Na de aanslag op de Champs-Elysées zijn alle Franse ogen weer gericht op immigratie, veiligheid en identiteit. Over Europa ging het minder tijdens de verkiezingscampagne, terwijl Frankrijk een van de kernlanden van de EU blijft. Zetten we zondag de laatste rechte lijn naar een frexit in?
De Franse presidentsverkiezingen draaiden tot nu toe om thema’s als de Franse identiteit, veiligheid, immigratie en sociaal-economische aspecten. Ook Europa staat vrij hoog op de agenda, maar niet hoog genoeg. Dat laatste zei de Franse eurocommissaris Pierre Moscovici, voorheen minister van Economie in de regering-Hollande, in Euractiv. De kandidaten van de traditionele partijen, Benoît Hamon (PS) en François Fillon (Ligue des Républicains) zijn er opvallend stil over, stelt hij vast. Want Europa is niet populair en krijgt in Frankrijk kritiek voor alles wat misloopt en daar spinnen vooral de eurosceptici garen van.
Democratisering
Toch hebben alle kandidaten een aantal opvallende standpunten over Europa, waarin democratisering een belangrijke rol speelt. Zo wil Hamon de huidige Eurogroep, de maandelijkse vergadering van de ministers van Financiën van de eurozone, vervangen door een parlement van de eurozone, dat niet langer aan elke democratische controle ontsnapt. Hij staat niet alleen met zijn kritiek op het democratisch deficit van de Eurogroep. Ook Macron, Mélenchon en zelfs Fillon willen het bestuur van de eurozone veranderen. De euro werpt een dam op tegen inflatie en sterke schommelingen, maar stimuleert de economie niet, aldus Hamon en Macron. Daarom moet er een eurozonebudget komen om investeringen te stimuleren.
Zowel Fillon, Le Pen, Macron, Hamon als Mélenchon willen de ultraliberale richtlijn over de detachering van arbeiders uit andere EU-lidstaten, het zogenaamde vrij verkeer van diensten, bijsturen of afschaffen. Detachering laat toe dat (Oost-Europese werknemers) tijdelijk onder de sociale regelgeving van hun thuisland in een andere lidstaat werken.Om sociale dumping onmogelijk te maken, willen ze een harmonisering van de sociale regels binnen Europa. Macron wil detachering tot 1 jaar beperken en een Europese sociale sokkel met minimumstandaarden voor, vorming en bescherming tegen ziekte en werkloosheid.
Le Pen wil de nationale grenzen in ere herstellen om de immigratie af te remmen. Fillon wil ook minder immigratie, maar dan door het Schengen-akkoord te heronderhandelen en quota af te dwingen.
Op het gebied van defensie pleiten Hamon, Macron en Fillon pleiten dan weer voor een gezamenlijk Europees leger, terwijl Mélenchon een ‘Europa van de vrede’ wil zien. Ook Fillon legt afwijkende accenten. Hij wil dat Frankrijk weer een leidende rol speelt in Europa en een ferme houding inneemt tegenover Rusland, China en de VS van Trump.
Eén ding staat vast: als het op Europa aankomt, is een duel tussen de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon en Marine Le Pen van Front National het slechtst denkbare scenario. Een frexit kan dan zelfs niet langer worden uitgesloten.
De no go area van Le Pen
De hevigste kritiek komt van Le Pen. Naast immigratie en onveiligheid ziet Le Pen in de Europese Unie de derde gesel die ze in haar programma wil aanpakken. Zij wil de Franse identiteit en soevereiniteit herstellen door Europa de rug toe te keren. In de praktijk betekent dat een protectionistisch economie- en handelsbeleid dat de eigen productie beschermt tegen de buitenlandse concurrentie met nationale grenscontroles en invoertaksen, openbare aanbestedingen die ze reserveert voor Franse bedrijven en een eigen landbouwbeleid. Le Pen wil ook een nationale munt instellen én haar begroting opmaken zonder dat Europa over haar schouder meekijkt.
Als Frankrijk met Le Pen zegt: we trekken de stekker eruit, dan zit niet alleen Frankrijk, maar ook Europa met een gigantisch probleem.
Toch blijkt steeds duidelijker dat ze zich wat heeft verkeken op de afschaffing van de euro. Drie vierde van de Fransen wil daar namelijk niet van horen, zeker de gepensioneerden niet. Zij vormen een groot deel van Le Pens kiespubliek en willen hun spaarcenten in Euro’s behouden. Ook een uitstap uit de EU valt niet in goede aarde bij twee derde van de Fransen. Omdat haar programma naar een frexit leidt en de Fransen aan de euro gehecht zijn, lijkt ze zelfs traditionele FN- kiezers te doen twijfelen. Daarom luidt haar officiële campagnestandpunt nu dat ze de Fransen zelf over het lidmaatschap van de EU wil laten beslissen in een referendum.
Dat is bijzonder halfslachtig. Want wat als ze het onderspit delft in het referendum, stapt ze dan op als president? En wat als ze in de parlementsverkiezingen in juni geen meerderheid vindt? Geen enkele partij wil met haar regeren of zelfs nog maar steunen in het parlement. Van haar hele programma valt dan nog weinig uit te voeren. De ongerijmdheden stapelen zich op in haar campagnetaal, de onuitvoerbaarheid van haar programma wordt elke dag dat haar campagne duurt zichtbaarder. Maar zelf twijfelt ze er geen ogenblik aan dat de Fransen na haar verkiezing als presidente haar ook een meerderheid in het parlement zullen bezorgen. Dat beweert ze tenminste.
Zelfs al haalt ze de tweede ronde dan wordt ze zowel door de rechtse conservatief Fillon, de linkse centrist Macron als de radicaallinkse Mélenchon in de tweede ronde verslagen, blijkt uit alle opiniepeilingen. Maar als die peilingen weer eens de bal misslaan, wat dan? Hendrik Vos, hoogleraar Europees Beleid aan de Universiteit Gent windt er geen doekjes om: ‘Als Frankrijk met Le Pen zegt: we trekken de stekker eruit, dan zit niet alleen Frankrijk, maar ook Europa met een gigantisch probleem. De intense vervlochtenheid van Frankrijk met het Europees project maakt van de frexit een probleem van een heel ander niveau dan de brexit. Dan moet het hele project herdacht worden.’
Een noodscenario voor een frexit bestaat niet, aldus Vos: ‘Voorbereidingen voor een dergelijk ‘accident’ zijn er niet gemaakt, omdat dit een zo grondige herdenking en hertekening van alles vraagt. Dit is een no go area.‘ Ook Moscovici vindt dat het plan van Le Pen zonder meer suïcidaal is, met massaal jobverlies en een enorme inflatie als gevolg.
Het plan A van Mélenchon
Haar radicaallinkse tegenvoeter Jean-Luc Mélenchon wil niet uit de EU stappen, zegt hij zelf. Hij heeft namelijk een plan A voor een onderhandelde terugtrekking van landen die dat wensen uit bepaalde onderdelen van de Europese verdragen. Het zijn volgens hem die ultraliberale verdragen die Europa ten gronde richten, Groot-Brittannië uit de EU hebben doen vertrekken en het nationalisme hebben aangewakkerd.
Hij wil af van de 3 procent-deficitnorm voor de begrotingen van de lidstaten. Ook de bijhorende sixpack-maatregelen, die de EU toelaat de overheidsfinanciën van de lidstaten te monitoren en het economisch beleid te corrigeren, moeten van Mélenchon op de schop. Hij wil immers ongehinderd grote leningen aangaan om zijn kostelijk sociaal programma te financieren.
Nochtans heeft Frankrijk de 3%-deficiet begrotingsnorm nooit erg nauw genomen, want het overschreed die limiet maar liefst elf keer. De sixpack werd precies ingevoerd om schuldencrisissen zoals in Griekenland, Portugal en Ierland (2011-2012) te vermijden. Maar Mélenchon houdt al die bezuinigingsmaatregelen van Brussel verantwoordelijk voor een groot deel van de verarming en de onvrede in Frankrijk. Daarin staat hij niet alleen, want ook Hamon en Macron vinden dat.
Het zijn volgens Mélenchon de ultraliberale verdragen die Europa ten gronde richten, Groot-Brittannië uit de EU hebben doen vertrekken en het nationalisme hebben aangewakkerd.
Om een uitstap uit die bezuinigingspolitiek te forceren, stelt hij voor dat Frankrijk een alliantie van Zuid-Europese landen op de been brengt. Omdat Frankrijk samen met Duitsland de as van de EU vormt, zullen die lidstaten het voorstel niet zomaar wegwuiven, meent hij. Van Manfred Weber, de Duitse voorzitter van de Europese Volkspartij, kreeg hij al nul op het rekest. Hij noemt het ultimatum van Mélenchon een fantasie.
Hendrik Vos trekt de bereidwilligheid bij de andere EU-lidstaten om verdragen te heronderhandelen in twijfel: ‘De kans dat de verdragen opengebroken worden, is bijna onbestaande. Het onderhandelingsproces in ingewikkeld en je kan alleen maar overeenstemming bereiken als de 28 EU-lidstaten er achter staan. Mélenchon kan misschien een handvol lidstaten vinden die zijn voorstellen steunt, maar zeker niet de helft of alle 28. Het is compleet onuitvoerbare campagnetaal.’
Mélenchon wil Europa veranderen, maar zijn methode leidt naar de impasse, en zal Frankrijk geïsoleerd achterlaten, meent eurocommissaris Moscovici. Want lukt de heronderhandeling niet dan leidt zijn plan B naar unilaterale terugtrekking van Frankrijk uit de verdragen, waarbij het land ophoudt zijn jaarlijkse Europese bijdrage van 22 miljard euro te storten en er aan de Franse grenzen een kapitaal- en goederencontrole wordt ingevoerd.
Volgens Hendrik Vos zal Mélenchon het zo’n vaart niet laten lopen. Hij wijst op het parcours van het Griekse, radicaal-linkse Syriza: ‘Alexis Tsipras zei net als Mélenchon dat hij een streep wou trekken onder het Europa van de besparingen en voor een ander Europa wilde gaan. Toen het er echt op aankwam bleek dat er nog één ding erger was dan het Europa van de besparingen, namelijk overgeleverd worden aan krachten waar je helemaal geen greep meer op hebt, zoals het tumult op de financiële markten, de escalatie van de staatsschulden, stijgende inflatie en jobverlies. Het zou me verbazen mocht Mélenchon voor een kamikaze-actie kiezen.’
Volgens de bekende linkse econoom Thomas Piketty, die Benoît Hamons programma hielp schrijven, staat het plan van Mélenchon gelijk met een frexit. Mélenchon wil zijn idee gebruiken als drukkingsmiddel, Hamon wil dat niet. Mélenchon wil ook democratische controle op de ECB, maar ook dat gaat Hamon te ver. De verschillen in visie over Europa waren uiteindelijk de reden dat Hamon en Mélenchon niet tot een vergelijk kwamen om samen één kandidaat naar voren te schuiven, meent Kim Hullot-Guiot in de krant Libération.
Macron: een nieuwe dynamiek voor Europa
De meest Europagezinde van alle kandidaten is zonder twijfel Emmanuel Macron (39), die een uitgewerkt programma aanbiedt om de Europese Unie beter te doen functioneren. Uit alles blijkt zijn wil om een nieuwe Europese dynamiek op gang brengen. Daarom krijgt hij zoveel steun bij Europese denktanks en ondernemingsleiders, maar ook van ex-ministers uit linkse en rechts hoek.
Macron wil de Duits-Franse as binnen de EU nieuw leven inblazen. Die is volgens hem vastgelopen op twee taboes: het Franse taboe om soevereiniteit af te staan en het Duitse taboe om financiële transfers toe te staan.
Frankrijk heeft het moeilijk met het afstaan van soevereiniteit omdat het invloedrijke populisme van Le Pen en Mélenchon het tegenovergestelde propageert. L’hexagone heeft ook te weinig geluisterd naar de Duitse waarschuwingen om een voorzichtiger begrotingsbeleid te voeren.
Als de tweede ronde een duel tussen Mélenchon en Le Pen wordt, volgt geheid een bloedbad op de beurs.
Duitsland van zijn kant is geobsedeerd door budgettaire orthodoxie en wil het solidariteitsprincipe niet toelaten. De reden is dat Zuid-Europa een te laks begrotingsbeleid heeft gevoerd, al wordt dit de jongste jaren gecorrigeerd. Hij pleit daarom voor meer coherentie tussen de landen van de eurozone, die hij een eigen economisch bestuur en een eigen begroting wil geven.
Om het Europese identiteitsgevoel bij jongeren te versterken, wil hij het Erasmusprogramma in het onderwijs en daarbuiten versterken. Verder pleit de man achter burgerbeweging En Marche voor democratische conventies die de Europese instellingen moeten toelaten om te horen wat de Europese burgers van de EU verwachten.
Volgens Macron is het Europese project na Kohl en Mittérand de jongste tien jaar verzand in een technisch bestuur van Europese zaken en is de betreurenswaardige Brexit het resultaat van een ultraliberaal Europa zonder een politiek project, dat oog heeft voor sociale rechtvaardigheid en ondernemers weer vertrouwen geeft.
Volgens Fillon, Le Pen en Mélenchon klinkt dat allemaal bijzonder vaag, artificieel en zweverig, maar bij buitenlandse toppolitici als de Italiaanse ex-premier Matteo Renzi en de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schaüble, die politiek nochtans dichter staat bij Fillon, klinkt het als muziek in de oren. Daarom spraken ze ook hun voorkeur uit voor Macron. Voo een deel van de Fransen die een breuk willen met het traditionele tweepartijenlandschap vertegenwoordigt Macron een frisse wind in het politieke bestel en de belofte dat Europa ook veel aan Frankrijk te bieden heeft.
Is er alles bij elkaar nog hoop voor Europa? Ja, ook in het slechtst denkbare Mélenchon-Le Pen-scenario. Volgens de peilingen zou Mélenchon, de minst slechte keuze voor Europa, het makkelijk halen van Le Pen. Verder is elke andere combinatie van duo’s tussen de vier koplopers is mogelijk. Ondanks de slechte peilingen voor Benoît Hamon moeten we eigenlijk vijf zeggen, gezien een kwart van de Fransen nog niet heeft beslist.
Wordt het maandag toch de eerste combinatie, volgt er geheid een bloedbad op de beurs en zal de paniek in de hoogste EU-kringen vele keren heviger zijn dan in de donkerste dagen van de eurocrisis in 2011-2012. Een heel ander verhaal wordt het dan weer als de trend bevestigd wordt dat Macron weer in de lift zit (zie kader) en hij naar de tweede ronde gaat. Dan zit hij in een zetel om het presidentschap binnen te halen, want in de tweede ronde zou elke tegenkandidaat het met groot verschil moeten afleggen tegen hem. Maar met peilingen weet je natuurlijk nooit en hoe groot de impact van de IS-aanslag op de Champs Elysées in het stemhokje zal zijn, weten we pas zondagavond.
De peilingen: de laatste stand van zaken
Op twee dagen voor de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen blijkt uit de twee laatste peilingen dat de centrumkandidaat Emmanuel Macron uitloopt op zijn tegenstanders. In de peiling van Elabe voor BFM TV en L’Expres die vrijdag werd gepubliceerd staat hij op kop met 24% van de kiesintenties tegenover 21,5% voor Marine Le Pen, 20% voor François Fillon en 19,5% voor Jean-Luc Mélenchon.
In de peiling van Harris Interactive voor France Télévisions, op donderdag 20 april gepubliceerd, is zijn voorsprong nog opvallenderMet 25 procent neemt hij 3 procent voorsprong op Marine Le Pen (22 procent), terwijl de rechtse conservatief François Fillon en de radicaallinkse Jean-Luc Mélenchon blijven steken op 19% en de PS-kandidaat Benoît Hamon achterop hinkt met 7,5%.
Voorlopig is dat de enige peiling die deze trend bevestigt. Want in de ‘Prési Track’ Opinionway-Orpi voor Radio Classique en de krant Les Echos van 20 april blijft de stand dezelfde als een dag eerder met 23 procent voor Macron, 22 procent voor Le Pen, 20 procent voor Fillon en 19 procent voor Mélenchon. Op 19 april bleek uit een omvangrijke peiling van het onderzoeksinstituut Ipsos-Sopra Steria en het onderzoekscentrum van Sciences Po, Cevipof dat Macron met nauwelijks 23 procent slechts een half procent voor lag op Le Pen (22,5 procent) en slechts 3,5 procent op Fillon (19,5 procent) en Mélenchon (19 procent). Daaruit bleek ook dat vier dagen voor de stemgang een kwart van de Fransen nog niet wist op wie te stemmen.
In ieder geval is de spanning te snijden bij de kandidaten én de kiezers. Die laatste hebben meer dan ooit een reden om strategisch te stemmen met het oog op wie tegenover wie zal staan in de tweede ronde. Traditionele rechtse Fillon-kiezers zouden wel eens kunnen kiezen voor de linksere Macron om het te vermijden dat Marine Le Pen in de finale tegen de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon uitkomt. Traditionele PS-kiezers, die normaal uit overtuiging voor de kansloze Hamon zouden stemmen, zullen een stem voor Macron of Mélenchon wellicht nuttiger vinden.
Resultaten van peilingen na de aanslag op de Champs élysées zijn er nog niet.
Europese Unie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
