‘Dit wordt het jaar dat de versplintering van het Verenigd Koninkrijk moet voorkomen’

‘Schotland is Boris Johnsons grootste politieke en grondwettelijke kopzorg. Maar het is niet de enige lont onder het voortbestaan van het VK’, schrijft correspondente Lia Van Bekhoven vanuit Londen.

De brexit is geregeld. Boris Johnson deed wat hij beloofde. De uittredingskwestie is gedaan en zal de nationale bloeddruk niet meer opvoeren. Met uitzondering van degenen die eeuwig zullen blijven onderhandelen over alles wat niet is vastgelegd -en dat is het meeste- in het handelsakkoord van 24 december. Voor hen is Brexit nooit afgelopen.

De taak waar de Britse premier zich in 2021 mee bezig moet houden is hoe het land bij elkaar te houden. De brexit peuterde aan de banden waarmee de vier naties die samen het Verenigd Koninkrijk uitmaken, aan elkaar zitten. Het covid virus heeft die connecties nog losser gemaakt.

Boris Johnson is regeringsleider van het hele VK, maar zijn gezag is beperkt. Covid-19 heeft blootgelegd hoe beperkt dat gezag is.

Sinds eind vorige eeuw zijn Schotland, Wales en Noord-Ierland gemachtigd om sommige zaken binnenshuis te regelen. In het pakket gedeeltelijk zelfbestuur zit ook volksgezondheid. Met hun eigen besturen en ministers hebben de deelstaten zich in het coronatijdperk flink doen gelden. Covid-19 heeft op die manier laten zien hoe devolutie ( home rule ) werkt. Het virus heeft geholpen het aanzien van de regionale bestuurders en instituten op te krikken. Vooral in Schotland waar de status van eerste minister Nicola Sturgeon records brak. Ze zou transparanter, deskundiger en effectiever zijn dan haar ambtgenoot in Londen. Ze is zelfs, volgens een peiling, de populairste politicus in het VK, hoewel haar virusbestrijding niet veel succesvoller is dan die van Johnson.

Brexit trok een grens tussen Groot Brittannië en de EU. Maar covid verscherpte de grenzen in eigen land. Soms letterlijk als burgers uit Engeland tijdens de epidemie geweerd worden in Wales en Schotland.

Veel kiezers die soms voor het eerst de gevolgen van zelfbestuur ondervinden, zijn over de streep. Ze willen niet minder maar meer zelfbeschikkingsrecht. De Britse premier denkt daar echter anders over.

‘Devolutie is een ramp’, zei Boris Johnson in november in een beeldgesprek met parlementariërs. Een opmerking die zelf wel eens rampzalig kan uitpakken voor zijn poging om het Verenigd Koninkrijk voor uiteenvallen te behoeden.

De Britse premier heeft weinig voeling met Schotland, Wales en Noord-Ierland. Hij negeerde de regio’s zoveel mogelijk bij het overleg over de brexit. Johnson wilde bij de uittredingsonderhadelingen de vrije hand hebben. Hij wilde niet aan zijn jas getrokken worden door Edinburgh of Belfast die protesteerden met uittreding voorrechten te verliezen. De brexit ging boven alles. Het is de kiezers in de regio’s niet ontgaan dat Engeland, veruit de grootste van de vier naties, in doorslaggevende kwesties beslist. En dat wat Engeland beslist, de rest van het VK te slikken heeft.

In mei zijn er verkiezingen voor het parlement in Edinburgh. De Schotse nationalisten staan op absolute winst. Speerpunt van hun kiesprogramma is een nieuw referendum voor uittreding uit het VK. 54% van Schotten is voor afsplitsing, volgens de meest recente poll. Veelzeggender is dat sinds de zomer in iedere peiling de voorstanders van een zelfstandig Schotland in de meerderheid zijn. De trend is zo duidelijk dat hij vanuit de ruimte te zien is.

Schotland is Johnsons grootste politieke en grondwettelijke kopzorg. Maar het is niet de enige lont onder het voortbestaan van het VK. ‘Er is geen enkele Britse premier’, zei hij vorig jaar, ‘die de essentie van het koninkrijk op het spel zet met grenscontroles tussen Groot Brittannië en Noord-Ierland’. Om een jaar later een akkoord te tekenen dat precies daarin voorzag; een grens in de Ierse Zee.

Noord-Ierland werd honderd jaar geleden, na een bloedige burgeroorlog, in het leven geroepen. Geen beter moment dan de sluimerende discussie over hereniging tussen de twee Ierlanden weer wakker te schudden. Nu zit Dublin niet te wachten op een referendum met als inzet de grens tussen Noord- en Zuid-Ierland op te heffen. Maar als een meerderheid van Noord-Ierse burgers hereniging wenst, zal Dublin zo’n volksstemming uitschrijven. Zover is het nog niet. En zover zal het misschien nooit komen. Maar dat hereniging een salonfähig gespreksonderwerp is, was tot voor kort ondenkbaar.

Zelfs in Wales, waar de notie van afsplitsing enkel een handjevol hopeloos romantische rebellen bezighoudt, heeft de roep om verzelfstandiging vlucht genomen. Een jaar geleden vond 22% van kiezers de idee van een onafhankelijk Wales aantrekkelijk. Nu is dat 33%.

Het VK, kortom, is in beweging. Johnsons wens is dat de brexit zijn premierschap zal definiëren. Maar het is niet uitgesloten dat hij in de geschiedenisboeken wordt bijgeschreven als de man die het Verenigd Koninkrijk verloor.