In Duitsland stelden beide regeringspartijen deze week nieuwe (en radicale) standpunten voor. Daarmee lijkt een einde te komen aan de kleurloze vrede in de Duitse politiek, en aan een tijdperk.
Het botert niet in de Duitse regering. Sinds de opkomst van de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland is het partijpolitieke landschap flink gefragmenteerd. Daardoor is de enige mogelijke tweepartijencoalitie er een tussen de sociaal- en christendemocraten. Maar de afgelopen jaren heeft de Große Koalition vooral veel weg van een gedwongen verstandshuwelijk. Beide partijen zijn zo hard op elkaar gaan lijken dat de alternatiefloosheid de kiezer naar de buitenrand van het politieke spectrum heeft geduwd.
De afgelopen jaren heeft de Große Koalition vooral veel weg van een gedwongen verstandshuwelijk.
Hoewel politiek niet noodzakelijk een kwestie van entertainment hoeft te zijn, viel de Duitse regering enkel op door haar kleurloosheid. Veel heeft te maken met de manier waarop bondskanselier Angela Merkel haar tegenstanders buitenspel zet. Dat doet ze door structureel de standpunten van haar tegenstanders over te nemen. Denk maar aan het manoeuvre van bondskanselier Angela Merkel om tijdens volle verkiezingscampagne in 2017 plots het homohuwelijk op de parlementaire agenda te zetten. Daarmee haalde ze slinks de wind uit de zeilen van de toenmalige sociaaldemocratische kanselierskandidaat Martin Schulz.
Dat was geen eenmalig feit. Zo koos ze in 2012 voor een groene energieomslag en keurde ze in 2016 mee het minimumloon goed. Op die manier verloren andere partijen hun identiteit en werd de Union dé volkspartij bij uitstek. Dat de CDU stemmen verloor, vond Merkel op zich niet zo’n groot probleem, zolang de partij maar afgetekend de grootste bleef.
Maar dat zorgde ervoor dat de Grote Coalitie maar wat bleef aanmodderen en voortstrompelen. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat slechts 31 procent van de Duitsers tevreden zijn over het werk van de Bondsregering. De sociaaldemocraten kunnen nog maar een fractie van hun traditionele kiespubliek overtuigen en zien hun groene concurrenten genadeloos voorbijsteken. De christendemocraten staan er met dertig procent van de kiezers een heel stuk beter voor, maar kijken men met weemoed terug naar de dagen waarop de partij nog ruim veertig procent van de Duitsers wist te bekoren.
Sociaaldemocratische identiteitscrisis
Daarom wil men in de tegenaanval. Bij de SPD heeft men afgelopen weekend definitief komaf gemaakt met de politiek van voormalig bondskanselier Gerhard Schröder. Daarbij wilde men vooral afscheid nemen van de omstreden Agenda 2010 waar de partij zo lang aan heeft vastgehouden. Schröders arbeidsmarkthervorming heeft sinds 2003 de werkgelegenheid vergroot én beschermd. Maar tegelijk vergrootte het programma de ongelijkheid en moesten langdurig werklozen voor slechts een uurloon van één euro aan de bak.
Vooral het Hartz IV-programma, vernoemd naar de ex-directeur van Volkswagen Peter Hartz, zet al een tijdlang kwaad bloed omdat het de werkloosheidsuitkeringen sinds 2005 aanzienlijk heeft verlaagd. De levensomstandigheden werden daardoor zo precair dat het Duitse Grondwettelijk Hof in 2010 de regering ertoe verplichtte om de uitkeringen te verhogen. Qua kritiek op de Duitse sociaaldemocratie kon die uitspraak tellen.
De hervormingen van Schröder – die nu een aardige smak geld verdiend als hoofd van een omstreden pijplijnconsortium – hebben de sociaaldemocraten jarenlang gespleten. Wanneer Schulz bij de aftrap van zijn verkiezingscampagne aan de zijde van Schröder poneerde dat het tijd was voor meer rechtvaardigheid, was hoongelach zijn deel. Veel traditionele kiezers waaronder de arbeidersklasse kozen ook vanuit die optiek voor de AfD of de radicaal-linkse partij Die Linke.
In de Duitse media wordt Merkel vergeleken met het Harry Potterpersonage Voldemort, omdat ook diens naam niet genoemd mag worden.
De partijtop wil komaf maken met de tandeloze centrumlinkse koers. De timing is niet toevallig. Met het oog op de Europese parlementsverkiezingen en met enkele deelstaatverkiezingen in het vooruitzicht, wordt de partij voorbijgestoken door hun Groene concullega’s. Bovendien beukt de balsturige jongerenvoorzitter Kevin Kühnert alsmaar nadrukkelijker op het voorportaal van de partij in. Hij wil dat de partij opnieuw opkomt voor de arbeidersklasse om de volatiele kiezer opnieuw aan haar te binden.
Daarom stelt de partij een minimumloon van 12 euro per uur voor, wil ze nadrukkelijkere inspraak van werknemers in het bedrijfsleven en de criteria voor de werkloosheidsuitkering verbreden. Bovendien wil de SPD de zelfstandigen in een pensioenregeling betrekken, meer financiering vrijmaken voor de omscholing van werknemers en het wetgevend kader voor thuiswerk versterken. Tot slot bepleit de SPD – naar het voorbeeld van de Italiaanse Vijfsterrenbeweging – een basisinkomen voor langdurig werklozen. Dat laatste idee werd bij een rondvraag door ruim zestig procent van de Duitsers positief ontvangen – een percentage waar de SPD de afgelopen jaren alleen maar van heeft kunnen dromen.
Strengere migratiepolitiek
Ook bij de CDU koos men afgelopen week voor een uitdrukkelijke koerswijziging. Voor de eerste keer gingen de kersverse partijvoorzitters Annegret Kram-Karrenbauer (CDU) en Markus Söder (CSU) samen in op het omstreden migratiethema. De vluchtelingenkwestie vormde de afgelopen drie jaar een ware splijtzwam voor de zusterpartijen, wat culmineerde in de tweestrijd tussen Merkel en voormalig CSU-voorzitter Horst Seehofer.
Nu is het zo dat Merkel voor de zomer van 2016 de integratie- en asielwetgeving danig heeft versterkt, wat N-VA-voorzitter Bart De Wever ertoe noopte om te stellen dat de Duitse regering intussen al terug op de lijn van zijn partij zit. Maar Merkel heeft nog steeds de verkeerde perceptie tegen dat ze de afgelopen jaren simpelweg de deuren voor vluchtelingen heeft opengezet en het provinciaalse Duitsland onherstelbare schade heeft toegebracht. De rechts-radicale AfD heeft daarvan aardig kunnen profiteren en flirt in de peilingen voor de Europese parlementsverkiezingen met een kleine dertien procent van het stemmentotaal.
Als gedoodverfd opvolger van Merkel wil Annegret Kramp-Karrenbauer, ook wel AKK genoemd, zich duidelijk onderscheiden van haar voorganger. Op die manier tracht ze de rangen met de CSU te sluiten en de partij een nieuw gezicht te geven. Zonder bondskanselier Angela Merkel met naam en toenaam voor de borst te stoten, werd besloten dat de vluchtelingenpolitiek van 2015 niet mag worden herhaald. In de Duitse media wordt Merkel vergeleken met het Harry Potterpersonage Voldemort, omdat ook diens naam niet genoemd mag worden.
In het Konrad Adenauerhuis in Berlijn bepaalden beide partijen dat in het geval van een grote vluchtelingencrisis de grenzen kunnen worden gesloten – iets waar Merkel fervent tegenstander van is omdat ze de Europese Schengenzone niet wil compromitteren. Daarnaast wil de partij het aantal veilige landen van waaruit migranten geen asiel kunnen aanvragen aanzienlijk verruimen. Ook wil de Union dat wie bewust verkeerde informatie doorgeeft bij de asielaanvraag meteen kan worden bestraft.
Verkiezingsstrijd
Maar de Union zal zulke voorstellen in coalitie met de sociaaldemocraten maar moeilijk in de praktijk kunnen omzetten. Ook andere Europese lidstaten zullen transitcentra aan de Duitse grens niet toestaan. Bovendien hebben Die Grünen het voorstel om Noord-Afrikaanse en Oost-Europese staten als veilige landen te beschouwen voordien al in de Bundesrat, de Duitse tweede Kamer met vertegenwoordigers uit de deelstaten, geblokkeerd. Hetzelfde geldt voor de voorstellen van de sociaaldemocraten, die door de Union meteen na de voorstelling bijzonder lauw werden onthaald.
Toch klinkt er een zucht van opluchting in Duitsland nu beide partijen zich terug openlijk van elkaar afzetten. Vraag is of zulke conflicten de toekomst van de Grote Coalitie onder druk zullen zetten. De ambitieuze voorstellen van beide partijen roepen voor het eerst in lange tijd opnieuw positieve verwachtingen op. Beide partijen kunnen zich het maar moeilijk permitteren om die verwachtingen opnieuw te kop in te drukken aan de hand van een kleurloos compromis.
De sociaaldemocraten zullen bij de nakende deelstaatverkiezingen in het Oosten van het land naar alle waarschijnlijkheid klappen krijgen. Dat zal hen ertoe nopen om de nieuwe standpunten in hun radicaliteit te blijven verdedigen. Wanneer de Europese parlementsverkiezingen vervolgens opnieuw geen soelaas bieden, is het niet ondenkbaar dat de partijtop onder druk van de basis besluit om de stekker eruit te trekken. Daarmee zou een einde kunnen komen aan de carrière van bondskanselier Merkel, maar nog meer aan het stabiele baken dat Duitsland het afgelopen decennium in de Europese Unie betekende.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
