Zondag stelde voorzitter van de Duitse sociaaldemocraten in Dortmund op een buitgewone bijeenkomst het partijprogramma van zijn SPD voor. Schulz was niet mals voor zijn rivale en Bondskanselier Angela Merkel en sprak over ‘een gevaar voor de democratie’.
Naar aanloop van de federale verkiezingen op 24 september stelden de Duitse sociaaldemocraten (SPD) zondag in Dortmund hun partijprogramma voor aan de kiezer. Twee jaar voorbereiding ging er naar eigen zeggen aan vooraf.
De plek was zorgvuldig uitgekozen, Dortmund was de stad waar ook Willy Brandt in 1972 het startschot van de SPD-campagne gaf. Hij werd later kanselier. Met Martin Schulz hoopt de partij op eenzelfde afloop.
Strijdvaardige Schulz ondanks slechte vooruitzichten
De Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) heeft de wind alleszins niet meer in de zeilen. Hoewel de partij aanvankelijk kon teren op de populariteit van hun nieuwe kanselierskandidaat Sankt-Martin, zit de partij momenteel in het slop. De SPD haalt volgens de laatste peilingen 24% van de stemmen en loopt daarmee maar liefst vijftien procent achter op haar christendemocratische concurrent. Met dit resultaat benadert de SPD haar slechtste verkiezingsuitslag ooit. In 2013 kon de partij slechts 23% van de kiezers overtuigen.
De laatste peilingen tonen aan dat de CDU/CSU (Union) van Angela Merkel de sociaaldemocraten niet meer nodig heeft om een meerderheid te vormen. Christian Lindner, de voorzitter van de liberale FDP kijkt met pretoogjes toe. Momenteel ziet het ernaar uit dat zijn partij na vijf jaar terug juniorpartner kan worden in een zwart-gele regering.
Maar de stembusgang is nog niet voor morgen, wat Schulz de tijd geeft om nog een inhaalbeweging in te zetten. Hij maakte in Dortmund alleszins een verbeten en strijdbare indruk. Na nog geen twee minuten zette hij de aanval in op Bondskanselier Angela Merkel, wiens ‘electorale tactiek van ‘asymetrische demobilisering’ een gevaar betekent voor de democratie’, aldus Schulz.
Schulz maakt van Merkel het referentiepunt. Dat is een zwaktebod.
‘Keer op keer komt onze partij met duidelijke ideeën en concepten op de proppen over hoe onze maatschappij er moet uitzien. En wat doet de CDU? Die zwijgt. Merkel weigert telkens het debat over de toekomst van ons land’, zei de ietwat gefrustreerde Schulz. ‘Toegegeven, het is een effectieve tactiek. In 2009 en 2013 heeft ze daarmee de verkiezingen gewonnen. Maar in 2017 zal dat niet meer het geval zijn.’
Asymetrische demobilisering
Met asymetrische demobilisering bedoelt Schulz dat Merkel zich amper uitspreekt over alledaagse controversiële onderwerpen en dat ze zoveel mogelijk standpunten van haar politieke tegenstanders overneemt. Zo hebben haar uitdagers niet erg veel stof om Merkel aan te vallen.
Toeval of niet, de Union presenteerde haar verkiezingsprogramma de afgelopen drie federale verkiezingen telkens later dan de SPD. Maakte Schulz zondag van het homohuwelijk een van de speerpunten van zijn campagne, gisteren kondigde Merkel voor het eerst in twaalf jaar aan dat ze er niet meer principieel tegen gekant is…
Het gevolg daarvan is in eerste instantie de teloorgang van conflict in het democratische debat waar het in de politiek om draait, meent Schulz.Wie had ooit gedacht dat de sociaaldemocraten het Feindbildvan de conservatief-revolutionaire Carl Schmitt zouden recupereren?
Verder zouden kiezers door de tactiek van Merkel de indruk dat er niet zoveel op het spel staat. Waarom zouden ze naar de stembus trekken? Met Merkel komt alles wel in orde. Zelfs na de grote vluchtelingencrisis heeft ze gestaag orde op zaken gesteld. A là Merkel. Ze is dé grande dame van de Europese politiek geworden. In de BRD lijkt ze ongenaakbaar. Merkelen is een werkwoord geworden, en dat hebben haar tegenstanders geweten.
Na haar eerste legislatuur verloor coalitiepartner SPD bijna twaalf procent. Vervolgens ging de Union in zee met de FDP, die na de verkiezingen van 2013 bijna tien procent verloor en onder de kiesdrempel van vijf procent verdween. Wie is de volgende die politieke zelfmoord pleegt door met Merkel in zee te gaan?
Nadat Merkel aan de macht kwam in 2005 begon ze deze koelbloedige manier van werken toe te passen. In 2009 daalde de stemopkomst met acht procent tot op een historisch dieptepunt van 70%. In 2013 ging de opkomst dan wel een dikke procent omhoog, toch bleef ze historisch laag. En een lagere opkomst is Merkel wel genegen. Uit berekeningen van Felix Arnold en Ronny Freier van het Duitse centrum voor economisch onderzoek blijkt dat als de stemopkomst met 1 procent stijgt, er zeven op tien van die 1% op de sociaaldemocraten stemt.
Gefrustreerde Schulz
Duitslandexpert Dirk Rochtus kan de frustratie van Schulz wel begrijpen. ‘Merkel laat alles op zich afkomen, spreekt zich vervolgens niet uit over haar standpunt, maar past wel het partijprogramma aan om haar tegenstanders te elimineren. De vraag is of dat wel de essentie is van een democratisch systeem’, aldus Rochtus.
‘Maar het is niet omdat hij het probleem weet te benoemen, dat er daadwerkelijk iets zal veranderen. Schulz heeft geen hefboom om Merkel ertoe te dwingen plots duidelijke standpunten in te nemen. Het ontbreekt Schulz aan thema’s. Die heeft Merkel quasi allemaal overgenomen’, zegt Rochtus.
Door de verkiezingstactiek van Merkel te doorprikken wil hij de Duitse kiezer overtuigen van zijn gelijk.
Schulz lijkt thematisch inderdaad niet verder te komen dan Gerechtigkeit, een thema dat de Duitse kiezers te abstract vinden. Bovendien zit Schulz in een tweespalt. Enerzijds bekleedt hij geen mandaat in de regering, anderzijds kan hij Merkel maar moeilijk afkraken voor het beleid waar zijn eigen partij mede verantwoordelijk voor is. Daarom gooit Schulz het over een andere boeg. Door de verkiezingstactiek van Merkel te doorprikken wil hij de Duitse kiezer overtuigen van zijn gelijk.
Of dit ook een effectieve tactiek is, betwijfelt Steven van Hecke, politicoloog aan de Katholieke Universiteit van Leuven. ‘De aanval getuigt van politieke radeloosheid. Het is in een verkiezingscampagne niet aangewezen om louter te focussen op de politieke tegenstander. Schulz maakt van Merkel het referentiepunt, terwijl hij dat zelf zou moeten worden. Dat is een zwaktebod. Schulz zal Merkel niet kunnen dwingen om een standpunt in te nemen. Hij moet er zelf maar voor zorgen dat zijn standpunten bovenaan de politieke agenda komen’, stelt Van Hecke.
‘Het verwijt van Schulz dat Merkel door haar politieke stijl de oppositie monddood maakt, is onjuist. Partijen mogen zelf kiezen welke tactiek ze hanteren, en het is lang niet zeker of Merkels tactiek wel degelijk werkt. Kijk maar naar Theresa May in Groot-Brittannië. Die had aanvankelijk twintig procent voorsprong op haar rivaal Jeremy Corbyn. Ook zij weigerde deel te nemen aan de debatten en sprak zich niet uit over controversiële zaken. Maar kijk, een aantal weken later ligt haar popularititeit helemaal aan diggelen. Deels omdat ze zelf in de fout is gegaan, maar ook omdat Corbyn een goede campagne heeft gevoerd.’
Wat doet Schröder daar?
Opvallend is ook dat zondag oud-kanselier en sociaaldemocraat Gerhard Schröder ten tonele verscheen. Het was net Schröder die in 2003 het controversiële Agenda 2010-programma voorstelde dat de grootste besparingen sinds de Tweede Wereldoorlog op de Hartz-IVdoorvoerde, genoemd naar de voormalige directeur van Volkswagen Peter Hartz, die het programma mee opstelde.
Dat programma moest de Duitse arbeidsmarkt weer op gang trekken en versoepelde niet enkel het ontslagrecht, maar verlaagde ook drastisch uitkeringen. Resultaat was onder meer dat tal van mensen verplicht werden te gaan werken voor een schamele 1 euro per uur. Uiteindelijk werd dit systeem door het Duitse Grondwettelijke Hof in 2010 vernietigd omdat de bedragen te laag waren om een menswaardig bestaan te leiden.
Het is opvallend dat iemand als Schröder plots komt spreken op een partijcongres dat volop wil inzetten op sociale rechtvaardigheid.
Het is opvallend dat de grondlegger van deze hervormingen plots komt spreken op een partijcongres dat volop wil inzetten op sociale rechtvaardigheid. Net nu Schulz Merkel verwijt dat ze uit tactische overwegingen teveel sociaaldemocratische standpunten inneemt, verschijnt de coryfee van de zogenaamde Derde Weg plots op het voorplan?
‘Het is inderdaad erg ambigu dat Schröder daar verschijnt’, meent Van Hecke. ‘Het was net Merkel die het meest profiteerde van zijn hervormingen. Het toont waarschijnlijk de wanhoop aan binnen de SPD.’
Al was het wel Schröder die in 2005 vanuit een onmogelijke positie er nog in slaagde om Merkel op verkiezingsdag toch nog het vuur aan de schenen te leggen. Misschien moeten we daar de symboliek gaan zoeken.
De Union noemt de aantijgingen van Schulz aan het adres van Merkel alleszins absurd. Secretaris-Generaal Peter Tauber (CDU) bestempelt de uitspraken van Schulz als grensoverschrijdend en Andreas Scheuer (CSU) ziet in de uitspraken het bewijs dat ze het bij de SPD echt niet meer weten.
En Angela Merkel? Zij reageert met de glimlach: ‘Ik heb Schulz altijd anders gekend.’
Verkiezingen Duitsland 2017
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
