Een omstreden Poolse bruinkoolmijn zorgt voor politieke spanningen op het hoogste niveau. Warschau weigert een oplopende dwangsom te betalen, Brussel dreigt ermee de geldkraan dicht te draaien.
In het Oost-Duitse dorp Zittau, nog geen 750 kilometer van Brussel verwijderd, hebben de inwoners kopzorgen. In de gevels van de huizen duiken er alsmaar meer scheuren op. Kleine grondverzakkingen zijn er schering en inslag, heel wat gebouwen zijn er aan verstevigingen toe. Enkele minuten verderop, in het Tsjechische gehucht Václavice, heeft men andere problemen. Bij momenten komt er namelijk geen druppel water uit de kraan. Soms is er geen greintje grondwater meer te bespeuren.
Inwoners van beide grensdorpjes schrijven hun probleem toe aan de nabij gelegen en omstreden bruinkoolmijn van Turów. Die ligt in wat men doorgaans de ‘Zwarte Driehoek’ noemt. Dat gebied omspant de ruime omgeving rond het drielandenpunt van Duitsland, Tsjechië en Polen en kende decennialang zware vervuiling door de winning van onder meer bruinkool, uranium en ijzererts. Maar omdat de aanwezige mijnen sinds het begin van de jaren negentig stuk voor stuk zijn gesloten, is de situatie er intussen aanzienlijk op vooruitgegaan. Sommigen spreken zelfs over hoopvol de ‘Groene Driehoek’.
Turów is met andere woorden een restant van een periode die met de ambitieuze Europese klimaatdoelstellingen binnenkort verleden tijd moet zijn. Nu ja, binnenkort. De Green Deal wil van de Europese Unie tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent op de aardbol maken. Dus heeft Turów – goed voor ongeveer vijf procent van de Poolse elektriciteitsproductie – nog wel even te gaan, luidt het devies in Warschau. Vorig jaar kondigde de Poolse regering van premier Matteusz Morawiecki aan dat ze de levensduur van de zes kilometer lange en driehonderd meter diepe bruinkoolmijn tot 2044 zou verlengen. Zonder overleg met Berlijn en Praag.
Slechts 70 meter zou de afstand tussen de mijn en de Tsjechische grens nog bedragen als de mijn nog ruim twintig jaar open blijft. Tot grote onvrede van de inwoners van Václavice. En ook in Praag is men ziedend. Omdat bemiddeling met onder meer Polen en de Europese Commissie niet mocht baten, trok de voormalige Tsjechische premier Andrej Babis naar het Europees Hof van Justitie in Luxemburg. Een regelrechte primeur: nooit eerder spande een lidstaat uit milieugronden een rechtszaak tegen een andere aan. Volgens Tsjechië heeft Polen onvoldoende rekening gehouden met de ecologische impact zoals in de Europese milieueffectenbeoordelingsrichtlijn bepaald wordt.
Wanbetalingen
In een tussentijds oordeel van mei vorig jaar volgde het Europees Hof het standpunt van Tsjechië. En meteen beval het ook een onmiddellijke sluiting van de mijn. En omdat Polen weigerde, kwam daar in september een dwangsom van 500.000 euro per dag bovenop – veel minder dan de vijf miljoen euro waar Tsjechië om vroeg. Het oordeel van het Europees Hof en vervolgens de dwangsom leidden tot grote onvrede bij zowel de Poolse regering als de ongeveer 4.000 werknemers van Turów en de aanpalende energiecentrale. In Luxemburg protesteerden eind oktober een tweeduizendtal leden van de Solidarnosc-vakbondsbeweging tegen de uitspraak. Belgische waterkannonen moesten de protesten op de Kirchberg in de hoofdstad mee onder controle houden.
Ondanks de twee uitspraken van het Europees Hof van Justitie is men in Warschau niet van plan om water bij de wijn te doen. ‘Een sluiting zou de stabiliteit van het Poolse energiesysteem bedreigen’, aldus de regering. Tot op heden is ze niet van plan om de dwangsommen, intussen goed voor 50 miljoen euro, neer te tellen. Ook dat is een primeur: nooit eerder weigerde een Europese lidstaat principieel om boetes van het Hof te betalen. Naar eigen zeggen zijn Morawiecki en co. ervan overtuigd dat de boetes met terugwerkende kracht zullen worden opgeschort. Ook hoopt hij met de nieuwe Tsjechische regering wel een politieke doorbraak te forceren.
Maar het geduld in Brussel geraakt op. De Europese Commissie is verantwoordelijk om zulke dwangsommen te innen en doet dat steeds per maand. Voor de periode van 20 september tot en met 19 oktober werd er een brief aan de Poolse regering bezorgd. Maar binnen de vereiste 45 dagen kwam er geen reactie. Ook de herinneringsbrief, met een deadline van 15 dagen, viel in Warschau op een koude steen. Daarom gaat de budgetafdeling van de Europese Commissie in Brussel de komende dagen op zoek naar betalingen aan Polen waarvan ze de niet-betaalde boetes kan afhouden – alweer een primeur.
Hobbelparcours
Samengevat: de geldkraan naar het Centraal-Europese land gaat binnenkort weeral een stukje dichter. Inderdaad: dichter. Het gerommel over de Turów-mijn en de onbetaalde dwangsommen is namelijk geen accident de parcours. Zo weigert de Europese Commissie om het Poolse deel uit het coronaherstelfonds te betalen. Reden zijn verregaande bezorgdheden over het respect voor de rechtstaat na de oprichting van een tuchtkamer voor de juridische macht. Polen heeft de komende jaren recht op 36 miljard euro uit de pot, een flinke slok op de borrel.
Daarnaast bekijkt de Commissie of ze het onlangs in het leven geroepen rechtstaatmechanisme in werking wil laten treden. Dat kan worden toegepast op de Europese zevenjarenbegroting wanneer een lidstaat het niet al te nauw neemt met de Europese waarden. Als de Commissie vervolgens kan beargumenteren dat dat gebrek aan respect misbruik van Europese middelen in de hand werkt, kan de bal aan het rollen gaan. Critici menen evenwel dat de Commissie te lang talmt en de druk op landen zoals Polen verder moet opvoeren.
Ook op vlak van energie botert het niet tussen Brussel en Warschau. Pas in 2049, als laatste land van de Europese Unie, wil Polen de kolenuitstap vervolmaken. Bovendien schrijft de Poolse regering de hoge energieprijzen van het moment toe aan de Green Deal van de Commissie. In de Europese wijk doet men die analyse af als onzin en benadrukt men dat de Unie niet bevoegd is voor energieprijzen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier