‘Giftig doen tegen Erdogan en zoete broodjes bakken met Poetin is weinig consequent’

Het rommelt weer flink binnen de Europese Unie, vooral dan rond migratie, maar ook tussen Europa en Turkije. Vijf vragen aan hoogleraar internationale betrekkingen Jonathan Holslag (VUB). ‘Rechts-demagogische zelfverklaarde leiders als Kurz en Orban weten het zelf ook niet goed’.

Terwijl het migratievraagstuk de Europese gemoederen deze week weer flink verhitte, kondigde Turkije gisteren aan dat het land het bilaterale akkoord met Griekenland over het terugnemen van illegale migranten opschort.

Ankara protesteert daarmee tegen de vrijlating van naar Griekenland gevluchte Turkse militairen na de mislukte coup van 2016. Voor de duidelijkheid: het akkoord met Athene staat los van het vluchtelingenpact tussen de EU en Turkije over de repatriëring van migranten en vluchtelingen.

Tussen Athene en Ankara is er wel vaker diplomatiek gekibbel, maar de oplopende spanningen zijn niet zonder risico, zegt hoogleraar Jonathan Holslag. ‘Het gaat van de ene crisis naar de andere, het wantrouwen tussen beide landen is gigantisch.’

‘De moeilijkheid is dat ze niet alleen overhoop liggen over vluchtelingen, maar ook over hun grens en over energieconcurrentie. Als die zaken escaleren, wordt het gevaarlijk. Turkije werkt heel hard aan zijn militaire opbouw. We moeten ons goed bewust zijn van de ernst van deze kwestie.’

Intussen ligt Turkije ook op ramkoers met Oostenrijk, nu bondskanselier Sebastian Kurz de strijd aanbindt met de ‘politieke islam’. Door Turkije gefinancierde imams worden het land uitgezet, en verscheidene moskeeën worden gesloten.

Jonathan Holslag: ‘Dat is een bijzonder moeilijke evenwichtsoefening van Oostenrijk. De vraag is hoe je daar consequent in kunt zijn. Als je van één land geen activiteiten toelaat, waarom dan van andere wel – denk aan de Spaanse Cervantes- of de Chinese Confucius-instituten? Deze beslissing van Wenen past in de steeds groter wordende spanning tussen rechts Europa en Turkije. Het is onvermijdelijk dat die keuzes gemaakt worden, maar hoe zal Europa zich op lange termijn ten opzichte van Turkije verhouden?’

Als Erdogan later deze maand herkozen wordt, wil hij de toetredingsonderhandelingen met de EU alvast nieuw leven inblazen. Is dat realistisch?

‘Wat de Turken vooral willen, is duidelijkheid over die toetredingsprocedure. Die is op dit moment niet gestaakt, ze vordert alleen zeer traag. Waarschijnlijk hebben de Turken voor zichzelf al uitgemaakt dat het EU-lidmaatschap er niet komt, en doet Erdogan dit nu om te polariseren en druk te zetten. Of gaan we voor een strategisch partnerschap? Ik begrijp dat we ons in Europa vragen stellen bij de koers van Erdogan, maar de strategie over wat Europa met Turkije wil, is heel flou. Als we hervormingsgezinde krachten willen steunen, moeten we dat ook doen. Nu schroeven we bijvoorbeeld onze investeringen terug. Daardoor krijgen sterke leiders alleen maar meer macht en invloed. Tegelijkertijd stoppen we Ankara wel geld toe voor het vluchtelingenakkoord. Oók Oostenrijk.’

Oostenrijk wordt vanaf 1 juli de nieuwe voorzitter van de EU. Is Kurz de nieuwe leider van de EU-kritische landen?

‘Kurz, Mark Rutte, Viktor Orban: de rechtse leiders tuimelen over elkaar heen om leider van de EU-kritische landen te zijn. Maar veel duidelijkheid over wat ze willen – behalve dan ‘migranten buiten’ – is er niet. Ze zijn vooral weinig consequent. De Hongaarse premier Orban is er als de kippen bij om kritiek te geven, maar ook om subsidies te incasseren. Dat soort rechts-demagogische politici weet het ook niet zo heel goed, lijkt me. Wat de organisatie van Europa en de geopolitieke uitdagingen betreft, zie ik heel weinig transparantie over wat ze willen’.

Volgens staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) is er binnen vijf jaar misschien geen EU meer, als we niet snel een akkoord over de aanpak van migratie hebben. Heeft hij een punt?

‘Het meest urgente probleem de economische versteviging van Europa. Als íéts de EU van de rails kan duwen, is het de impasse in Italië, of de economische gevolgen van de brexit. Hoe zwakker de EU economisch staat, hoe moeilijker het wordt om met de migratie- en vluchtelingenproblematiek om te gaan. Het zou goed zijn als mensen zoals Francken eens uitleggen wat de bedoeling is. Dat er een gezamenlijke aanpak van migratie moet zijn, is duidelijk. De EU doet trouwens al heel wat, zoals steun geven aan Griekenland en Italië om de grenzen te bewaken.’

Ook de sancties tegen Rusland verdelen de EU. De nieuwe regeringen in Oostenrijk en Italië hebben er zich openlijk tegen gekant. Wat betekent dat?

‘Dat geeft het opportunisme van rechts in Europa goed weer. Het is intussen toch duidelijk dat het Russische leger een grote rol heeft gespeeld in het neerhalen van een passagiersvliegtuig? Gaan we een aanslag op Europese burgers dan met de mantel der liefde – of der opportunisme – toedekken? Het toont aan hoe onstandvastig en onverantwoord rechtse populisten tekeergaan. Ze werpen zich op als sterke leiders, maar ze hebben geen daadkrachtige, langetermijnstrategie. Begrijp me niet verkeerd: ik zeg niet dat we niet met Rusland moeten praten. Maar als je giftig doet tegen Erdogan en tegelijk zoete broodjes bakt met Poetin, waar ben je dan mee bezig?’