Er staan de nieuwe Britse premier Theresa May heel wat uitdagingen te wachten. Ze zal de brexit moeten onderhandelen en definiëren, haar partij verenigen en het Verenigd Koninkrijk proberen samen te houden. Tim Oliver, doctor aan de London School of Economics, licht toe.
Theresa May is sinds de handshake met Queen Elizabeth II officieel de nieuwe Britse premier. Haar aanstelling verliep in gelijkaardige omstandigheden als bij de voormalige Britse regeringsleider John Major. Hij won ook geen verkiezingen, maar werd na het ontslag van Margaret Thatcher de nieuwe leider van de Conservatieve Partij.
Major was premier in de periode van het Verdrag van Maastricht, dat in 1992 vastlegde dat de Europese Economische Gemeenschap (EEG) zou veranderen in een Europese Unie (EU). Dat verdrag heeft hij maar met een nipte meerderheid door het Britse parlement gekregen, wat bij veel Conservatieven kwaad bloed zette. Voor hen was dit een bedreiging voor de Britse soevereiniteit. Het euroscepticisme in de Conservatieve Partij kan dus voor een groot deel teruggebracht worden naar dat Verdrag.
De Conservatieve parlementsleden hebben Margaret Thatcher destijds als een steen laten vallen, maar ze kregen achteraf wroeging. Sommige eurocritici vonden dat Thatcher verraden was door de pro-Europese politici. Doordat Major vanuit zijn eigen partij werd tegengewerkt, verkeerde hij bijna in de onmogelijkheid om te regeren en verwees hij zelfs naar zijn collega’s met ‘the bastards‘.
Anno 2016 is die verdeeldheid nog steeds heer en meester van de Conservatieve Partij. Ontslagnemend premier David Cameron hoopte om de eurosceptische stemmen van de rechtervleugel in zijn partij de mond te snoeren door een referendum uit te schrijven, maar bereikte het tegenovergestelde: het Verenigd Koninkrijk zal de Europese Unie verlaten. En wat Cameron niet klaargespeeld kreeg, namelijk de eenheid binnen de Conservatieve Partij terugbrengen, komt nu terecht op het bord van Theresa May.
De Britse politieke post-brexit ‘aardbeving’ is een orkaan geworden die het politieke landschap aan het herscheppen is. Tim Oliver, een Britse politicoloog en doctor die verbonden is aan de London School of Economics and Political Science (LSE), werpt licht op de ontwikkelingen.
‘Een prominente minister die zeer dicht bij Cameron stond, vertelde dat Cameron heel gelukkig geweest zou zijn als hij tijdens zijn premierschap niet geconfronteerd zou worden met de Europese kwestie. Het is naïef om daar als premier in te geloven, want ook andere partijen zoals Labour, de Schotse Nationalistische Partij en de Liberaal-Democraten zijn hierover verdeeld.
Cameron hoopte dat het brexitreferendum de kwestie zou oplossen, maar dat is niet gebeurd. Het heeft de spanningen binnen partijen, gemeenschappen en tussen individuen doen toenemen en verdeeldheid gezaaid in plaats van te verenigen. Dit referendum was een perfect voorbeeld van hoe je geen referendum moet organiseren en hoe imperfect zo’n referendum kan zijn.
De nieuwe premier Theresa May blijft ongevraagd achter met een gigantische erfenis. Ze moet onderhandelen over een exit uit de Europese Unie waar ze niet in gelooft, maar die ze wel geloofwaardig tot een einde moet brengen. Ze zal ook moeten beslissen hoe ze ‘Leave’ wil definiëren. Dat betekent ‘formeel terugtrekken’ uit de EU, maar wat wil dat concreet zeggen?
De eurosceptici, de Tories en de Leave-voorstanders zullen haar nauwlettend in de gaten houden. Er is bezorgdheid over identiteitskwesties en waarden en Theresa May zal daar op moeten inspelen. En ze moet de Conservatieve Partij heruitvinden. Ze staat dus voor een waaier aan uitdagingen.’
Voor het brexitreferendum was de algemene verwachting dat oud-burgemeester van Londen Boris Johnson voor die uitdagingen zou komen te staan. Hij stelde zich uiteindelijk geen kandidaat en een meerderheid van de parlementsleden schaarde zich achter Theresa May. Dat maakt van May de eerste vrouwelijke premier sinds de veelbesproken Margaret Thatcher, die overigens de langst zittende Britse premier was sinds 1827. Maar it’s (still) a man’s world, toch zeker in de Britse politiek.
‘De commentaar van Andrea Leadsom illustreert hoe May de komende maanden en jaren gepercipieerd zal worden. Leadsom suggereerde dat zij, een moeder, een betere premier zou zijn dan de ongewild kinderloze May. Het is betreurenswaardig, maar sommige Tories zouden effectief voor Leadsom gestemd hebben omdat ze kinderen heeft.
De allereerste vrouwelijke premier, Margaret Thatcher, speelde graag haar huiselijke kant uit. Op die manier kon ze ook de meer conservatieve vrouwelijke kiezer kon aanspreken. Eén van mijn professors interviewde Thatcher ooit in haar ambtswoning in Downing Street 10, terwijl ze de koelkast ontdooide. Dat zegt toch genoeg? Ze werd altijd afgebeeld als ‘Margaret die thuis afwast’ of ‘Margaret die kookt’. Zo was ze ook, onafhankelijk en ze geloofde in hard werk. Theresa May zal onder dezelfde druk komen te staan. Het zal jammer genoeg gaan over haar kapsel, kledingstijl en de manier waarop ze haar huishouden runt: ‘Zal ze koken?’
De voorpagina van The Sun publiceerde opnieuw een foto van de luipaardschoenen van May en speelde in op haar uiterlijk en vrouwelijkheid. Er zal op dezelfde manier over Theresa May geschreven worden, als over Angela Merkel: ze werkt zich uit de naad, maar ‘kijk, draagt ze vandaag geen prachtig hemd?’
Dat is trouwens de echte ‘zusterliefde’ waar mensen zich op zullen focussen, de band tussen May en Merkel. Er zijn heel wat overeenkomsten: ze schelen maar een paar jaar in leeftijd, zijn allebei kinderloos, allebei de dochter van een predikant. Ze geloven allebei in hard werk en ze zijn allebei christendemocraten. Zodra ze elkaar ontmoeten zal iedereen hun stijl vergelijken en de lichaamstaal bestuderen.’
Met Theresa May krijgt Mutti Merkel ook op professioneel vlak iemand die aan haar gewaagd is. Volgens de Britse krant The Independent zal May zich tijdens de onderhandelingen met de EU ‘verdomd lastig‘ opstellen, een label waar ze overigens trots op is. Ook als minister van Binnenlandse Zaken bewees ze op vlak van migratie al een doorzetter te zijn. Maar hoe de komende maanden of zelfs weken er zullen uitzien, weet niemand.
‘In het Verenigd Koninkrijk is er bij sommige mensen de naïeve overtuiging dat we de Europese Unie zullen verlaten omdat we daarvoor gestemd hebben. Zo simpel is het niet. Als Theresa May artikel 50 inroept, zal het Verenigd Koninkrijk binnen de twee jaar uit de Europese Unie stappen. Maar tot er een alternatief is gevonden, zal ze dat niet doen. En om overeen te komen wat het alternatief is, zijn er gesprekken nodig die de doos van Pandora zullen openen.
Het probleem met het Verenigd koninkrijk en de EU is dat iedereen weet wat hij niet wil, maar niemand weet wat hij wél wil en hoe ze het willen bereiken
Er moet gestemd worden binnen de Europese Raad en in het Europees Parlement. Mogelijk ook in elk EU-lidstaat, afhankelijk van welke overeenkomst er gesloten kan worden. Jullie minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) vertelde me vorige week nog dat mogelijk alle zes parlementen in België geraadpleegd moeten worden.
Een andere mogelijkheid is dat het Verenigd Koninkrijk twee jaar na het activeren van artikel 50 zonder akkoord uit de EU stapt, maar dat wil niemand. Niet Theresa May, niet de Britse regering, niet de eurosceptici en niet de Europese Unie. En dat is net het probleem: iedereen weet wat hij niet wil, maar niemand weet wat hij wél wil en hoe ze het willen bereiken.’
Momenteel hebben de Britten geen plan. Oud-premier Cameron steunde het Remain-kamp en vond het zijn taak niet om een brexitplan op te stellen, de voorstanders van een brexit hadden nooit verwacht om te winnen. Alle verantwoordelijkheid rust dus op de schouders van premier May en haar nieuwe regering. Of om het met de woorden van haar voorgangster Margaret Thatcher te zeggen: ‘The rooster may crow, but it’s the hen who lays the egg.’
De politici die met de taak belast zullen worden om een brexit uit te werken, kunnen wel inspiratie halen bij andere niet-EU-landen die het toch goed doen. Zwitserland is geen lid van de EU, maar maakt net als Noorwegen deel uit van de Schengenzone. Sommigen pleiten ervoor om het Noorse model na te streven. Sappig detail: de Noren dragen per persoon financieel evenveel bij aan de begroting van de EU, als de Britten, terwijl dat een van de belangrijkste argumenten van het Leave-kamp was.
‘Een van de grote problemen in dit debat is de lawine aan analyses over welke optie – het statuut van Noorwegen, Zwitserland of Turkije – het voordeligst kan zijn voor het Verenigd Koninkrijk. Niemand analyseert wat het beste is voor de EU, wat een belangrijkere vraag is. Als je te weten komt met welk akkoord de lidstaten tevreden zijn, is het zeer waarschijnlijk dát akkoord waar het Verenigd Koninkrijk het mee zal moeten doen. Maar daarvoor moet je dus 27 verschillende standpunten naast elkaar leggen, wat niet gemakkelijk is.
Sommigen pleiten ervoor om het Noorse model na te streven, maar de Noren dragen per persoon evenveel bij aan de Europese begroting als de Britten, terwijl dat een van de belangrijkste argumenten van het Leave-kamp was
De brexit zal nooit een zwart-wit verhaal worden waarbij het Verenigd Koninkrijk helemaal in of uit de Europese Unie zit. Het wordt eerder 50 tinten brexit. Op sommige gebieden zal het Verenigd Koninkrijk breken met de Europese Unie, op andere vlakken zal het er in stilte bij blijven. Dat is het Hotel California-dilemma, naar het liedje van The Eagles: ‘You can check out anytime you like, but you can never leave.’
Intussen roepen oppositiepartijen Labour en de Liberaal-Democraten op om vervroegde verkiezingen te organiseren. May heeft al laten weten dat de volgende verkiezingen pas in 2020 zullen plaatsvinden, maar daar neemt de oppositie geen genoegen mee.
‘De druk om verkiezingen te organiseren zal zeker toenemen, maar de vraag is of die partijen wel écht voor verkiezingen zijn. De Liberaal-Democraten wel, ze zouden wellicht een aantal zetels winnen. Maar met Jeremy Corbyn als partijleider zal geen enkel Labour-parlementslid stemmen voor vervroegde verkiezingen. Tenzij enkele parlementsleden die geloven dat verkiezingen de enige manier zijn om van Corbyn af te geraken.’
Met het recente Schotse onafhankelijkheidsreferendum en de moeizame (Noord-)Ierse vrede in het achterhoofd, werd er gevreesd dat het referendum een staatskundige crisis zou veroorzaken. Die zou de samenhang van het Verenigd Koninkrijk kunnen bedreigen. De Schotse premier Nicola Sturgeon herhaalt al wekenlang dezelfde harde, klare taal: dat ze er alles aan zal doen om Schotland binnen de Europese Unie te houden.
‘Voor het referendum vreesde ik voor de cohesie van het Verenigd Koninkrijk. Nu maak ik me meer zorgen over het feit dat er geen plan of strategie is. Mensen maken zich terecht zorgen om Schotland, Noord-Ierland en Londen. In Schotland is de hamvraag of premier Nicola Sturgeon voor een tweede onafhankelijkheidsreferendum gaat. Wellicht wel, maar ze is heel voorzichtig. De peilingen tonen dat drie vijfde van de Schotten zich wil afscheuren, maar volgens Sturgeons verkiezingsspecialisten moeten de peilingen dat resultaat 6 maanden tot een jaar aanhouden om zeker te zijn van winst.
Bij een nieuw referendum zal ze moeten pleiten voor een eigen munteenheid, wat vorige keer een van de zwaktes was. De economische kwesties zorgden er toen voor dat Schotland ervoor koos om in het Verenigd Koninkrijk te blijven. Maar als het Verenigd Koninkrijk moeizaam uit de EU geraakt, kan dat de Schotten ook ontmoedigen. Dit gaat over een unie die maar 40 jaar bestaat, wat zal dat zijn met een unie die al 300 jaar bestaat?
Het Noord-Ierse probleem is groter en relevanter voor de EU. Er heerst veel bezorgdheid over het Ierse vredesproces en onduidelijkheid over de vraag wie Noord-Ierland zal financieren. De ongemakkelijke vraag is: wil het Verenigd Koninkrijk Noord-Ierland houden en wil Ierland Noord-Ierland krijgen? Het antwoord op beide vragen is: niet echt. Kijk naar hoeveel de Duitse eenmaking gekost heeft.
De Londense kwestie is wellicht het meest onderschatte vraagstuk. Over een tiental jaar zal de Londense bevolking even groot zijn als de bevolking in Noord-Ierland, Schotland en Wales samen. Haar economie bedraagt een kwart van de economie van het Verenigd Koninkrijk en een derde van alle belastinginkomsten komt uit Londen.
Het is de plek in het Verenigd Koninkrijk die het snelst uit een economische brexitcrisis kan geraken, dankzij haar diverse economie. Daarenboven stemde Londen, dat een wereldeconomie heeft, om in de EU te blijven. Veel gebieden die voor een brexit stemden, hebben een economie die voornamelijk Europees is en zullen dus het meest lijden. Dat kan in de toekomst voor wrevel zorgen tussen Londen en de rest van het Verenigd Koninkrijk.
Het is ironisch: de Europese Unie, die wij willen verlaten, is een weerspiegeling van het Verenigd Koninkrijk. Bepaalde delen van het Britse politieke systeem zijn democratisch, andere zijn ondemocratisch. Er is een ongeschreven grondwet en er zijn Britten die het Verenigd Koninkrijk willen verlaten.’
Brexit-referendum
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
