Hoe het machtigste parlementslid van de VS geveld werd door ‘oenen’

Een duidelijk opgeluchte John Boehner bevestigde op een persconferentie zijn ontslag als voorzitter en lid van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Het belangrijkste parlementslid in de VS, het machtigste lid van de Republikeinse partij, zong ‘Zip-a-Dee-Doo-Dah’ op weg naar de uitgang. Wat nu met de partij die volgens hem in toenemende mate onder invloed van ‘oenen’ staat?

De uitdrukking ‘donderslag bij heldere hemel’ werd gebruikt maar was niet helemaal van toepassing. John Boehner, op zijn ontwapenende, en naar zijn gewoonte met tranen gezouten persconferentie, verklaarde dat hij eigenlijk eind 2014 al had willen opstappen, na vier jaar aan het hoofd (als speaker) van het Huis van Afgevaardigden. Hij had dat toen niet gedaan omdat de tweede in de Republikeinse rij, Eric Cantor, door een lid van de radicale vleugel van de partij uit zijn zetel was gewerkt.

Boehner dacht er nog een jaar bij te doen, en eind november, naar aanleiding van zijn verjaardag, zijn ontslag bekend te maken. Maar, zei hij, onmiddellijk na de pauselijke toespraak donderdag in het parlement, waarin Franciscus de nadruk had gelegd op de ‘gouden regel’ uit het evangelie van Mattheus (‘Behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen’), was het hem vreemd te moede geworden. Tegenover twee wachtende journalisten had hij verklaard dat hij niets meer te realiseren had als speaker. Voor hij zijn hoofd te ruste legde, had hij tegen zijn echtgenote gezegd dat hij de volgende dag misschien wel een beslissing zou nemen. En zo geschiedde.

“My, oh my, what a wonderful day”, zong hij tegen passanten aan de deur van het parlement, en enkele uren later, bij het begin en tegen het afsluiten van zijn korte persconferentie, lipte hij uit hetzelfde lied: ‘Zip-a-Dee-Doo-Dah’. Hij zal volgende maand niet alleen ontslag nemen als speaker en als parlementslid, na 25 jaar in het Huis.

Boehner, schreef Chris Cillizza in The Washington Post, offerde zijn carrière op voor het goed van zijn partij.

Dat is maar een deel van het verhaal. Boehner kondigde zijn aftreden aan voor een revolte binnen zijn partij hem voor een onappetijtelijke keuze zou plaatsen. Hij laat zijn partij smeulend achter.

Hij haalde zelf tijdens de persconferentie zijn verwezenlijkingen aan. “Over de voorbije vijf jaar heeft onze meerderheid conservatieve hervormingen doorgevoerd die onze kinderen en hun kinderen zullen helpen. We zitten nu op tempo om de overheidsuitgaven over de volgende 10 jaar met 2.100 miljard terug te dringen. En we beschermden 99 procent van de Amerikanen tegen een belastingverhoging. We deden dat met een Democraat in het Witte Huis. Ik ben trots op mijn verwezenlijkingen. Maar meer dan wat ook bestaat mijn baan als speaker erin het instituut te beschermen”.

Dat laatste herhaalde hij meerdere keren. Dat instituut, het parlement, zijn Huis van Afgevaardigden, stond onder druk, vooral van zijn eigen partij. “Langdurig leiderschapstumult zou onherstelbare schade toebrengen aan het instituut”.

Een ruim deel van de Republikeinse verkozenen wil – of wilde tot het ontslag van Boehner – de overheid vanaf oktober platleggen, een shutdown, om het Witte Huis tot verregaande toegevingen te dwingen. Op 1 oktober moet een nieuwe begroting gestemd zijn, en als dat niet gebeurt, of als er geen overbruggingsregeling wordt goedgekeurd, kunnen de lonen van ambtenaren niet uitbetaald worden.

Abortussubsidie

De Republikeinse hardliners willen/wilden verzekeren dat het overheidsdeficit niet langer toeneemt, en vooral dat de 500 miljoen dollar jaarlijkse subsidie voor Planned Parenthood wordt geschrapt. Planned Parenthood, dat onder meer abortussen organiseert voor een armer deel van de bevolking, is al lang een doorn in het oog van Republikeinen. De organisatie beweert dat de abortussen slechts 3 procent van de activiteiten uitmaken, dat veel meer werk geleverd wordt inzake voorbehoedsmiddelen, geslachtsziekten en ‘vrouwengezondheid’ in het algemeen. Recente, clandestien opgenomen en bewerkte video’s van een anti-abortusgroep, waarin werknemers van PP praten over het ‘oogsten’ van organen van foetussen en de vergoeding die onderzoekscentra voor die organen betalen, heeft de campagne tegen PP nieuw vuur gegeven. In de wat simpele maar niet foute termen van nieuwsbulletins en politieke propaganda komt het erop neer dat conservatieve Republikeinen het land willen platleggen om een einde te stellen aan gesubsidieerde abortus.

De leiding van de Republikeinen in het Huis en in de Senaat heeft geen zin in dat gevecht. Die leiding heeft vooral geen zin om maar weer eens de overheidsdiensten plat te leggen. Dat is in het recente verleden enkele keren gebeurd, en het heeft de Republikeinen eerder gekost dan geholpen.

Als ze hun shutdown niet zouden krijgen, waren de rechtse Republikeinen van plan de kop van Boehner te eisen, een motie van wantrouwen te ondersteunen. Boehner had dat kunnen overleven door bij de Democraten naar stemmen te hengelen. Maar daar had hij volgens medewerkers geen zin in.

Knuckleheads

Dit alles vindt plaats in het midden van een woelige presidentiële campagne, waarbij de Republikeinse topkandidaten antipolitici zijn. Zowel Donald Trump als Ben Carson maken er een punt van te onderstrepen dat zij geen carrièrepolitici zijn, nooit verkozen geweest zijn, en neerkijken op politici. Een derde kandidaat, Ted Cruz, is een van de aanstokers van de government shutdown. Boehner noemde hem in publiek ‘een steenezel’ (a jackass). Over het algemeen praat hij over de ‘crazy’s‘ (de onredelijken) in zijn partij als ‘oenen’ (knuckleheads).

Maar het volk, dan toch het Republikeinse volk, staat eerder aan de kant van de knuckleheads.

Uit peilingen blijkt dat nog slechts ongeveer 15 procent van de Amerikanen de rol van het Congres, Huis van Afgevaardigden zowel als Senaat, apprecieert. Dat was in 2008 nog meer dan 40 procent.

De Amerikaanse kiezers voelen zich niet gehoord door de mensen die ze verkiezen. Dat bleek onder andere tijdens de uitzending van de persconferentie van Boehner op het publieke netwerk C-Span. Kijkers konden voor en na hun mening kwijt, en alleen bij Democraten kon de speaker nog op enige sympathie rekenen. Bij de Republikeinen was de teneur: goed dat hij weg is, dat is zijn verdiende straf om al die tijd onze wensen te negeren. “En dat zijn collega in de Senaat snel zijn voorbeeld volgt”, aldus een van de kijkers die telefonisch tussenkwam. “We stemmen keer op keer voor ze, en toch slagen ze er niet in de agenda van Obama tegen te houden. Obamacare is een realiteit. Het homohuwelijk is een realiteit. Wat doen zij eigenlijk?” Ook de oude scheldterm Rino’s kwam weer boven: Republicans in name only. Boehner, zei een Republikeinse kijker, was zo een Republikein die alleen de naam had en niet de principes, “hij zou eigenlijk zijn loon moeten terugbetalen aan zijn kiezers. In de economie zouden we spreken van fraude”.

117 golfwedstrijden

Vele Republikeinen, ook in de C-Span-uitzending, volgen nu Trump die vindt dat politici al te vaak marionetten zijn die aan de hand lopen van andere belangen – dat politici te koop zijn.

Boehner was in 2010 speaker geworden nadat de Republikeinen, mede onder impuls van de radicalen binnen de Tea Party, de meerderheid verwierven. De Tea Party wilde de winst verzilveren, Boehner had zich tijdens de campagne voor zijn doen radicaal uitgesproken, hij moest zich als nieuwe leider de vertegenwoordiger tonen van de oppermachtig geworden rechtervleugel. Maar iedereen wist dat hij eigenlijk de man van het lobbywerk was.

In een bijdrage in de New Yorker uit 2010, die verscheen net voor Boehner in functie kwam als speaker, werd gemeld dat hij in één jaar 117 spelletjes golf had gespeeld – over het algemeen met lobbyisten. Boehner en zijn vrienden maakten daar ook geen geheim van. “Alle mensen van wie hij geld wil, zijn golfers”, aldus een vriend van Boehner in het artikel. Hij haalde trouwens ook en vooral geld op voor andere Republikeinen.

Boehner reisde met lobbyisten in hun privévliegtuigen, hij nam hun geld en in ruil luisterde hij naar hun advies, aldus een andere vriend. “John wil goede informatie om tot goede beslissingen te komen”.

Dat van die “goede informatie” was misschien een beetje bij het haar getrokken. Lang voor hij speaker werd, in de jaren 90, deelde Boehner aan parlementsleden checks uit van de tabakslobby terwijl er een debat gaande was over strengere normen. Dat, gaf hij later toe, was fout, hoewel, voegde hij toe, het niet in strijd was met de regels.

Hij had niet de reputatie hard te werken, maar hij was efficiënt. Hij kon, terwijl zijn caddie de clubs versleepte, kettingroken met de ene hand, cocktails of merlot drinken met de andere, en ondertussen geld uit de zakken halen van rijke donoren.

Twee kamers en een uitklapsofa

Boehner werd 65 jaar geleden geboren in een kroostrijk katholiek gezin in Ohio. Zijn vader was barman. Hij stond elke ochtend om 4 uur op om arbeiders voor hun shift een glas bier met wat sterkers te kunnen schenken. Dat leverde niet genoeg op voor een deugdelijk huis voor de 12 kinderen, die verdeeld over 2 kamers moesten slapen, terwijl de ouders in de woonkamer een uitklapsofa deelden.

John Boehner wilde van jongsaf hogerop komen, kleedde zich beter dan zijn lotgenoten, spaarde voor dure aftershave, werkte en betaalde zelf hogere studies, was voor zijn 30^ste de eigenaar van zijn eigen bedrijf, beleefde de Amerikaanse droom (‘droom’ is een van de woorden die Boehner niet kan uitspreken zonder een traan te verpinken). Hij verdiende als late twintiger al een veelvoud van zijn vader. Tot dan was de familie globaal Democratisch geweest, vooral pro-Kennedy, maar Boehner stapte over naar de Republikeinen nadat hij zijn belastingbrief binnenkreeg. Hij werd verkozen, eerst lokaal, 25 jaar geleden nationaal, met lage belastingen als voornaamste politiek actiepunt. Hij was ook wel echt katholiek, bijvoorbeeld tegen abortus, hij was voor gelijke kansen inzake onderwijs, maar dat maakte nooit de kern uit van zijn politieke leven. Hij was een pleitbezorger van lage lasten en weinig regels.

Eens speaker zat hij op de wip tussen zijn poging om compromissen af te sluiten met een president die hem, omdat dat politiek goed uitkwam, als de baarlijke rechtse duivel afschilderde. Maar de compromissen liepen vaak stuk op de onwil van de Republikeinse rechtervleugel, die iet of wat evenwichtige voorstellen, bijvoorbeeld inzake migratie en legalisering van sans-papiers, naar de prullenmand verwees.

Leider versus wandelaar

Dat migratiecompromis was een van de grote gemiste kansen. President Obama kon met recht zeggen dat hij door immobilisme in het parlement wel verplicht was bij presidentieel besluit in te grijpen. Dat maakte de Republikeinen kwaad omdat de president het parlement negeerde. En het maakte Trump mogelijk omdat na de patsituatie meer en meer Republikeinen migratie als een probleem van de eerste orde gingen beschouwen.

Na elk gelukt of mislukt compromis groeide het ongenoegen bij de basis die vond dat Obama een vrijgeleide kreeg, er te gemakkelijk vanaf kwam.

“Een leider zonder volgelingen is gewoon een wandelaar”. Die uitspraak herhaalde Boehner vaak in conversaties met journalisten. Hoewel hij het zelf in zijn persconferentie ontkende, werd hij in toenemende mate een wandelaar in plaats van een leider.

In zijn laatste jaar als speaker heeft Boehner twee dingen voor mekaar gekregen, die in ieder geval ophef maakten. Het eerste evenement paaide de rechtervleugel. Hij nodigde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu uit om voor het Congres te spreken. Dat was eerder gebeurd, maar nu speechte de premier terwijl in eigen land de verkiezingsstrijd volop woedde, en terwijl elders over een nucleair akkoord met Iran werd onderhandeld. Netanyahu kon een oppositietoespraak tegen dat akkoord houden.

Dansen op het graf

Zijn tweede hoogtepunt kwam donderdag, met het bezoek van de paus. Franciscus werd de allereerste paus die het Congres kon toespreken. Een duidelijk alweer geëmotioneerde Boehner luisterde aandachtig. De reputatie van iemand met ongecontroleerde waterlanders had hij al. Zijn fans, en gewoon gefascineerde kijkers, telden hoe vaak hij zijn zakdoek bovenhaalde.

Naderhand was er een privémoment met de paus, zei hij tijdens de persconferentie. Hij wilde niet zover gaan te stellen dat de paus hem tot zijn ontslag had gebracht, maar het had hem diep geraakt. De paus had hem bij de arm genomen, hem geprezen voor zijn rol in het promoten van goed onderwijs voor minder gegoeden, en had hem ook uitdrukkelijk gevraagd voor hem te bidden. Ook op dat moment had hij zijn tranen niet kunnen bedwingen. “Wie ben ik om voor de paus te bidden? Maar ik heb het gedaan”.

Zijn ontslag, persconferentie, en zijn optreden aan de zijde van de paus hebben hem meer positieve publiciteit opgeleverd dan vijf jaar als speaker. De president, die op gespannen voet met hem omging, noemde hem nu “een goed mens”. Amerikanen die niet zo goed opletten, ontdekten dat de man van vlees en bloed was, grappen maakte en zong.

Het was niet van aard om zijn Republikeinse tegenstanders te paaien die, volgens de titel in The Daily Beast, dansten op zijn graf.

In de eerste plaats ‘steenezel’ Ted Cruz, die samen met andere Republikeinse presidentskandidaten te gast was op een top van evangelische christenen in Washington.

Het nieuws van het ontslag van de speaker werd er gebracht door de gematigd conservatieve Marco Rubio, die tot zijn verbazing en, volgens The Daily Beast ook tot zijn bezorgdheid, een dertig seconden durende staande ovatie kreeg voor zijn mededeling.

Ted Cruz roffelde de zegetrom.

“Gisteren was John Boehner nog speaker. Jullie (de evangelische christenen, red.) komen naar de stad en op de een of andere manier is het nu anders. Kunnen jullie vaker naar Washington komen? Het land zal beter gediend worden door een sterke, conservatieve leider.”

“Ik wil wel toevoegen dat de eerste rapporten niet veel goeds beloven als het klopt dat de speaker, voor hij ontslag neemt, een deal zal sluiten met Nancy Pelosi (de Democratische leider in het Huis, red.) om de regering Obama voor de verdere ambtstijd te financieren”. Cruz zei niet waar hij dit had vernomen.

In de deal zat volgens hem de financiering van “Obamacare, Planned Parenthood en de uitvoering van het Iran-akkoord. Nadat hij de Democraten hielp om al Obama’s prioriteiten uit te voeren, zal Boehner allicht een gerieflijk baantje vinden als lobbyist. Dat is niet het gedrag dat we verwachten van een Republikeinse speaker”.

Trump, ook aanwezig op de bijeenkomst van evangelische christenen, zei later, na een inspectietoer van het oude postkantoor van Washington, dat hij in een hotel zal veranderen, dat sommige mensen wellicht Boehner een aangename vent vinden, maar hij deed gewoon wat alle politici doen die verandering beloven. “Ze beginnen boordevol energie. Dan verdwijnen ze onder die prachtige koepels die je in Washington ziet. En wat gebeurt er? Ze worden andere mensen”.

‘De wiskunde blijft gelijk’

“Wat doen we nu?” was de vraag die Amerikaanse kranten het vaakst hoorden van Republikeinse volksvertegenwoordigers.

Boehner zelf zei dat hij in een ultieme ontmoeting met de parlementsleden van zijn partij had geprobeerd om voor verzoening te pleiten, onder andere door de ‘gouden regel’ van de paus en de bijbel nog eens ter sprake te brengen.

Maar de partij is hopeloos verdeeld. Trump zelf mag dan met iets minder voorsprong de peilingen voor de Republikeinse nominatie aanvoeren, en wat oudbakken worden, maar de antipolitici hebben nog altijd de wind in de zeilen. Er is nog geen “traditioneel” politicus die in de Republikeinse peilingen systematisch boven 10 procent uitkomt. Jeb Bush (die een positief commentaar over Boehner de wereld instuurde) zit in de buurt van 10 procent, maar hij heeft het lastig om de aanvallen van Trump te weerstaan, onder meer over zijn vetbetaald engagement bij Lehman Brothers waar hij jaarlijks 1,3 miljoen dollar kreeg voor een baan waarvoor hij, in de woorden van Trump, “niet op kantoor moest verschijnen’.

De “traditionele” partij investeert miljoenen dollars in plannen om minderheden en vrouwen te paaien. Antipolitici Trump en Carson gaan, in volgorde van belediging, te keer tegen latino’s, vrouwen, moslims.

Aan de andere kant voelen gematigde Republikeinse volksvertegenwoordigers zich onzeker over hun overlevingskansen. Als ze niet ingaan op de frustraties van hun kiezers, dreigen ze een voorverkiezing te moeten uitvechten met een kandidaat van de Tea Party, en dreigen ze die voorverkiezing bovendien te verliezen.

“Wie ook speaker wordt, de wiskunde verandert niet”, zei Trent Franks, een volksvertegenwoordiger uit Arizona in The New York Times.

De meest geciteerde naam voor opvolger is Kevin McCarthy, momenteel fractieleider van de Republikeinen in het Huis.

Het zou voor hem, of voor wie het ook wordt, wel eens nog lastiger kunnen zijn dan voor Boehner, aldus The Times. De nieuwe speaker heeft haar of zijn benoeming te danken aan de conservatieve revolte tegen Boehner. Wat betekent dat de conservatieven iets in ruil kunnen verwachten, wat dan weer betekent dat het nog moeillijker wordt om een compromis met het Witte Huis te vinden.

Over één ding zijn de meeste waarnemers het eens: door het ontslag van Boehner is het platleggen van de overheidsdiensten onwaarschijnlijk geworden. De speaker heeft de rechtervleugel een stuk vlees toegeworpen waarin die zich een tijd kan vastbijten. Dat stuk vlees was hijzelf.