Van paria tot held? Plots verstomt de Europese kritiek op Polen

Met boomstammen, schoppen of gewoon de inzet van het eigen lichaam proberen duizenden migranten via Wit-Rusland de versterkte grens met Polen over te steken. Van de weeromstuit verstomt plots alle Europese kritiek op de regering in Warschau.

Hallucinant. Anders kan je de beelden uit de grensregio van Wit-Rusland met Polen niet noemen. Je ziet kolonnes van honderden, mogelijks duizenden mensen onder begeleiding van gewapende Wit-Russische troepen van de hoofdstad Minsk naar de grens met Polen stappen. Andere beelden tonen wanhopige, woedende mannen die met schoppen of grote takken op de Poolse grensversperringen inhakken. Of je ziet migranten die vastzitten tussen wal en schip: de Poolse troepen laten hen het land niet in, de Wit-Russen weigeren hen te laten terugkeren.

Al sinds begin september geldt in 1.700 Poolse oostelijke grensgemeenten de noodtoestand. Wie er niet woont of werkt, mag er simpelweg niet binnen. De straz graniczna, de grenswacht, krijgt er versterking van meer dan 12.000 soldaten en duizenden leden van het Wojska Obrony Terytorialnej, paramilitaire vrijwilligers die steeds meer als verlengde arm van het reguliere leger worden gezien.

President Andrzej Duda heeft de noodtoestand met twee maanden verlengd. Er komen immers steeds meer migranten die de oversteek willen wagen: vorige maand alleen al werden er 8.000 geturfd.

Zoete wraak

De migranten worden gelokt door beloftes van de Wit-Russische president Aleksander Loekasjenko. Hij geeft gelukzoekers de garantie dat ze vrij door zijn land mogen reizen naar de grens met Polen, dus de grens met de Europese Unie. Met vliegtuigen vol worden de migranten aangevoerd vanuit Afghanistan, Irak en Syrië. Op eigen houtje of onder begeleiding van Wit-Russische soldaten trekken ze naar de grens waar ze aan hun lot worden overgelaten. Op die manier gebruikt Loekasjenko deze migranten in zijn hybride oorlog tegen Polen en de Europese Unie.

Voor Loekasjenko, bekend onder zijn weinig flatterende bijnaam ‘de laatste dictator van Europa’, is dit zoete wraak voor de sancties die de Europese Unie zijn regime oplegt. Bij zijn – volgens alle waarnemers frauduleuze – herverkiezing in augustus vorig jaar ging hij hard tekeer tegen kritische media en democratische oppositie. Activisten en journalisten werden opgepakt, gefolterd, vermoord. Verschillende kopstukken zijn gevlucht naar Polen waar ze asiel en een warm onthaal kregen. Voor Loekasjenko het bewijs bij uitstek dat zijn opposanten ‘marionetten van Warschau’ zijn, zoals hij steevast herhaalt.

Fors antwoord

Het Poolse antwoord is fors. Op de grens zijn er versperringen met schrikdraad opgetrokken in afwachting van een heuse muur naar het Amerikaanse voorbeeld aan de grens met Mexico. Het Poolse parlement heeft al toelating verleend om de muur te bouwen.

De Poolse troepen hebben strikte orders om niemand binnen te laten. Voedsel, medicijnen en degelijke tenten om in te slapen zijn er niet of nauwelijks. Waarschijnlijk een tiental migranten zijn al omgekomen van ontbering, verloren gelopen in de graslanden en bossen in de ruige grensstreek of verdronken in de Bug, de rivier die de grens tussen Wit-Rusland en Polen markeert. Intussen wordt het dag na dag vroeger donker en koud. Een weinig opbeurende wetenschap voor de migranten.

Maar voor de nationalistisch-conservatieve Poolse regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ is de migrantenproblematiek louter een politieke en geen humanitaire crisis. Polen stelt Loekasjenko en hem alleen verantwoordelijk voor alle ellende. Het is dus ook aan hem om humanitair tussenbeide te komen, aldus Warschau.

Verdeeld Polen

Maar Polen zou Polen niet zijn als ook in deze kwestie regering en oppositie niet lijnrecht tegenover elkaar stonden. Het liberale Burgerplatform, de grootste oppositiepartij, is gekant tegen het pushbackbeleid. Voor de oppositie is de migrantenproblematiek wel degelijk een humanitair probleem waarbij de Poolse overheid een verantwoordelijkheid draagt. Partijvoorzitter Donald Tusk pleit er – tevergeefs – voor om migranten de kans te geven als asielzoeker erkend te worden. Voor premier Morawiecki is er één prioriteit: de Europese buitengrens beschermen.

Ook de bevolking is alweer diep verdeeld. Een fraai voorbeeld daarvan is het plaatsje Michalowo dichtbij de grens. Daar zetten mensen die migranten ‘brood en bed’ willen geven, een groen lampje bij de ingang van hun huis. Lokale media vertellen het ontroerende verhaal van een asielzoeker die bigos, een Pools gerecht van kool en vlees, kreeg voorgeschoteld. De man vond de maaltijd zo lekker dat hij uit dankbaarheid het hele parochiale centrum ging stofzuigen.

Radiostilte van kritiek

Amper drie weken geleden lag Polen voluit in de Europese vuurlinie. Het Grondwettelijk Hof in Warschau had, op vraag van de premier, besloten dat het Poolse recht boven het Europese recht staat. Het statement zorgde voor een vloedgolf van kritiek en isoleerde Polen volledig. De gezaghebbende The Economist wou zelfs dat Polen de Europese Unie zou verlaten want ‘beter een ordentelijke Polexit dan een dirty remain‘, zo schreef het blad.

Nog zo recent als het voorbije weekend was er grote beroering in en over Polen. Een dertigjarige zwangere vrouw was in het kraambed gestorven omdat de dokters, verlamd van angst door de strenge abortuswet, veel te laat ingrepen om de vrucht af te drijven. De vrouw kreeg een vergiftiging, stierf, liet een man en een dochtertje van negen na. In meer dan zeventig Poolse steden werd betoogd tegen de abortuswet. Ook in het Westen kreeg de Poolse abortuswet de volle laag.

Hoe anders is de politieke toon over Polen vandaag. De Poolse retoriek van ‘bescherming van de Europese buitengrenzen’ vindt vlot ingang. Zo steunt de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer de idee om een grensmuur te bouwen en vindt hij dat ‘de EU Polen moet helpen bij de verdediging van de Europese buitengrens.’ De Duitse krant Die Welt heeft het over de Poolse actie als ‘een gunst en een steun voor de Europese Unie’.

NAVO-topman Jens Stoltenberg benadrukt dat de alliantie ‘solidair is met Polen’. De Europese Commissie neemt, onder impuls van voorzitter Ursula von der Leyen, nieuwe sancties tegen Wit-Rusland, met name het nog meer bemoeilijken van het verkrijgen van visa voor toplui van het regime. Tot in Amerika gonst de steun voor Warschau. Het ministerie van Buitenlandse Zaken noemt het beleid van Wit-Rusland ‘illegaal en inhumaan’.

Kortom: was Polen tot dit weekend nog de paria van Europa, dan is het land vandaag haast de Europese held.