‘Er kan geen sprake van zijn dat de Europese Unie met een eigen Europees leger de verdediging op zich neemt van landen die deel uitmaken van de NAVO.’ Dat zegt Jens Stoltenberg, de secretaris-generaal van de NAVO, aan de vooravond van het bezoek van Donald Trump aan Brussel. En hij herhaalt dat België zijn defensie-inspanningen de komende jaren zal moeten verdubbelen.
Donald Trump, de meest controversiële Amerikaanse president sinds vele jaren, komt op donderdag 25 mei naar Brussel om er samen met 27 andere regeringsleiders en staatshoofden het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Evere in te huldigen. Het valt te verwachten dat hij zijn bondgenoten de levieten zal lezen omdat ze te weinig investeren in defensie. Volgens Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, heeft hij een punt. ‘Voor het eerst sinds 2015 besparen de NAVO-landen niet verder op defensie. Maar dat volstaat niet.’
Stoltenberg is al drie jaar de hoogste in rang bij het militaire bondgenootschap. De Noorse sociaaldemocraat maakte als premier van zijn land nog de dodelijke aanslag van Anders Breivik mee. We spraken hem vorige week in het oude hoofdkwartier van de NAVO. Zijn kantoor is groot en kaal, op enkele familiefoto’s na van de jonge Jens met zijn vader die minister van Defensie was.
Trump gaf bij zijn aantreden in januari de NAVO-lidstaten een jaar om te voldoen aan hun financiële verplichtingen. Stoltenberg is rekkelijker. ‘Drie jaar geleden beloofden alle NAVO-leden om tegen 2024 twee procent van hun bruto binnenlands product te besteden aan defensie. Slechts vijf landen hebben die doelstelling in 2016 bereikt, en daar komen straks nog twee Baltische staten en Roemenië bij.’ Van dat laatste land kun je je overigens afvragen of het die euro’s niet beter zou besteden aan infrastructuurwerken: de Roemenen hebben nog altijd maar één snelweg, om maar iets te noemen.
De jarenlange besparingen hebben gaten geslagen in het Belgische militaire apparaat
België is al jaren de risee op NAVO-bijeenkomsten omdat het samen met Luxemburg het minst uitgeeft aan defensie. België besteedt dit jaar ongeveer 0,9 procent van het bbp of 3,9 miljard euro aan militaire uitgaven. Volgens het nieuwe strategische plan van minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) moet dat de komende jaren stijgen tot 1,3 procent, maar dat plan treedt pas in werking na de volgende federale verkiezingen in 2019. Het blijft bovendien nog een heel eind verwijderd van de gevraagde norm van twee procent, die volgens sommigen in de regering onrealistisch is. Ter vergelijking: de VS investeerden vorig jaar 3,16 procent van hun bbp in defensie en Trump belooft nog een stijging. Volgens Stoltenberg zal de geldkwestie de NAVO-bijeenkomst domineren en komt het erop aan Trump ‘happy’ terug naar huis te sturen.
Investeert de Belgische federale regering voldoende in defensie?
Jens Stoltenberg: Nee. Vorig jaar ging 0,9 procent van het bruto binnenlands product naar defensie. Het enige goede nieuws daaraan is, dat het iets meer was dan een jaar eerder. Maar er is tijdens de NAVO-top in Wales in 2014 duidelijk afgesproken dat alle lidstaten, en dus ook België, weer naar een veel hoger investeringsniveau moeten klimmen.
Donald Trump wil dat zelfs zien gebeuren tegen eind dit jaar.
Stoltenberg: In Wales is een groeipad uitgetekend dat loopt tot 2024. Ik denk dat we op de goede weg zijn. Het eerste doel was om de besparingscyclus te stoppen. Dat is gelukt. 2015 was het eerste jaar sinds 2000 dat er door de NAVO-leden niet verder is bespaard op defensie. Er is nooit afgesproken dat alle lidstaten de norm van twee procent volgend jaar moeten halen, maar ik eis wel dat ze allemaal een financiële omslag maken.
Bent u tevreden over de vooruitgang van de Belgische regering?
Stoltenberg: Sommigen zeggen dat uw land een van de slechtste leerlingen van de klas is. Zover wil ik niet gaan, maar er is nog veel marge tot verbetering. De Belgische regering weet dat. Het gaat gelukkig ook niet alleen over geld, maar ook over militaire bijdragen aan de verschillende NAVO-missies, en wat dat betreft ben ik wél tevreden over de Belgische inzet in bijvoorbeeld Afghanistan, Irak en Litouwen.
U hebt in januari nog een onderhoud gehad met premier Charles Michel. Dat was een hard gesprek?
Stoltenberg: Het was een constructief gesprek. Ik heb hem ook bedankt omdat België al vijftig jaar gastland is van de NAVO.
De Belgische regering keurde een strategische visie goed waardoor het defensiebudget zal stijgen naar 1,3 procent van het bbp. Is dat voldoende?
Stoltenberg: Ik herhaal dat alle lidstaten in Wales beloofd hebben om naar twee procent te evolueren en ik verwacht dat alle lidstaten zich daaraan zullen houden.
U antwoordt zeer diplomatisch.
Stoltenberg:(droog) Ik ben secretaris-generaal van de NAVO.
Ik probeer het nog eens. Waarom zou België dat doen als zelfs grote buur Duitsland heeft aangegeven dat die twee procent te veel is?
Stoltenberg: Ik sprak vorige week nog met bondskanselier Angela Merkel en zij verzekerde mij nadrukkelijk dat Duitsland zich zal houden aan de gemaakte afspraken. Dat is een belangrijk signaal, want de bijdrage van Duitsland is zeer aanzienlijk.
Volgens sommige experts beleeft het Belgische leger een existentiële crisis. Na de aanslagen van 22 maart in Zaventem en Maalbeek moest het zelfs kogelvrije vesten gaan lenen bij het Amerikaanse leger.
Stoltenberg: Het Belgische leger levert goed werk in verschillende NAVO-missies. Belgische militairen zijn professioneel, toegewijd en behoorlijk uitgerust. Het voorbeeld dat u noemt, is het beste bewijs dat de Belgische defensie erg heeft geleden onder de jarenlange besparingen. Er zijn duidelijk gaten geslagen in het militaire apparaat van België – en niet alleen van België trouwens. De Europese lidstaten van de NAVO moeten niet alleen meer geld investeren in defensie, ze moeten dat ook slimmer doen. Door meer samen te werken, bijvoorbeeld, en samen aankopen te doen.
Een generaal van de landmacht vertelde me dat hij graag twee procent van het bbp naar het Belgische leger zou zien vloeien, maar hij gaf tegelijkertijd toe dat het leger eigenlijk te klein is om zo vele miljarden euro’s uit te geven. Dan zou het 100.000 militairen moeten tellen, in plaats van 26.000 nu.
Stoltenberg: Het besluit om te evolueren naar twee procent is genomen door de regeringsleiders en staatshoofden, niet door enkelingen in een achterafkantoortje van de NAVO. De Belgische regering heeft tien jaar de tijd om dat doel te bereiken. Ik heb er alle vertrouwen in. Nog niet zo lang geleden, tot in 2000, besteedden alle Europese lidstaten van de NAVO twee procent van het bbp aan defensie. Tijdens de Koude Oorlog zelfs drie tot vier procent. Ik vraag dus niet het onmogelijke.
Sommige Europese politici dromen hardop van een Europees leger. Is dat realistisch?
Stoltenberg: Nee. De Europese Unie kan en mag geen concurrent worden van de NAVO. We gaan toch geen dubbelwerk doen? De financiële middelen zijn beperkt genoeg. Er kan geen sprake van zijn dat de Europese Unie de collectieve militaire verdediging op zich neemt van de Europese landen die ook deel uitmaken van de NAVO-alliantie. Ik ben het wel eens met sommige Europese leiders die op een sterker Europees defensiebeleid rekenen. Dat beleid moet complementair zijn met dat van de NAVO.
De Europese landen investeren jaarlijks zo’n 200 miljard euro in defensie. Volgens experts is dat meer dan voldoende, alleen wordt dat geld niet efficiënt besteed.
Stoltenberg: Het gaat zelfs om meer: ik schat 250 miljard euro per jaar. Ik ben het niet eens met experts die vinden dat het genoeg is, wel dat het geld niet goed besteed is. Europese legers hebben bijvoorbeeld aanzienlijk hogere personeelskosten dan het Amerikaanse leger.
Is de samenwerking van de Belgische en de Nederlandse marine een goed voorbeeld van coöperatie tussen Europese legers? Beide landen blijven eigenaar van hun schepen, maar ze delen de volledige ‘back office’ met elkaar.
Stoltenberg: De NAVO stimuleert dat soort samenwerkingsverbanden. Duitsland werkt op een ander vlak samen met België, Nederland en Denemarken. De Belgische en de Franse landmacht gaan samen nieuwe legervoertuigen aankopen, enzovoorts. Die gecoördineerde aanpak verhoogt de efficiëntie.
Hoe moeilijk is het samen te werken met een onvoorspelbare president als Donald Trump?
Stoltenberg: Ik heb al twee keer met hem getelefoneerd en enkele weken geleden had ik een ontmoeting met Trump in Washington. Zijn boodschap en die van zijn veiligheidsteam was steeds duidelijk: de Verenigde Staten steunen de NAVO en erkennen de waarde van de alliantie, niet alleen voor Europa, maar ook voor henzelf. Twee Wereldoorlogen en een Koude Oorlog hebben geleerd dat stabiliteit in Europa belangrijk is voor de veiligheid én welvaart van de Amerikanen.
Wat gebeurt er als de militaire belangen van Europa niet langer samenvallen met die van de VS? Oekraïne is belangrijker voor Europa, terwijl Noord-Korea belangrijker is voor de VS.
Stoltenberg: Het cement van de NAVO is de belofte dat we elkaar beschermen. U hebt gelijk dat Europa niet aanwezig is in Korea, in tegenstelling tot het Amerikaanse leger, maar de NAVO heeft wel partners in Japan en Zuid-Korea. Na de brexit komt 80 procent van het NAVO-budget van buiten de Europese Unie. Drie van de vier bataljons aan de oostgrens van Europa worden geleid door niet-Europese leden van de NAVO: Canada, het VK en de VS. Dat geeft aan hoe groot de solidariteit is. Artikel 5 is een van de belangrijkste onderdelen van ons handvest. Het stelt dat een aanval tegen een van de lidstaten wordt beschouwd als een aanval tegen alle lidstaten. Het is in de bijna zeventigjarige geschiedenis van de NAVO één keer gebruikt: na de aanslagen van 11 september 2001 in New York en Washington. Dat zijn ze daar nog niet vergeten. Het militaire engagement van de Amerikanen beperkt zich niet tot woorden. Voor het eerst in vele jaren is hun militaire aanwezigheid aan de oostgrenzen van Europa verhoogd, als antwoord op de toegenomen agressie van Rusland.
Op een persconferentie in het Witte Huis verklaarde Donald Trump zonder verpinken dat de NAVO tot voor kort niet tegen het terrorisme vocht en haar geloofwaardigheid had verloren. Dankzij zijn hoogst persoonlijke inzet was dat volgens hem in enkele maanden tijd volledig gekeerd. Wat dacht u toen u dat hoorde?
Stoltenberg: (onverstoorbaar) Ik was blij toen hij het belang van de alliantie benadrukte. Hij vindt, net als ik, dat de NAVO ambitieuzer moet zijn. De NAVO kan nog meer doen in de strijd tegen terrorisme. Als ik met politieke leiders uit Irak, Tunesië of Libië spreek, vragen ze allemaal grotere inspanningen van de NAVO. Ze willen geen militaire machtsontplooiing, maar technologische ondersteuning en een betere opleiding in het kader van de strijd tegen terrorisme.
Politieke leiders uit Irak, Tunesië of Libië vragen allemaal grotere inspanningen van de NAVO in de strijd tegen het terrorisme
Moet de Europese defensie minder afhankelijk worden van het Amerikaanse leger? Europese gevechtsvliegtuigen kunnen niet in de lucht bevoorraad worden omdat onze legers geen tankvliegtuigen hebben.
Stoltenberg: Ongetwijfeld. We zijn daar overigens mee bezig en het gaat om meer dan alleen maar tankvliegtuigen.
Tijdens en na de Koude Oorlog leefden we in een bipolaire wereld: het kapitalistische Westen tegen het communistische Oosten. Nu is alles veel ingewikkelder geworden en spreken we van een multipolaire wereld. Wat zijn de gevolgen daarvan voor de NAVO?
Stoltenberg: De NAVO moet een geloofwaardige afschrikking leveren in een minder voorspelbare wereld. We hebben de voorbije decennia telkens weer bewezen dat we ons kunnen aanpassen aan een veranderende wereld. De NAVO organiseerde de collectieve verdediging van West-Europa tot in 1989 de Berlijnse Muur omviel. Daarna hielp de NAVO bij het beëindigen van twee etnische oorlogen in de Balkan en trokken we naar Afghanistan om te vechten tegen het terrorisme van Al-Qaeda. Vanwege het ‘assertieve’ gedrag van Rusland in Oekraïne hebben we nu onze inspanningen aan de oostgrenzen van Europa verdrievoudigd. Tegelijkertijd helpen we onze partnerlanden aan de andere kant van de oostgrens omdat we weten dat stabiele buurlanden onze eigen veiligheid verhogen. De wereld verandert dus, maar de NAVO verandert mee. Dat maakt van de NAVO de meest succesvolle alliantie in de geschiedenis van de mensheid.
Pardon? Nog succesvoller dan de Europese Unie?
Stoltenberg: Je kunt die twee niet vergelijken. De EU gaat om economie, handel, milieu. De NAVO is een trans-Atlantisch militair en politiek bondgenootschap. Europa en de NAVO moeten wel hechter samenwerken. Dankzij het Europese leiderschap van Donald Tusk, Jean-Claude Juncker en Federica Mogherini is die samenwerking al naar een hoger niveau getild. Negentig procent van de Europeanen woont onder de paraplu van de NAVO. Als het gaat om cyberaanvallen, terrorisme en hybride oorlogsvoering delen we dezelfde belangen.
Hoe belangrijk is Turkije voor de NAVO?
Stoltenberg: Dat land is een sleutelpartner. Eerst en vooral vanwege zijn strategische ligging op de overgang van West naar Oost. Het is ook een buurland van Irak, Syrië en via de Zwarte Zee van Rusland. Turkije speelt natuurlijk ook een belangrijke rol in de vluchtelingencrisis.
Maakt u zich zorgen om de politieke evolutie van deze bondgenoot?
Stoltenberg: Turkije was het slachtoffer van verschillende terroristische aanslagen, meer dan eender welk ander Europees land. Honderden Turken lieten daarbij hun leven. Het land kende bovendien een poging tot militaire staatsgreep vorige zomer. Dat is zorgwekkend.
De lidstaten zijn het erover eens: artikel 5 geldt ook bij een cyberaanval
Bent u niet verontrust door de politieke lijn van president Recep Tayyip Erdogan, die de lekenstaat afbouwt? De democratie lijkt er onder druk te komen.
Stoltenberg: Het in stand houden van de rechtsstaat, het democratische karakter van het politieke bestel en het behoud van de individuele vrijheden zijn kernwaarden van de NAVO. Ik hecht daar persoonlijk heel veel waarde aan en onderstreep het belang daarvan tijdens al mijn gesprekken in de Europese hoofdsteden en ook in Ankara. Ik vind die waarden ook belangrijk als de Turkse overheid de coupplegers voor de rechtbank zal brengen. Turkije heeft het recht hen juridisch te vervolgen, maar dat moet gebeuren volgens democratische regels. De NAVO is een alliantie van 28 democratieën. Daarin zullen altijd verschillen in visies bestaan. Dat is geen zwakte. Integendeel, die variatie in opinies en denkwijzen is een verrijking, zolang we het maar eens blijven over onze kerntaak: elkaar verdedigen bij een aanval.
Investeert de NAVO voldoende in de beveiliging tegen cyberaanvallen?
Stoltenberg: We hebben onze inspanningen de voorbije maanden sterk opgedreven en we zullen de komende maanden nog meer investeren. Ik mag u geen financiële gegevens meedelen, maar we hebben ondertussen een team van tweehonderd hoogopgeleide experts klaargestoomd voor deze taak. Zij beschermen in eerste instantie ons eigen cybernetwerk.
Is de NAVO al aangevallen?
Stoltenberg: Al vaak, en de aanvallen blijven toenemen.
Waren die aanvallen succesvol?
Stoltenberg: Nee, niet echt. Het voorbije jaar is het aantal incidenten waarbij de inzet van het cyberteam nodig was met maar liefst zestig procent gestegen.
Kan een cyberaanval een reden zijn om artikel 5 te activeren?
Stoltenberg: Ons handvest werd zeventig jaar geleden geschreven, toen er nog geen digitale wereld was. Maar de regeringsleiders en staatshoofden van de NAVO-landen zijn het erover eens dat artikel 5 gebruikt mag worden in geval van een cyberaanval. Zo’n aanval kan even agressief en dodelijk zijn als een aanval met conventionele wapens. Hij kan menselijke slachtoffers maken, infrastructuur vernietigen, enzovoorts. We zien ook dat die aanvallen steeds geavanceerder worden. Maar we gaan artikel 5 natuurlijk niet inroepen omdat er vermoedens zijn dat iemand via cyberaanvallen de verkiezingen in een lidstaat wil beïnvloeden.
Hoe bezorgd bent u over Rusland? Uw voorganger bij de NAVO, Anders Fogh Rasmussen, werkt nu als consultant in Brussel en vertelt bij elke lezing dat hij wakker ligt van het onvoorspelbare gedrag van Vladimir Poetin.
Stoltenberg:(fronsend) Doet hij dat? De NAVO is sterk en voorspelbaar. Op dit ogenblik zie ik geen imminente conventionele militaire bedreiging vanuit Rusland. We moeten wel waakzaam zijn.
De Europese Unie mag geen concurrent worden van de NAVO
Hoe beoordeelt u zijn optreden in Syrië en zijn steun aan president Assad?
Stoltenberg: We zien dat de Russische aanwezigheid in Syrië vooral dient om president Assad in het zadel te houden. Die man is verantwoordelijk voor onmenselijke wreedheden tegenover de eigen bevolking. Het komt erop aan zo snel mogelijk een diplomatiek en politiek onderhandelde oplossing te vinden. De NAVO staat daar helemaal achter.
Kan president Assad daarna aanblijven als staatshoofd?
Stoltenberg: Het belangrijkste is dat er vrede komt. De NAVO is niet aanwezig in Syrië en niet betrokken bij de onderhandelingen. Ik ga daar geen commentaar op geven.
Uw mandaat eindigt volgend jaar. Bent u kandidaat om uzelf op te volgen?
Stoltenberg: De secretaris-generaal van de NAVO doet traditioneel slechts één mandaat van vier jaar. Dat kan in bijzondere omstandigheden worden verlengd, maar daar ben ik nog niet mee bezig.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
