‘Dit is niet het einde van de westerse beschaving, het zijn máár de Britten’

De Britten stappen uit de Europese Unie. Professor Europese Studies Steven Van Hecke analyseert het stemgedrag van de Britten, blikt vooruit en relativeert. ‘We moeten niet overdrijven, het is niet het einde van de Europese Unie. Het zijn maar de Britten, mochten het de Fransen of de Duitsers zijn dan is dat een ander scenario.’

De Britten hebben ervoor gekozen om de Europese Unie te verlaten en premier David Cameron heeft zijn ontslag aangekondigd. Dat laatste werd voorspeld door politicoloog Eunice Goes (London School of Economics) en professor Europese Studies aan de KULeuven Steven Van Hecke in een interview met Knack.be. Van Hecke analyseert het stemgedrag van de Britten, blikt vooruit en relativeert de uitslag.

‘Zowel op politiek als op economisch vlak staat ons nog een hele periode van onzekerheid te wachten. Dit is een crisis die Europa nu niet kan hebben, maar waar ze zich wel prioritair mee zal bezig moeten houden. Anderzijds moeten we ook niet overdrijven: dit is niet het einde van de Westerse beschaving of de Europese Unie. Ik zou bijna zeggen ‘het zijn maar de Britten’, mochten het de Fransen of de Duitsers zijn dan is dat een ander scenario.’

‘Ik zou de overwinning nog niet zo snel aan de eurosceptici geven’

‘De moord op Brits parlementslid Jo Cox heeft me even doen twijfelen aan de uitslag, maar ik had voorspeld dat dit de uitkomst zou geweest zijn. Het klinkt cynischer dan ik het bedoel, maar ik denk dat de moord te vroeg is gekomen. Een week is een eeuwigheid in de politiek, de emotie ebt dan weg en iedereen is op zijn hoede. Het is anders dan bijPim Fortuyn: hij werd drie dagen voor de verkiezingen vermoord.

Toch zou ik de overwinning nog niet te snel aan de exiters en de eurosceptici toeschrijven. Als het in het Verenigd Koninkrijk van kwaad naar erger gaat, en niet alleen de politieke, maar ook de financieel-economische instabiliteit gevolgen gaat krijgen, dan zal men in andere landen wel twee keer nadenken om een referendum te organiseren en de verantwoordelijkheid te dragen van een uitkomst die ook hun economie schade kan berokkenen. ‘

Steven Van Hecke: ‘Het VK gaat Brexit niet overleven’

Opmerkelijk: in februari-maart toonden peilingen een duidelijke overwinning voor het Leave-kamp, terwijl de meerderheid van de recenste peilingen een overwinning voor het Remain-kamp toonde.

Van Hecke: ‘Ik geloof niet in peilingen, maar wel in het effect van peilingen. Peilingen zitten er wel altijd ergens naast, anders zouden we geen verkiezingen meer moeten organiseren. Als bijvoorbeeld de laatste dagen de indruk wordt gewekt dat het in-kamp de overwinning zou behalen, dan kan dat sterk mobiliserend werken voor mensen die het Leave-kamp steunen. Misschien waren de peilingen juist, maar is door het effect van de peilingen een soort neutralisatie-effect opgetreden.

Mensen stemmen heel bewust en er zullen altijd twijfelaars zijn. Dat zijn geen mensen die stemmen op basis van het weer, maar mensen die de argumenten van beide kampen heel sterk afwegen en pas op het einde een beslissing nemen. Daarnaast is het ook wel altijd moeilijker om mensen te mobiliseren voor het behoud van een status quo. Het is gemakkelijker om hen te mobiliseren als ze ergens tegen zijn. Dat is altijd het nadeel geweest van het Remain-kamp.’

Intussen heeft de Britse premier David Cameron , niet geheel onverwachts, zijn ontslag aangekondigd.

Van Hecke: ‘Zijn politieke loopbaan gaat met de uitslag van het referendum mee de dieperik in. Dat zou trouwens in beide scenario’s het geval geweest zijn. Wat zijn premierschap betreft kan een leadership contest vrij snel gaan: een stemming binnen de partij die automatisch leidt tot de wissel van de regeringsleider. Daar heeft de Queen niets aan te zeggen. Dus als de Britten een nieuwe partijleider kiezen, wordt die automatisch eerste minister. Dat is eerder ook al gebeurd met John Mayor en Margaret Thatcher.

Vanuit het standpunt van David Cameron was dit referendum zeer riskant omdat hij zeer ongeloofwaardig is als boegbeeld van ‘Remain’. Cameron is premier sinds 2010, hij heeft vijfenhalf jaar niets positiefs over de Europese Unie verteld. Maar in het laatste half jaar vraagt hij om bij de EU te blijven: dat is natuurlijk een gigantisch probleem. En er is nooit echt een ander alternatief rechtgestaan die op een geloofwaardige manier die campagne op gang kon trekken.’

De deelname van de Schotse Conservatieve politica Ruth Davidson aan het grote brexit-debat van BBC was anders wel indrukwekkend, had het Remain-kamp haar niet eerder naar voor moeten schuiven?

Van Hecke: ‘Niet per se, elk kamp heeft zijn eigen dynamiek. Je kon ook niet om de premier heen: hij heeft het referendum georganiseerd en was er zelfs de oorzaak van, dan kun je hem moeilijk aan de kant schuiven. Maar tegelijk was hij als het ware ook het grootste blok aan het been van het Remain-kamp.’

Wat betekent het juist dat de Britten eruit stappen? Verdwijnen de Britse europarlementsleden meteen uit het Europees prlement terwijl er onderhandeld wordt over een handelsovereenkomst, of blijven ze tegen hun zin betrokken bij de EU tot de afsplitsing officieel is?

Van Hecke: ‘Zolang de Britten lid blijven van de EU en de datum niet geprikt is, blijven ze aanwezig. Maar dat is natuurlijk de theorie, in de praktijk zal hun positie enorm verzwakken. Er is al gespeculeerd dat de Britten allerlei strategische posities binnen het Europees Parlement zullen moeten opgeven.

In het verdrag is een overgangstermijn van 2 jaar voorzien. Feitelijk liggen er wellicht ook al een paar scenario’s klaar over wat er moet gebeuren, maar het staat vast dat het lang zal duren. Een huwelijk van meer dan 40 jaar splits je niet in een nacht, ook omdat het niet duidelijk is wat de Britten nog gaan willen. Hoe zit het met de interne markt? Willen ze nog Erasmus? Het is aan de Britse regering om daar klaarheid in te scheppen. Ik denk dat we minstens rekening moeten houden met 1 januari 2019, dat is over tweeënhalf jaar.

Als iedereen rustig blijft en niemand panikeert of domme uitspraken doet, kan alles op een ordentelijke manier gebeuren, maar er zijn natuurlijk andere scenario’s mogelijk. Zowel aan de kant van Londen als aan de kant van Brussel zijn er al voorbereidingen getroffen, maar die uitrollen is nog een andere zaak. Niemand weet waar we over een maand, zes maanden of een jaar zullen staan.’

Wat opvalt is de verdeeldheid binnen het Verenigd Koninkrijk: Wales en Engeland willen uit de EU, terwijl Schotland en Noord-Ierland tegen een brexit zijn. De Schotten overwegen nu om een tweede onafhankelijkheidsreferendum te organiseren: vorige keer was een belangrijk argument tegen de onafhankelijkheid dat ze sterker zijn met de EU, dat is nu niet meer van toepassing.

Van Hecke: ‘Er was al gewaarschuwd dat een brexit het einde zou kunnen betekenen van het Verenigd Koninkrijk. Wat de Schotten betreft, zat zo’n tweede referendum eraan te komen. Het kan tijd vragen om dat te organiseren, maar ze zijn voorstander van het eerder vroeg dan laat te doen. Het kan in het najaar van 2016 zover zijn, al is het maar om het momentum vast te houden. Wat minder de aandacht genoten heeft en me meer zorgen baart, is de situatie in Noord-Ierland.’

Moeten we nu vrezen voor een domino-effect in Europa?

Van Hecke: ‘Ik vermoed dat dat zal meevallen, iedereen zal het effect van de brexit afwachten. Denemarken en Nederland zijn de usual suspects. In Denemarken verliest men minder snel zijn cool. Nederland is traditioneel altijd bij de EU geweest, maar het resentiment is heel groot.

De Britten hebben lang mogen nadenken en ervoor gekozen om eruit te stappen. Dat is het belangrijkste. Democratie heeft altijd het laatste woord en we moeten ons daar bij neerleggen.’