De politieke moordzomer: het vliegtuig van Habyarimana

De zwartste bladzijde in de geschiedenis van Rwanda-Burundi werd geschreven in 1994.

Twee jaar na Congo hief België het mandaat over Rwanda en Burundi op en werden beide gebieden onafhankelijk. Van bij het begin vormde het vreedzame samenleven van de bevolkingsgroepen in de nieuwe staten – Hutu’s (85 procent van de bevolking) en Tutsi (15 procent van de bevolking) – een probleem. Slechts twee weken na zijn aanstelling als regeringsleider werd prins Louis Rwagasore, een zoon van koning Mwambutsa IV, doodgeschoten door een winkelbediende van Griekse afkomst. Als leider van de Union pour le Progrès National had Rwagasore nochtans alles in het werk gesteld om de twee gemeenschappen op voet van gelijkheid te behandelen.

Hoewel de Tutsi-minderheid de lakens bleef uitdelen benoemde Tutsi-koning Mwambutsa Hutu-politicus Pierre Ngendandumwe op 7 januari 1965 tot eerste minister. Deze aanstelling veroorzaakte veel deining onder de radicale Tutsi’s. Een week na zijn benoeming werd Ngendandumwe doodgeschoten door een uit Rwanda gevluchte Tutsi die werkte op de Amerikaanse ambassade. Als tijdelijke opvolger koos de koning voor Joseph Bamina, een Hutu. Bij de verkiezingen van mei 1965 behaalde de Hutu’s 80 procent van de stemmen. Bamina werd verkozen tot voorzitter van de Senaat. De koning negeerde de voordracht van een Hutu als eerste minister en koos nu wel voor een Tutsi. Daarop probeerden Hutu-officieren in het leger via een staatsgreep de macht te grijpen, maar de Tutsi-soldaten reageerden met een succesvolle tegenrevolutie. Bamina en de meeste van de collega’s werden geëxecuteerd op 15 december 1965.

De zwartste bladzijde in de geschiedenis Rwanda-Burundi werd geschreven in 1994. Op 6 april maakte de Rwandese president Juvénal Habyarimana, die van het land een totalitaire staat had gemaakt onder Hutu-bestuur, zich klaar om met zijn privéjet te landen op de luchthaven van Kigali. Maar zover kwam het niet, het toestel werd geraakt door een raket en stortte brandend neer. De president en vele andere prominenten van het regime kwamen om het leven.

Al snel schoven militante Hutu’s de schuld voor de aanslag in de schoenen van het Rwandese Patriottische Front (RPF), een organisatie van uit Rwanda gevluchte Tutsi’s die onder leiding van Paul Kagame een onderkomen hadden gevonden in buurland Oeganda. Met machetes in de hand slachtten de extremistische Hutu’s Rwandese Tutsi’s en gematigde Hutu’s af. Er vond een genocide plaats waarbij het aantal geschatte doden tussen 800.000 en 1 miljoen ligt. Een van de eerste slachtoffers van het geweld was eerste minister Agathe Uwilingiyimana. Op de genocide volgde een kleine volksverhuizing toen de vanuit Oeganda komende RPF-milities tienduizenden Hutu’s voor zich uitdreven.

De vluchtende Hutu’s vonden een onderkomen in de vluchtelingenkampen van Oost-Congo. Daar kwamen ze onder controle van de milities die actief aan de genocide hadden deelgenomen. Het nieuwe RPF-regime in Rwanda tolereerde dit niet en viel Oost-Congo binnen. Daarbij leverde het ook steun aan rebellenleider Laurent-Désiré Kabila in diens strijd tegen de Zaïrese presidentdictator Mobutu.

Op 16 mei 1997 ontvluchtte Mobutu Zaïre en werd Kabila president van de nieuwe Democratische Republiek Congo. Nog geen vier jaar later schoot een lijfwacht Kabila dood in zijn Palais de Marbre. De dag daarop werden elf Libanezen aangehouden en terechtgesteld. Gedacht werd dat Libanese diamanthandelaars achter de moord op Kabila zaten. Een zakelijke transactie die was scheefgelopen?