Volgens Russisch president Vladimir Poetin moet de Europese veiligheidsorde op de schop. Eisen die voor het Westen onaanvaardbaar zijn. Een nieuw offensief van Rusland in Oekraïne dreigt.
Bijna 100.000 Russische troepen zouden er volgens Westerse inlichtingendiensten tussen Rusland en Oekraïne wachten op instructies. Al enkele maanden maken ze zich in Kiev, Brussel en Washington grote zorgen over de militaire plannen die Russisch staatshoofd Vladimir Poetin smeedt.
Plannen die de komende weken wel eens tot uitvoering kunnen komen. Want dezer dagen staan er heel wat belangrijke gesprekken over Oekraïne op het programma. Gesprekken die in werkelijkheid om de krachtverhoudingen op het Europese toneel gaan. En die kunnen voor Moskou maar beter iets opleveren, waarschuwt het Kremlin.
De agenda zit alvast overvol. Vorige week donderdag staken Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Berlijn – het zogenaamde Normandiëformaat – in Moskou de koppen bij elkaar. Sinds maandag vergaderen Russisch adjunct-minister van Buitenlandse Zaken Sergey Rjabkov en zijn Amerikaanse ambtgenoot Wendy Sherman in Genève. Het zijn gesprekken die volgen op het zomerakkoord tussen Poetin en Amerikaans president Joe Biden om de strategische dialoog te hervatten – in december telefoneerden beide heren al tweemaal met elkaar.
Maandag zat NAVO-topman Jens Stoltenberg ook samen met Oekraïense vicepremier Olga Stefanishyna. Woensdag beginnen de onderhandelingen tussen de NAVO en Rusland. Tot slot komt donderdag de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking (OVSE) over het onderwerp bijeen.
‘Verweesde gebieden’
Waarover gaat het precies? Russisch president Vladimir Poetin beschouwt de directe omgeving van Rusland als zijn exclusieve politieke invloedsfeer. Lees: niemand anders heeft zich met Wit-Rusland, Oekraïne of Georgië bezig te houden. Daarom vindt hij het huidige machtsevenwicht in Oost-Europa slechts een gedateerde en oneerlijke weerspiegeling van de periode net na de Koude Oorlog – toen Rusland in de touwen lag en het Westen op het hoogtepunt van zijn macht was.
‘De NAVO is een zuiver politiek project geworden om de verweesde gebieden na de implosie van de Sovjet-Unie over te nemen’, aldus Russisch minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov maandagmiddag. Wat de landen in de directe omgeving van Rusland daar zelf van denken zal Poetin worst wezen. Het gaat ‘m de Russische president namelijk om een spel der grootmachten – en daar is bijvoorbeeld Oekraïne voornamelijk voorwerp van onderhandelingen.
Midden december kwam de Russische president met de eis voor een terugkeer naar het status-quo uit 1997. Toen ondertekenden de NAVO en Rusland de zogenaamde stichtingsovereenkomst. Dat politieke akkoord moest de betrekkingen tussen het bondgenootschap en Rusland door middel van coördinatie en consultatie verbeteren. Het akkoord bevat evenwel een expliciete vermelding dat Rusland geen veto krijgt over de uitbreiding van de Verdragsorganisatie.
Het gevolg was dat er na 1997 nog 15 Centraal- en Oost-Europese landen besloten om de alliantie te vervoegen – tot grote onvrede van Moskou. Resultaat: Poetin voelt zich naar eigen zeggen bedreigd en eist dat de NAVO-troepen de oude Sovjet-landen verlaten. Vermoedelijk mikt Poetin met zijn eisen doelbewust te hoog om meer laaghangend fruit te kunnen plukken. Zo vraagt hij ook een garantie dat Oekraïne nooit tot de NAVO zal toetreden en de implementatie van de voor Rusland voordelige aspecten uit de Minsk-akkoorden.
Opportuniteiten
In een analyse beschrijft Maxim Suchkov, verbonden aan het Staatsinstituut voor Internationale Betrekkingen van Moskou, waarom Rusland precies nu opportuniteiten ziet. Eerst en vooral verschuift de Amerikaanse focus alsmaar meer richting China. Maar als Washington zich daar zonder afleiding op wil toespitsen, dan heeft het alle baat bij een stabiel Europa. Maar dat stabiel Europa, aldus Poetin, komt er alleen wanneer er aan de Russische eisen voldaan wordt.
Ten tweede leeft in het Kremlin de idee dat Biden knopen wil doorhakken omdat hij gezien zijn leeftijd maar één ambtstermijn zal aanblijven. Het feit dat hij in tegenstelling tot zijn voorgangers een einde maakte aan Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan is daar het bewijs van. En dat hij dat deed zonder omkijken naar zijn Europese partners opent voor Poetin perspectieven.
Geen wonder dat de Europese Unie zich zorgen maakt. Noch in het Normandiëformaat noch in de OVSE wordt er vooruitgang geboekt. De beslissingen worden als het ware boven de hoofden van Brussel, Parijs en Berlijn genomen. Met het afscheid van Angela Merkel is er bovendien een flinke brok ervaring en een degelijke verstandhouding met Moskou van het politieke toneel verdwenen. Volgens de New York Times probeert hoge vertegenwoordiger van het Europees buitenlandbeleid Josep Borrell bilateraal met Rusland te spreken.
Evenzeer is het rekenen op de steun van de Verenigde Staten. Afgelopen vrijdag staken de NAVO-ministers van Buitenlandse Zaken de koppen bij elkaar over de kwestie. ‘De agressieve houding van Rusland ondermijnt de veiligheidsorde in Europa. Elk land het recht heeft om zijn eigen pad uit te stippelen’, benadrukte Stoltenberg nadien. ‘Er is geen veiligheid in Europa zonder veiligheid in Oekraïne’, aldus Borrell twee dagen eerder.
Motieven
Vraag is evenwel wat de achterliggende motieven van Poetin zijn. Hij weet dat zijn eisen door het Westen en Oekraïne niet kunnen en zullen worden ingewilligd. Sommigen vrezen dat het Kremlin de bij voorbaat kansloze gesprekken als voorwendsel zal gebruiken om een nieuw offensief tegen Oekraïne te starten. Op die manier zet hij het Westen de revolver tegen het hoofd.
Volgens Kurt Volker, voormalig Amerikaans ambassadeur bij de NAVO en speciaal gezant in Oekraïne, is Rusland honderd jaar na de oprichting van de Sovjet-Unie bezig aan een reactionaire poging om de oude glorie te herstellen. De annexatie van de Krim, de aanwezigheid in de Moldavische regio Transnistrië, de steun aan Georgische separatisten in Abchazië en Zuid-Ossetië, de macht van Poetin over zelfverklaard Wit-Russisch president Aleksandr Loekasjenko, de Russische vredestroepen in het betwiste Azerbeidzjaanse gebied Nagorno-Karabach … Het is volgens Volker voldoende bewijs voor zijn theorie.
De Verenigde Staten en de Europese Unie hebben gedreigd met verregaande sancties indien Rusland tot actie overgaat. Of dat voldoende indruk maakt, valt te betwijfelen. De VS hebben aangegeven dat ze vooral over troepenafbouw, de-escalatie en nucleaire wapenbeheersing willen spreken. Bij onze oosterburen heeft Kevin Kühnert, de kersverse secretaris-generaal van de grootste regeringspartij SPD, alvast benadrukt dat ze de omstreden gaspijplijn Nordstream 2 tussen Duitsland en Rusland niet wil opgeven.
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier