‘Niet alle NAVO-leden vinden de vorming van een Europese defensie een geweldig idee’

‘Een militaire versnelling lijkt een uitgelezen kans voor het kaduke Europa om daadkracht te tonen,’ zegt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. Maar wie is gewonnen voor het idee?

Vandaag zijn het vrouwen die Europa verdedigen. Op de Europese defensietop vuurde vorige week niet enkel Federica Mogherini de discussie aan. De Italiaanse Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid en Veiligheid werd bijgestaan door de Duitse minister van Defensie, Ursula von der Leyen. De fel gerespecteerde CDU-politica wordt weleens genoemd als opvolger voor Angela Merkel, mocht die ooit vertrekken.

En ook in Frankrijk zet een vrouw de militaire lijnen uit: Sylvie Goulard, een van de manifeste pro-Europese keuzes van de nieuwe Franse president Emmanuel Macron, is als oud-adviseur van Romano Prodi gepokt en gemazeld in de Europese besluitvorming. Nu Groot-Brittannië eruit stapt is Frankrijk de enige kernmacht van de Unie.

Sommigen hoorden het glazen plafond al met veel gekletter in elkaar storten: een overwinning voor wie de schijnwerpers ook eens op defensie wou richten. Bij gebrek aan para’s met een hoofddoek is een genderverhaal de ideale manier om aandacht te krijgen voor het leger, dat na 70 jaar Frans-Duitse vrede nog jammerlijk weinig Facebookanimo kan opwekken.

Misschien bleven er zelfs enige seconden surftijd over voor de stappen die de vrouwen – en mannen – in Brussel hebben gezet. Nu er met de verkiezing van Macron nieuwe hoop door de Europese instellingen waait, is een militaire versnelling een uitgelezen kans voor het kaduke Europa om daadkracht te tonen. Een sterker leger betekent sterkere grenzen, en sterkere grenzen zorgen voor een scherpere identiteit, is de redenering.

Al in september vorig jaar kondigde Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker de oprichting van een Europees defensiefonds aan, om bijvoorbeeld drones, helikopters en schepen samen aan te kopen. Vorige week beslisten negentien Europese landen om op vrijwillige basis de militaire budgetten op elkaar af te stemmen, zoals België en Nederland dat al jaren doen voor de marine. Guy Verhofstadt, als keizer van de eurofielen altijd al een voorstander van een Europees leger, zag dat het goed was.

Er is nog wel een klein probleem: niet alle dominante spelers in de NAVO vinden de vorming van zo’n Europese defensie een geweldig idee. De transatlantische alliantie werd in 1949 opgericht om ‘de Russen buiten te houden, de Amerikanen binnen en de Duitsers eronder’, aldus de gevleugelde woorden van Lord Ismay, de eerste secretaris-generaal.

Maar de relaties tussen de VS en de Europese NAVO-lidstaten zijn vaak woelig. Met name Frankrijk, dat in de jaren vijftig de eerste plannen voor een Europees leger nog had tegengehouden, stapte onder impuls van president Charles De Gaulle uit de militaire commandostructuren om pas in 2009 weer volwaardig lid te worden. Recenter stelde presidentskandidaat Marine Le Pen het NAVO-lidmaatschap opnieuw ter discussie.

Macron, die in de eerste dagen van zijn presidentschap opvallend veel aandacht had voor het leger, wil de defensie-uitgaven naar twee procent van het bbp brengen, een jaarlijks terugkomende eis van de NAVO. Maar hij verzet zich ook tegen nieuwe uitbreidingen van de NAVO en wil overzeese interventies beperken tot die conflicten waarbij Frankrijk directe belangen heeft. Nu Groot-Brittannië niet langer dwars kan gaan liggen, zal Macron de kans grijpen om zich in Europa ook los van de NAVO militair op de kaart te zetten, zodat de economische superkracht van Duitsland niet alles overschaduwt.

In het interview met Jens Stoltenberg in Knack spreekt de NAVO-secretaris-generaal harde taal over de Europese defensieplannen. Er is de gebruikelijke tik op de vingers als het gaat over de slabakkende legeruitgaven: ‘Er zijn duidelijk gaten geslagen in het militaire apparaat van België’, zegt hij, ‘en niet alleen van België trouwens.’ Maar hij verzet zich ook zeer fel tegen een Europees leger: ‘We gaan toch geen dubbel werk doen?’

Aangezien zowel de VS als Europa belang hebben bij een sterke NAVO zal het niet meteen tot een kladderadatsch komen. Ook Stoltenberg is niet tegen een sterker Europees defensiebeleid dat ‘complementair’ is met dat van de NAVO. Bovendien heeft hij zijn kritiek op een Europees leger al eerder geformuleerd. Maar dat hij die nu met zoveel nadruk herhaalt, net op het moment dat de Amerikaanse president Trump naar Brussel komt, kan alleen maar betekenen dat de verhoudingen tussen de NAVO en de EU opnieuw onder spanning staan. Alles wijst erop dat de twee overlappende machtsblokken pittige defensiedebatten tegemoet gaan – of de gesprekken met Trump nu echt ingekort zijn ter wille van zijn short attention span, zoals Foreign Policy schrijft, of niet.