‘Deze crisis wijst nogmaals op het gevaar van kernwapens en de noodzaak om ze af te bouwen’

Professor Internationale Politiek Tom Sauer staat stil bij de invloed die emoties ook spelen op het allerhoogste politieke niveau, en de gevaren die daarmee gepaard gaan in een wereld waarbij verschillende landen over kernwapens beschikken.

Als er één les is die mijn eerste jaar studenten moeten onthouden hebben aan het eind van het academiejaar is dat besluitvorming – ook in de internationale politiek – veel minder rationeel verloopt dan dat mijn studenten denken. Ook gevoelens spelen een rol. Zo zou het minderwaardigheidsgevoel van de Duitse keizer (omwille van lichamelijke gebreken, meer bepaald een verkorte linkerarm) hebben meegespeeld in het besluitvormingsproces om ten oorlog te trekken in de zomer van 1914.

De beslissing van Poetin om heel Oekraïne aan te vallen zal in de geschiedenisboeken mogelijks ook gelinkt worden met persoonlijke emoties. Het is al langer bekend dat Poetin – en niet alleen Poetin – het lastig heeft met het lot dat Rusland heeft moeten ondergaan na de Koude Oorlog. De Russische politieke elite vindt dat het in de jaren negentig en nadien genegeerd werd – ook een emotie – en niet op gelijke voet behandeld als andere grootmachten, om de VS niet te vernoemen. Terwijl het Warschaupact – de alliantie aan Oosterse zijde – helemaal werd afgebouwd, bleef de Westerse alliantie bestaan. Dat is op zich een aberratie in de wereldgeschiedenis. Allianties zijn nuttige tijdelijke samenwerkingsakkoorden tussen staten, zeker voor kleinere staten, maar enkel in tijde van oorlog of verhoogde spanningen. Zo werden de allianties die bestonden tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog na die oorlogen ontbonden.

De NAVO bleef na de Koude Oorlog echter voortbestaan ondanks de implosie van de USSR. Het is begrijpelijk dat Rusland dat met lede ogen heeft aanzien. Komt daarbij dat diezelfde NAVO werd uitgebreid richting Rusland: een bijkomende vernedering voor Moskou, temeer daar meerdere Westerse hoogwaardigheidsbekleders – om Genscher en Baker niet te vernoemen – beloofd hadden aan Gorbatchov om de NAVO niet uit te breiden. Gorbatchov gaf op basis van deze weliswaar mondelinge beloften groen licht voor de hereniging van Duitsland, iets wat trouwens ook in Parijs en Londen heel gevoelig lag. En wat doet het Westen eens Duitsland herenigd was ? De NAVO uitbreiden… Een mokerslag in het gezicht van de verzwakte Russen. Het toppunt van vernedering was de NAVO top in Boekarest (2008) toen de NAVO op vraag van President Bush besliste dat ook Georgië en Oekraïne toch lid zouden worden. Dat laatste was een rode lijn voor Rusland, en dat was ook stelselmatig op die manier gecommuniceerd door Poetin.

Het gevolg is gekend: Poetin heeft het Westen een koekje van eigen deeg laten proeven: oorlog tegen Georgië (2008), de annexatie van de Krim (2014), en vandaag dus een oorlog tegen geheel Oekraïne, waardoor beide landen bijna niet kunnen lid kunnen worden van de NAVO omdat ze verwikkeld zijn in een conflict. Die zaken vallen op geen enkele manier goed te praten voor alle duidelijkheid. Integendeel. Ik doe enkel een poging om ze te begrijpen (‘Verstehen’).

In tegenstelling tot Poetin’s eerdere zetten op het schaakveld, die al bij al risicoloos waren en voor hem goed uitdraaiden, heeft hij nu zijn hand mogelijks overspeeld. De inname van Kiev verloopt moeilijker dan verwacht. En zelfs als het lukt om een Russisch-vriendelijk regime aan de macht te brengen in Kiev is het maar de vraag hoe stabiel dat regime zal zijn. De kans is uitermate groot dat de pro-Westers gezinden Oekraïners – en die groep is de afgelopen weken enkel gegroeid – een burgeroorlog zullen starten waarvan de uitkomst onduidelijk is. In welke mate Poetin dit allemaal rationeel heeft overdacht, is maar de vraag. Sommige waarnemers wijzen op het fenomeen ‘groepsdenken’, waarbij de besluitvormer zich enkel omringt met ja-knikkers, wat de kwaliteit van besluitvorming natuurlijk niet ten goede komt. Ook groepsdenken is een te kennen concept voor mijn studenten.

Terwijl ik dit opiniestuk aan het schrijven ben, bereikt me het nieuws dat Poetin zijn nucleaire raketten in verhoogde mate van paraatheid heeft gebracht. Dat maakt de algehele situatie alleen maar gevaarlijker. De tijd die nodig is om kernwapens – en hij beschikt nog over zo’n 6.000 stuks – in te zetten wordt hierdoor kleiner. De kans op accidenteel gebruik verhoogt. De combinatie van kernwapens en mensen met emoties is extreem gevaarlijk, wat Theo Francken en andere voorstanders van kernwapens ook moge beweren. Deze crisis wijst nogmaals op het gevaar van kernwapens en de noodzaak die zo snel mogelijk multilateraal af te bouwen tot nul, zoals het internationaal bindend Nucleair Non-proliferatie Verdrag (1968) stipuleert, maar waar alle kernwapenstaten en hun bondgenoten (inclusief ons eigen land) hun voeten aan vegen. Sinds kort bestaat ook een ander internationaal bindend verdrag, met name het Nucleair Verbodsverdrag, dat kernwapens illegaal verklaart. Elk gebruik van kernwapens gaat immers in tegen het internationaal humanitair recht. Als slechts één Russische Topol raket richting het NAVO hoofdkwartier in Evere wordt gestuurd, zullen 500.000 doden vallen en nog eens 500.000 gewonden. En er zullen op dat moment minder dan 2.000 Intensive care bedden beschikbaar zijn aangezien de ziekenhuizen en artsen in het Brusselse geliquideerd zullen zijn. En wat als hij de resterende 5.999 ook lanceert ?

Onze Belgische regering is enkel met woorden voor nucleaire eliminatie. In de feiten houden we nog steeds kernwapens in Kleine Brogel, trouwens een andere target voor de Russische kernwapens die nu in verhoogde mate van paraatheid zijn geplaatst.

Je kan ‘geloven’ dat kernwapens enkel voor afschrikking dienen en nooit opnieuw gebruikt zullen worden. Dat is een optimistisch geloof. Net zoals je voor 1914 had geloofd dat de hele wereld nooit naar een vierjarige oorlog met tien miljoenen doden zou slaapwandelen, en net dat je zou geloven dat Poetin nooit zou denken dat het snel een handlangersregime in Kiev zou kunnen installeren voor de rest van zijn termijn. Als hij dergelijke misrekening maakt, kan hij er andere maken, met nog veel grotere catastrofale gevolgen.