‘De krachten die in China spelen, willen we in het Westen nog steeds niet begrijpen’

Als we hoopvol zijn, dan kunnen we signalen zien van een détente in de acties van China, zegt sinoloog Pieter Verstraete.

‘师傅， 到美领馆那边! Chauffeur, graag naar het Amerikaans consulaat.’ Dat was mijn standaardinstructie voor een taxichauffeur toen ik vijf jaar lang schuin tegenover het Amerikaans consulaat in Chengdu woonde. Na een nachtelijke uitstap was deze korte instructie pakken efficiënter dan straatnamen of richtingsaanwijzingen door te geven. Het Amerikaans consulaat is zelfs voor de voor de meest groen achter de oren chauffeur een baken in deze Chinese miljoenenstad.

De Chinese overheid besliste vorige week echter om als vergelding op de sluiting van het Chinese consulaat in Houston de rechten voor het Amerikaanse consulaat te Chengdu in te trekken. Net zoals hun diplomatieke collega’s in de VS kregen de Amerikaanse diplomaten drie dagen de tijd om hun boeltje te pakken.

Het Amerikaans consulaat in Chengdu was ooit de trots van deze Chinese miljoenenstad. Het was een erkenning van de ontwikkeling en het potentieel van de metropool, de gateway naar de 190 miljoen mensen in het zuidwesten van China. In 1985 opende George H.W. Bush er het consulaat en het zou tot begin jaren 2000 duren vooraleer Europese en Aziatische diplomatieke vertegenwoordigingen, intussen 14, een weg naar deze stad vonden.

Op elk moment van de dag, toen ik langs het imposante gebouw wandelde, zag ik Chinezen jong en oud aanschuiven in de rij. Met pakken papieren in de klamme handen , wachtend om toegang te krijgen tot de versterkte burcht. Het had op een bepaalde manier een ongelooflijke aantrekking, die mensenfiles, die deden denken aan schaarste-marketingstrategieën bij de lancering van een Apple-product. Ditmaal geen nieuwe iPhone waar de mensen voor in de rij staan, maar een visum voor het ‘beloofde land’.

Een aantal keren werd het warm voor het consulaat. Een eerste maal in 1999 toen de Chinese ambassade in Belgrado werd getroffen door een Amerikaans bombardement in de Kosovaarse oorlog en overal in China massaal protest uitbrak. Een tweede maal in 2012, toen de straten volliepen met protesteerders tegen de Japanse claim op de betwiste Diaoyu/ Senkaku-eilanden in de Zuid-Chinese zee. Dan moet ‘de Partij’ een evenwichtsoefening maken. Het nationalisme en de externe vijand kunnen als bindende kracht werken, maar het wordt gevaarlijk als een dergelijke volksbeweging plots zou overschakelen naar kritiek op een te mak beleid van de Partij.

De eerste week van 2012 kwam onze Amerikaanse spits plots niet meer opdagen voor de voetbaltrainingen. Als politiek adviseur op het consulaat draaide hij overuren. De Chinese politiecommissaris Wang Lijun was uit de gratie gevallen van Bo Xilai, één van de rijzende sterren van de Chinese politiek. Commissaris Wang vluchtte vanuit het nabijgelegen Chongqing naar het consulaat in Chengdu en rapporteerde er over het corruptieonderzoek naar wanpraktijken van de familie Bo. Na hem volledig uit te horen werd Wang Lijun duidelijk gemaakt dat politiek asiel in de VS geen optie was en verliet hij het Amerikaanse bastion, opgewacht door zeventig Chinese politiewagens die de buurt hermetisch hadden afgesloten. Wang Lijuns aantijgingen werden onderzocht in Peking: corruptie en de betrokkenheid van de familie Bo in de moord op een vermeende Britse spion. Uiteindelijk zouden de verklaringen van commissaris Wang de directe aanleiding zijn tot het proces en de levenslange gevangenisstraf van Bo.

Koude Oorlog

Vrijdag werd ik wakker met het nieuws over de sluiting van het consulaat. Het verbaasde me niet. De politiek wordt langs beide kanten gestuurd door ‘oog om oog, tand om tand’-principes en buikgevoel. ‘We laten niet meer met ons sollen, we zijn nu een wereldmacht en de tijden van opiumoorlogen en westerse vernederingen zijn voorbij,’ luidt de boodschap van de Chinese bewindmakers.

Ze willen geen extra olie op het vuur, gooien, maar zetten ook geen stap terug wanneer ze menen te worden geprovoceerd. En zowel Amerika als China schijnen steeds langere tenen te krijgen.

President Xi scoort met een dergelijk beleid, dat gestoeld is op een nationalistisch discours, en geniet steeds meer steun bij de gewone man op straat. De jarenlange continue economische groei, de vooruitgang van de levenskwaliteit en de relatieve stabiliteit in China leiden tot de legitimiteit van en de steun voor de overheid.

De tienduizenden Chinezen die in dat rijtje hadden gestaan aan het Amerikaans consulaat keerden vlot terug naar China, nadat ze de nadelen gezien hadden van het Amerikaans maatschappelijk model. Ze keerden terug naar waar ze zich veilig voelden en meer zakelijke kansen zagen. Mensen stemmen nog steeds met de voeten. De krachten die spelen in China willen we ook vandaag in het Westen nog steeds niet ten volle begrijpen.

Hoe moet het nu verder? Per escalatie komen we dichter bij een militair treffen. Er speelt zich de laatste jaren een Koude Oorlog af die steeds warmer aan het worden is. Het is wachten op het volgende opbod in deze voorlopig Koude Oorlog.

Mijn Chinese vrienden in de VS anticiperen op een mogelijke ban van Chinese apps zoals WeChat en TikTok en kijken hoe ze contact gaan houden met het thuisfront. Westerse apps zoals WhatsApp en Facebook brengen geen soelaas, aangezien die al eerder werden geblokkeerd door de Chinese overheid. Wanneer de communicatie stopt, dan komen de vijandbeelden des te makkelijker.

Europa moet op het wereldpolitieke toneel haar gewicht uitspelen en sussen en bemiddelen, daarbij hopend dat ze partijen treft die bereid zijn om te luisteren en te praten. Indien niet evolueren we steeds verder in de richting van een proxy-oorlog, een militair treffen dat zich vermoedelijk in de Zuid-Chinese Zee, de achtertuin van China en tevens het kruitvat van Azië, zal afspelen.

Als we hoopvol zijn, dan kunnen we signalen zien van een détente in de acties van China. Het consulaat in Chengdu werd uitgekozen omdat er, vergeleken met de jurisdicties van de andere Amerikaanse consulaten in China, minder Amerikaanse inwoners en bedrijven aanwezig zijn. China’s leiders moesten reageren en ook een consulaat gaan sluiten, maar kozen de optie die het minste schade berokkende aan de Amerikanen.

Hieronder: een van de vele fotobewerkingen die na de aankondiging verspreid werd op Chinese social media: Trumps hotpot: ‘Niemand weet meer over hotpot (lokale culinaire specialiteit, ook gekend als Chinese fondue, nvdr.) dan ik’. De uitstekende locatie van het gebouw leent zich er volgens Chinese bloggers perfect toe om er een horecazaak van te maken. Het duurde dan ook niet lang voor een plaatje verscheen met het Amerikaans consulaat omgetoverd in ‘Trumps hotpot restaurant’.

Een van de vele fotobewerkingen die na de aankondiging verspreid werd op Chinese social media. De uitstekende locatie van het gebouw leent zich er volgens Chinese bloggers perfect toe om er een horecezaak van te maken. Het duurde dan ook niet lang voor een plaatje verscheen met het Amerikaans consulaat omgetoverd in “Trumps hotpot restaurant“.