Vijandigheid tussen de VS en China neemt toe: hoe gevaarlijk is de mier die aan de boom schudt?

Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo pleitte nagenoeg voor een regimewissel in China. Een Chinees woordvoerder vergeleek de VS met een mier die aan een boom probeert te schudden. Deze retoriek volgde op escalerende sancties, die politiek nuttig kunnen zijn, maar ook gevaarlijk zijn.

Het is een klassieker tussen landen met verslechterende betrekkingen. De VS gaven China dinsdag drie dagen de tijd om het consulaat in Houston, Texas, te sluiten. Dat consulaat zou ‘een draaischijf voor Chinese spionage en diefstal van Amerikaanse intellectuele eigendommen’ zijn geweest.

China sloot vrijdag in ‘een legitieme en noodzakelijke respons op de onredelijke Amerikaanse maatregelen’ het VS-consulaat in de zuidwestelijke stad Chengdu. In beide gevallen klinken de redenen hol.

Amerikaanse geheimen worden, volgens insiders, niet vanuit het consulaat in Houston gestolen, maar vanuit Peking of China zelf. En zo onredelijk zijn de Amerikanen niet als ze China van diefstal beschuldigen.

De sluitingen van diplomatieke vertegenwoordigingen volgen op andere acties. China zette in maart Amerikaanse journalisten en media het land uit. Er kwamen visa- en reisbeperkingen voor diplomaten.

Donderdag zette de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo in een toespraak de zaken op scherp. Hij had zijn plek uitgekozen: de Nixon-bibliotheek in Yorba Linda, Californië. De Republikeinse president Richard Nixon reisde in 1972 naar China en luidde zo de ontspanning en toenemende handelsrelatie tussen de VS en China in.

De Republikein Pompeo maakte in zijn toespraak de balans op. ‘We stelden ons destijds voor dat een relatie met China een toekomst met wederzijds respect en samenwerking zou brengen’.

‘Maar vandaag… vandaag dragen we nog altijd allemaal mondmaskers en volgen we het stijgend aantal slachtoffers van de pandemie omdat de Chinese Communistische Partij haar beloftes aan de wereld niet is nagekomen. We lezen elke ochtend nieuwe berichten over repressie in Hongkong en in Xinjiang. We zien verbijsterende statistieken over Chinese handelsmisbruiken die Amerikaanse banen doen verdwijnen en enorme slagen toebrengen aan de economie doorheen dit land, inbegrepen hier in zuidelijk Californië. En we kijken toe hoe het leger van China sterker en sterker wordt, bedreigend sterk.’

1.0480Secretary Pompeo Delivers a Speech at the Richard Nixon Presidential Library270U.S. Department of Statehttps://i.ytimg.com/vi/7azj-t0gtPM/hqdefault.jpghttps://www.youtube.com/videoYouTube480https://www.youtube.com/user/statevideo360

‘Wat heeft de 50 jaar durende relatie met China de Amerikanen opgeleverd?’ vroeg hij zich luidop af. ‘We moet voor onszelf de harde waarheid accepteren: als we van een vrije 21ste eeuw willen genieten, en niet van de Chinese eeuw waarvan (de Chinese leider, red.) Xi Jinping droomt, dan voldoet het oude paradigma van blind engagement met China gewoonweg niet. Dat mag niet verdergezet worden, en we mogen er niet naar terugkeren’.

Dat was de aanloop voor de ultieme boodschap, een oproep tot wereldwijde reactie en welhaast tot regimeverandering: ‘Als de vrije wereld communistisch China niet verandert, zal communistisch China ons veranderen’.

‘Algemeen secretaris Xi Jinping gelooft in een failliete totalitaire ideologie’. Hij streeft volgens Pompeo naar ‘een globale heerschappij gebaseerd op Chinees communisme. Ik roep elke leider van elk land op om te doen wat de VS gedaan heeft – om bij de Chinese Communistische Partij (CCP) aan te dringen op wederkerigheid, op openheid en op aansprakelijkheid’, aldus Pompeo.

‘Maar onze aanpak kan zich niet beperken tot harde maatregelen. We moeten de Chinese bevolking erbij betrekken – een dynamische, vrijheidslievende bevolking die helemaal verschilt van de Chinese Communistische Partij’.

‘De grootste leugen die de CCP vertelt, is dat ze spreekt namens 1,4 miljard Chinezen, die in de gaten gehouden worden, onderdrukt worden, en bang zijn om zich te uiten’, ging het verder.

In het kader van zijn toespraak, en om de boodschap kracht bij te zetten, ontmoette Pompeo vervolgens enkele Chinese dissidenten.

Sojabonen en een kiescampagne

De zware verklaringen ten aanzien van China komen niet uit de lucht gevallen, maar zijn tot op zekere hoogte toch verwonderlijk.

Tot het begin van de coronacrisis was VS-president Donald Trump vol lof over de Chinese leider Xi, ooit sprak hij zich zelfs lovend uit over de Chinese aanpak van de coronacrisis. De VS hadden op 15 januari een handelsakkoord met China gesloten waarbij – in de woorden van de Washington Post – de president ‘de verkoop van sojabonen door boeren in het midwesten van de VS belangrijker vond in het kader van de komende verkiezingen’. Daarom zou hij volgens de krant ‘eisen voor betekenisvolle hervormingen van China’s handelspraktijken’ hebben opgegeven.

Ook weerklinken nog de woorden van Trumps gewezen veiligheidsadviseur John Bolton, die in zijn boek The Room where it happened beschrijft hoe de Amerikaanse president in een privégesprek met Xi de Chinese sterke man ‘smeekte’ om hulp bij zijn herverkiezingscampagne, en instemde met de Chinese repressie tegen de Oeigoeren in de provincie Xinjiang of tegen Hongkong.

Maar sinds het serieus de verkeerde kant uitgaat met de pandemie in de VS is president Trump meer en meer geneigd om de schuld in de schoenen van China te schuiven. Hij heeft het over een ‘onzichtbaar Chinese virus’, of over ‘kung flu’. Hij verwijt de Chinezen dat ze het virus hebben laten ontsnappen. Af en toe suggereert hij moedwilligheid aan Chinese kant, en eist hij herstelbetalingen.

Heeft het een en ander te maken met de aankomende verkiezingen? De president ligt behoorlijk achterop in de peilingen bij zijn Democratische rivaal Joe Biden. De landelijke achterstand bedraagt 8,7 procent, volgens het gemiddelde van peilingen dat door RealClearPolitics wordt berekend. In de staten die ertoe doen, zoals Florida, Ohio of Wisconsin, ligt Trump gemiddeld 5,5 procent achterop. Een belangrijke reden is dat de pandemie vanuit het Witte Huis slecht werd aangepakt – dat is iets wat intussen zelfs enkele vrienden van de president toegeven.

De weg naar mogelijk succes, naar een mogelijke heropstanding, gaat dan via China. Volgens Steve Bannon, de man die Trumps campagne in 2016 leidde, is het zelfs de enige weg. ‘China heeft Trumps economie naar de vaantjes geholpen’, aldus Bannon, die via zijn eigen radioprogramma, en via tal van interviews, ineens weer prominent aanwezig is. ‘Joe Biden en de Democraten zijn niet langer de tegenstander’, argumenteert hij, ‘communistisch China is dat’.

Aan China kan men een populistische verkiezingsboodschap ophangen: het land bedreigt de Amerikaanse manier van leven – kijk naar de mondkapjes en de lockdownmaatregelen -, het bedreigt de Amerikaanse economie, Amerikaanse lonen, Amerikaanse banen. Men kan dan, voegt Bannon toe, af en toe terloops vermelden dat Joe Biden bij uitstek degene is die de status quo met China verdedigt.

Bannon stelt voor dat men op heel korte termijn een coronawaarheidscommissie naar China stuurt, de rol van de Wereldgezondheidsorganisatie belicht, volledige openheid eist en zoniet Chinese tegoeden en eigendommen in beslag neemt, en desnoods een echte handelsoorlog op gang brengt.

Alvorens president Trump voluit die strategie kan bewandelen – als hij dat al wil, Bannon viel ooit uit zijn gratie – moet hij eerst zijn eigen kabinet overtuigen. Zijn minister van Financiën Steven Mnuchin -leider van de Wall Street-fractie in de regering – gelooft niet in een confrontatie met China, en voorspelt voornamelijk negatieve gevolgen, zowel voor de Amerikaanse economie als voor de wereldpolitiek en -stabiliteit. Mnuchin was ook gevraagd om aan de Nixon-bibliotheek een toespraak over China te houden, maar volgens Amerikaanse media weigerde hij dat.

De split in de regering betreft niet alleen de relatie met China, maar ook de aanpak van de economische problemen die uit de pandemie voortkomen. De extra werkloosheidssteun loopt af. De bescherming van huurders loopt af. Niet iedereen binnen de regering is, zoals Bannon, gewonnen voor verregaande overheidssteun voor getroffen werknemers.

Afleiding

Ook in China liggen de zaken moeilijk. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken, Hua Chunying, reageerde laatdunkend op de toespraak van Mike Pompeo. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, zo schreef ze in een tweet, ‘lanceert een nieuwe kruistocht tegen China in een geglobaliseerde wereld. Wat hij doet is even futiel als een mier die probeert aan een boom te schudden’.

https://twitter.com/SpokespersonCHN/status/1286494139110965249Hua Chunying 华春莹https://twitter.com/SpokespersonCHN

#Pompeo’s speech at the Richard Nixon Presidential Library suggests that he wants to present himself as the John Foster Dulles of the 21st century, launching a new crusade against China in a globalized world. What he is doing is as futile as an ant trying to shake a tree.

— Hua Chunying 华春莹 (@SpokespersonCHN) July 24, 2020

China is de voorbije weken en maanden heel assertief geweest, met conflicten rond Taiwan, de grens met India, en natuurlijk in Hongkong. Er zijn diplomatieke conflicten met Australië, met het Verenigd Koninkrijk en Canada. De anti-Amerikaanse gevoelens laaien op, althans in de officiële media.

The New York Times vond in China bewoners die warm en koud bliezen. De ene ventileerde wraakgevoelens tegen de VS, de andere relativeerde en argumenteerde dat de Amerikaanse regering met de anti-China-retoriek de aandacht wil afleiden van de pandemie, van de ruim vier miljoen gevallen van besmetting en de ruim 140.000 doden.

Als dat inderdaad de bedoeling is, lukt het niet heel goed. De doods- en besmettingsberichten krijgen in de VS ruim voorrang op de China-berichtgeving.

De spanning stijgt, zeker verbaal. De verbale escalatie kan aan beide kanten politiek gewin opleveren. Maar wat als het serieuzer wordt? Er zijn ook in China vele onbekenden. Wat is op middellange termijn de reactie van de wereld op de Chinese oorsprong van de pandemie. Wie is in de vergelijking van de woordvoerder van het Chinees ministerie van Buitenlandse Zaken de mier en wie is de boom? Wie heeft de beste troeven in handen? Wat met de enorme schulden van de VS in China?

In afwachting houdt China zich aan het handelsakkoord dat in januari met de VS werd gesloten. Men koopt volop Amerikaanse landbouwproducten, gaande van maïs tot varkensvlees.