VS: het ‘oogsten van foetussen’ trekt abortusdiscussie opnieuw op gang

Een barrage van video’s over ‘het oogsten van organen bij geaborteerde foetussen’ wordt een politiek twistpunt in de lopende presidentscampagne. Republikeinse kandidaten grijpen de video’s aan om subsidies aan abortuscentra te betwisten. Democraten gewagen van ‘een oorlog tegen vrouwen’.

De video’s – er zijn er intussen vijf vrijgegeven, en er komen er misschien nog tien bij – werden in de loop van het voorbije anderhalf jaar opgenomen door een tot dusver onbekende en virulente anti-abortusgroep uit Californië, the Center for Medical Progress. De activisten pretendeerden namens een medisch labo te spreken en belegden afspraken met topdokters en nationale of regionale bestuursleden van Planned Parenthood, een jaarlijks met 528 miljoen dollar aan overheidsgeld gesubsidieerde vzw die onder meer mammografieën organiseert, voorbehoedsmiddelen verspreidt en/of aanbrengt, geslachtsziekten behandelt en abortussen uitvoert. Planned parenthood werkt vooral voor vrouwen uit de lagere inkmensgroepen, en zou instaan voor ongeveer 1 op 3 legale abortussen in de VS. Abortussen maken volgens de organisatie slechts 3 procent van de activiteiten uit, wat door tegenstanders in twijfel wordt getrokken.

De clandestien filmende activisten hengelden naar organen van foetussen, of zelfs naar hele foetussen, voor hun gepretendeerd medisch onderzoek. En enkele dokters of hoge medewerkers van Planned Parenthood gingen daar volgens de video’s een heel eind in mee (die video’s zijn niet op hun waarheidsgehalte getest, en zijn zeker gemonteerd voor effect). De eerste video, die volgens The Center for Medical Progress in juli 2014 werd geschoten, en die midden vorige maand werd verspreid, had als decor een restaurant. Deborah Nucatola, hoofd medisch onderzoek bij Planned Parenthood en zelf actief als abortusarts, legt in de video uit, terwijl ze afwisselend sla eet en rode wijn drinkt, hoe ze de abortusprocedure amendeert om desgewenst bepaalde organen te vrijwaren. Ze vermorzelt (crushes), zegt ze, de foetus hoger of lager zodat de gewenste organen ongemoeid blijven. “Ik zou zeggen dat een heleboel mensen levers willen”, aldus de dokter als ze gevraagd wordt naar voorkeuren. “We zijn heel goed in het recupereren van hart, longen, lever, omdat we weten (dat er vraag naar is). Ik ga dat deel niet vermorzelen.” Op een bepaald moment heeft ze het over een menu dat labo’s kunnen opsturen om hun wensen kenbaar te maken.

Geldgewin?

Wat de activisten met hun video’s proberen aan te tonen is dat het ‘oogsten’ en verhandelen van foetusorganen Planned Parenthood veel geld oplevert, wat bij wet expliciet verboden is – menselijk foetusmateriaal mag niet verkocht worden.

Uit delen van de opnames blijkt eerder het tegendeel.

Hoeveel moet dat kosten, per orgaan? willen de filmers in de eerste video (en ook in de volgende video’s) weten.

“Dit is niet iets waar we naar kijken als inkomstenstroom”, zegt Nucatola, in een onderdeel dat niet in de originele montage te zien was, maar dat later door de anti-abortusactivisten werd vrijgegeven. “Dit is een manier om aan de patiënten de diensten aan te bieden die ze nodig hebben en tegelijk goed te doen voor de medische wereld.”

De interviewers dringen aan en herhalen hun vraag naar de kostprijs. “Sommigen zullen het gratis doen”, zegt de dokter, en het kan trouwens alleen gebeuren mits toestemming van de vrouw, maar anders, schat ze, 30 tot 100 dollar, voor de kosten die er bij te pas komen.

Ten overvloede voegt ze nog toe: “Ze (de abortusklinieken, red.) willen het gewoon doen op een manier waarbij het niet wordt gezien als ‘deze kliniek verdient er geld aan, die verkoopt lichaamsdelen’. Daar is Planned Parenthood heel, heel gevoelig voor”.

De wet verbiedt weliswaar verkoop maar laat “redelijke betalingen verbonden aan transport, implantatie, behandeling, bewaring, kwaliteitscontrole of opslag van menselijk foetusmateriaal” toe. Critici, en zeker de anti-abortusactivisten, vragen zich af of de onkosten, die de abortuscentra aanrekenen voor transport en bewaring, niet beduidend hoger liggen dan de feitelijk gemaakte kosten, en inderdaad neerkomen op winst. Planned parenthood is een vzw en moet onkosten niet aangeven, zodat men in de boeken niet kan verifiëren hoeveel de foetussen opleveren aan de organisatie.

Lamborghini

De eerste video zette de toon. De andere video’s, soms ook in restaurants geschoten, en soms met beelden van abortusprocedures, of van geaborteerde foetussen, geven globaal geen nieuwe inzichten, al wordt in de vijfde film (volgens Planned Parenthood door montage), gesuggereerd dat ook hele foetussen kunnen opgevraagd worden door labo’s. In al die gevallen blijkt dat abortusartsen de gebruikelijke procedure soms aanpassen om organen te vrijwaren die dan aan labo’s worden overgemaakt. Een andere verantwoordelijke van Planned Parenthood zegt tijdens de financiële discussie dat ze de tarieven voor organen niet kent: “Sta me toe uit te zoeken wat anderen krijgen, en als we in dezelfde buurt zitten, dan is het oké. Als we laag zitten, drijven we de prijs op. Ik wil een Lamborghini!”. Dat laatste is wellicht een grap, maar die grap komt in de video niet uit de verf.

Een directrice van een centrum zegt dat ze in haar begroting rekening houdt met de inkomsten uit weefseltransacties. Enkele medewerkers stellen dat ze graag verder zouden gaan in de transacties dan nu het geval is, maar dat de tijd er niet rijp voor is en dat er een weerbots zou komen.

De video’s tonen niks onwettigs maar dat iemand, met wijn in de hand, en ook in andere omstandigheden nonchalant, praat over het vermorzelen van onderdelen van foetussen, is voor buitenstaanders niet heel appetijtelijk, en was niet alleen voor anti-abortusgroepen in de VS choquant.

De voorzitter van Planned Parenthood, Cecile Richards, veroordeelde vrijwel meteen na het verschijnen van de eerste video de toon van de antwoorden. Nucatola “spreekt op een manier die geen mededogen toont. Dat is niet aanvaardbaar, en ik verontschuldig me persoonlijk voor de toon en de verklaringen”.

Maar, voegde ze toe, de beschuldiging dat Planned Parenthood op welke manier winst maakt aan de schenking van foetusmateriaal is niet juist”. Planned Parenthood houdt zich volgens haar altijd strikt aan de wet. Dat foetusmateriaal wordt gebruikt voor onder meer stamcelonderzoek is volgens haar al heel lang de praktijk.

Bange onderzoekers

De Amerikaanse kranten gingen op zoek naar afnemers en labo’s die werken met foetusmateriaal en vonden vooral bange mensen, die soms fysiek bedreigd waren door anti-abortusactivisten. Velen wilden alleen anoniem praten.

The Washington Post ging op bezoek bij StemExpress, een labo dat in de video’s vaak genoemd wordt. StemExpress neemt foetusorganen af van onder meer abortuscentra van Planned Parenthood, bewerkt de cellen, prepareert ze voor verder onderzoek en verkoopt ze dan..

“Dit is absoluut een groeisector”, zegt Cate Dyer. “Wetenschappelijk onderzoek en wat er bij komt kijken kan een oncomfortabel voorwerp van discussie zijn, maar het is hoogst nodig als de onderzoeksgemeenschap ziekte wil bestrijden en de kwaliteit van het leven wil verbeteren”.

StemExpress is – daar wordt het moeilijk – een commercieel bedrijf dat leeft van de verkoop van die bewerkte cellen. Volgens The Washington Post zijn er catalogusprijzen voorzien: 1.932 dollar voor 2 miljoen ‘verse’ cellen uit een foetuslever, en 1.840 dollar voor 2 miljoen ingevroren of behandelde cellen, die men in principe gratis of tegen onkostenprijs van de abortuscentra verwerft. Er is een nijpend tekort aan dergelijke cellen, of de vraag is in ieder geval groter dan het aanbod, wat de prijs opdrijft.

The New York Times vond dan weer dat talloze universitaire labo’s of labo’s van overheidsdiensten werken met materiaal van foetussen, en dat al decennia lang. Dat onderzoek wordt dit jaar met 76 miljoen dollar overheidsgeld gesteund. Maar het gebeurt in de luwte, en zeker na de video’s wil niet iedereen er met naam en toenaam over praten. Het foetusmateriaal is essentieel, zeggen betrokkenen, voor onderzoek naar onder meer de erfelijke spierziekte musculaire dystrofie, naar diabetes, oogziektes, Parkinson, Alzheimer, Down syndroom, mucoviscidose en miskramen. Een aantal van de onderzoeken hebben betrekking op zwangerschappen.

Het foetusmateriaal, zegt Sheldon Miller, wetenschappelijk directeur van het National Eye Institute, is “een uniek rijke bron van stamcellen, die zich ontwikkelen in weefsels en organen. Die cellen kunnen ons leren hoe vervangdelen te groeien voor onderdelen van het lichaam die niet functioneren. Denk aan materiaal van foetussen als een handleiding”.

Op termijn, zegt hij, kan weefsel van volwassenen de rol overnemen van de stamcellen van foetussen, “maar de wetenschap is nog niet zover. We kunnen deze informatie niet op andere manieren verkrijgen”.

Oogweefsel van foetussen wordt in zijn instituut gebruikt bij onderzoek naar ziektes van de retina, die tot gezichtsverlies leiden bij ouder wordende mensen.

Voor onderzoek komen vooral foetussen in hun tweede trimester in aanmerking, wat een minderheid is bij abortussen.

Voor politiek gebruik

Dat het in halve anonimiteit gebeurt, en dat er in sommige gevallen een slecht geregelde, duistere overgang tussen niet-commercieel en commercieel gebruik van het materiaal bestaat, is koren op de molen van de anti-abortusactivisten.

Feit is dat de anti-abortusgroep niet toevallig nu met de video’s op de proppen komt, die minstens maanden geleden en soms langer dan een jaar geleden werden gefilmd. Het Center for Medical Progress wil invloed hebben in de zich op gang trekkende race voor het Witte Huis. En dat lukt. Bijna alle Republikeinse presidentskandidaten hebben zich intussen uitgesproken voor het ontnemen van overheidsgeld aan Planned Parenthood, of hebben hun oppositie tegen de abortuswetgeving nog eens extra in de verf gezet. Een deel van de financiering is regionaal, en in een aantal staten is de lokale financiering al geblokkeerd. Een voorstel om dat ook nationaal te doen werd deze week in de Senaat door de Democratische minderheid geblokkeerd. Het Huis van Afgevaardigden heeft een onderzoek ingesteld naar ‘het oogsten van organen” bij Planned Parenthood.

Mike Huckabee, de gewezen gouverneur van Arkansas en momenteel presidentskandidaat, stelde dat hij als president zou overwegen om het leger in te zetten, of de FBI, om abortussen te verhinderen. Scott Walker, de gouverneur van Wisconsin, herhaalde, tijdens het debat van Republikeinse presidentskandidaten donderdag, dat hij ook tegen abortus blijft als het leven van de moeder in gevaar is. Donald Trump, nog niet zo lang geleden voor de liberalisering van abortus, verklaart nu dat hij desnoods alle financiering van de overheid zal stopzetten tenzij de overheidssteun aan Planned Parenthood wordt stopgezet. Jeb Bush vroeg zich tijdens een toespraak voor christelijke groepen af of er voor vrouwengezondheid wel 500 miljoen overheidsgeld nodig was (verwijzend naar de subsidies van Planned Parenthood).

Hij verontschuldigde zich korte tijd later voor de uitspraak. Zowel Bush als Marco Rubio zetten tijdens het debat van donderdag hun anti-abortusstandpunt uit de doeken (waarbij Rubio, ontkende, dat hij vroeger zwangerschapsonderbreking bij verkrachting of incest had gedoogd, wat hij volgens fact-checkers wel degelijk had gedaan).

Met de video’s wordt abortus ten minste in de presidentiële debatten weer een veelbesproken thema. Wat de Republikeinse leiding misschien niet goed uitkomt. De partij scoort slecht bij anders dan witgekleurde mensen, en vooral ook bij vrouwen (Obama won met grote meerderheid de vrouwenstemmen). Met hun ethische standpunten (anti holebi-huwelijk, anti-abortus) staan de Republikeinen nationaal in de minderheid. Dat het hooggerechtshof van het holebihuwelijk in juni een nationaal recht heeft gemaakt, stelde de partij in staat om het daar in deze verkiezingscampagne niet al te veel over te hebben. Dat is nu beslecht. Men wou lief zijn voor Spaanstaligen (dat voornemen werd gefnuikt door Trump met diens uitspraken over verkrachtende en misdadige Mexicanen). Men wou een poging ondernemen om vrouwvriendelijker te worden en zo meer vrouwen te rekruteren – maar ook dat schijnt niet te best te lukken. Van de 17 Republikeinse presidentskandidaten is er 1 vrouw. Het thema van vrouwenrechten kwam tijdens het debat niet ter sprake. Maar wel gaven meerdere kandidaten uitleg over hun anti-abortusstandpunt. Dat helpt al zeker niet om vrouwen aan te trekken. Vrouwen zijn in de VS eerder voor abortus dan mannen, en in elk geval is een meerderheid van de bevolking voor de mogelijkheid van legale abortus.

De partijleiding wilde allicht abortus liever niet als discussiepunt, maar de streng-christelijke vleugel vindt via de video’s een manier om het onderwerp weer naar voor te schuiven en onontkoombaar te maken.

Aanval, oorlog

De Democraten zaten eerst in het defensief over de video’s. Presidentskandidaat Hillary Clinton noemde ze “verontrustend”, al zei een medewerker er meteen bij dat ze de beelden niet zelf bekeken had. Maar deze week greep ze de uitglijder van Jeb Bush aan om haar steun voor Planned Parenthood te bevestigen. “Ik zal nooit ophouden te vechten voor het recht van elke vrouw om haar eigen gezondheidsbeslissingen te nemen.” Ze had het over een aanval op vrouwengezondheid, later ingekort tot een aanval op vrouwen, en nog later tot een oorlog tegen vrouwen.

In de Senaat, waar Republikeinen de financiering van Planned Parenthood op de agenda plaatsen, leidde de invloedrijke Elizabeth Warren het Democratische tegenoffensief. “Het is 2015”, verklaarde ze. “Het is niet 1955, en het is niet 1895. We keren niet terug. Nu niet, en nooit. Het Republikeins plan om Planned Parenthood zijn geld te ontnemen, is een plan om vrouwengezondheid geld af te pakken”.

Democraten betwisten ook dat door Planned Parenthood (overigens een sponsor van Democratische kandidaten) aan banden te leggen, het aantal abortussen zou dalen. Over het algemeen daalt het aantal officiële abortussen in de VS de voorbije jaren, mede, zeggen sympathisanten, door het voorlichtingswerk van Planned Parenthood. Toen abortus in 1973 in de VS gelegaliseerd werd met de beroemde Roe vs Wade wet, steeg het aantal legale abortussen om evidente redenen snel. Sinds 1990 gaan de cijfers weer naar beneden. Er zijn nu in het land, met 320 miljoen bewoners, ongeveer 1 miljoen abortussen per jaar, waarvan ruim 300.000 uitgevoerd worden door Planned Parenthood. In 1990, het topjaar, waren er dat met een kleinere bevolking 1,4 miljoen. Per 1.000 vrouwen in de vruchtbare leeftijd gerekend is de terugval groter: van 30 abortussen per 1.000 vrouwen in de jaren 80 staat het nu op 17. In staten waar voorbehoedsmiddelen het makkelijkst beschikbaar zijn, is het aantal abortussen het laagst. Dat zijn doorgaans niet de staten met een Republikeins bestuur. Een aantal Republikeinse presidentskandidaten, zoals Ted Cruz, pleiten voor restricties op voorbehoedsmiddelen, en vooral op de terugbetaling van voorbehoedsmiddelen.