De dood van Bin Laden: een alternatieve versie

Toen Seymour Hersh, de legendarische journalist, zondag in een artikel stelde dat ongeveer alles wat we weten over de dood van Osama bin Laden gelogen is, had hij, gelet op zijn staat van dienst, het voordeel van de twijfel. Maar zijn versie, met een grote samenzwering tussen Saudi’s, Pakistanen en Amerikanen, roept ook vele vragen op.

Seymour Hersh is nu 78 en in de loop van 50 jaar journalistiek heeft hij enkele van de meest tot de verbeelding sprekende scoops gehad. In de late jaren 60 was hij het die het bloedbad in het Vietnamese My Lai naar buiten bracht. Hij won er een Pulitzer prijs voor. Ten tijde van Watergate hielp hij, als journalist van The New York Times, zijn buddies Woodward en Bernstein bij The Washington Post. Onder president George W. Bush was hij het, op dat moment journalist bij het prestigieuze magazine The New Yorker, die het schandaal rond Abu Ghraib openbrak. Het CBS-programma 60 minutes zat op gelijkaardige informatie maar was geneigd uit nationaal belang niet tot publicatie over te gaan. Toen Hersh wel publiceerde, kon ’60 minutes’ niet achterblijven.

Als Hersh schrijft, kun je maar beter lezen.

Er was altijd wel kritiek op het ongebreideld gebruik van anonieme bronnen in artikelen van Hersh. Hij is goed ingevoerd bij de geheime diensten, dat betwijfelt niemand, maar sommige artikelen hebben nauwelijks documenten of bij naam genoemde bronnen als bewijs. Ook: hij lijkt meer en meer te geloven in grote samenzweringen.

Chemische wapens

Recent was er gemor rond enkele artikels. Zo publiceerde hij in 2013-14 twee artikels over chemische wapens in Syrië. Volgens Hersh had de regering Obama te snel besloten dat een aanval met chemische wapens in augustus 2013 door het Syrisch regeringsleger was uitgevoerd. Ook al-Nushra, de extremistische groep, beschikte volgens Hersh over de vereiste componenten om een dergelijke aanval uit te voeren. In zijn tweede artikel had hij het over een samenwerking tussen al-Nushra en de Turkse regering. Onder meer de Britse krant The Guardian, ook een krant met een traditie van onderzoeksjournalistiek, had hem hierover aangepakt, en ook andere media vonden zijn versie, de eerste zowel als de tweede, niet overtuigend, en weerlegden ze, punt per punt.

Misschien niet toevallig hadden The New Yorker, waarvoor hij decennialang als freelancer werkt, en The Washington Post, waarvoor hij ook schrijft, zijn artikels over Syrië willen publiceren en waren ze beland in The London Review of Books, een tijdschrift dat veel minder bekend staat om onderzoeksjournalistiek en dat niet, zoals The New Yorker, over een serie voltijdse fact-checkers beschikt.

Officiële versie versus samenzwering

Ook zijn artikel over Al-Qaedaleider Osama bin Laden is nu niet opgenomen in The New Yorker of The Washington Post en verscheen zondag in The London Review of Books.

De versie die Hersh geeft van de dood van Bin Laden heeft samengevat drie punten gemeen met de officiële versie die het Witte Huis in 2011 verspreidde: Osama bin Laden heeft de laatste jaren van zijn leven doorgebracht in een compound in de Pakistaanse garnizoensstad Abbottabad, bij de actie tegen hem is een Amerikaanse helikopter neergestort en Bin Laden is gestorven in de nacht van 1 op 2 mei 2011.

In de officiële versie kwamen de Amerikaanse inlichtingendiensten Bin Laden op het spoor via een koerier, waren ze niet zeker dat hij wel degelijk in Abbottabad verbleef, maar zetten ze toch een missie op waarbij Navy Seals met twee helikopters op onderzoek gingen, met de bedoeling om Bin Laden gevangen te nemen. Een van de helikopters stortte neer, er ontstond een vuurgevecht met bodyguards van Bin Laden, en toen ook hij naar zijn wapen greep, werd hij neergeschoten. In zijn kamer vond men een schat aan documenten, in papieren versie zowel als op computers. Bin Laden kreeg later een zeebegrafenis. Dit alles gebeurde buiten het weten van de Pakistaanse autoriteiten.

Het verraad

In de versie van Seymour Hersh is de officiële lezing gewoon een poging om de grote samenzwering in mist te verhullen.

Osama bin Laden was sinds 2006, zo schrijft Hersh, de gevangene van de Pakistaanse inlichtingendienst ISI. De grote bezieler van Al-Qaeda was fysiek een wrak en eigenlijk een invalide. Pakistan hield hem bij in afwachting dat hij van nut zou zijn in onderhandelingen met de Amerikanen. De Saudi’s betaalden rijkelijk voor zijn onderhoud (in de officiële versie leefde Osama armoedig in zijn compound), en zij wilden in geen geval dat hij levend in Amerikaanse handen zou vallen – dan zou hij kunnen uitleggen hoe Saudi’s hem ondersteund hadden.

Een van de ISI-betrokkenen deed in augustus 2010 een ‘walk-in’ op de Amerikaanse ambassade in de Pakistaanse hoofdstad Islamabad. Zo’n walk-in is, zoals het woord suggereert, een onaangekondigd bezoek met de bedoeling informatie door te spelen. De informatie was, volgens Hersh, dat Bin Laden de gevangene was van de ISI, en waar hij zich bevond in Abbottabad. De hoge ISI-informant wilde in ruil voor zijn “verraad” de 25 miljoen dollar opstrijken die de VS hadden beloofd aan degene die het land naar Bin Laden bracht. Daarnaast wilde hij ook dat hijzelf en zijn familie in de VS konden wonen. Volgens Hersh heeft hij inderdaad een groot deel van de 25 miljoen ontvangen, en is hij inderdaad in de VS beland.

Brokken van het lichaam

De CIA checkte de informatie en nam contact op met Pakistaanse militairen en toplui van de geheime dienst. Samen werkten ze een plan uit voor de executie van Bin Laden. De Pakistanen wilden in ruil voor hun medewerking meer Amerikaanse financiële steun en een vrijere hand in Afghanistan. Ze stonden er ook op, om represailles te vermijden, dat Bin Laden door Amerikanen zou gedood worden. Zowel de leider van ISI als de bevelhebber van het leger waren vooraf van de Amerikaanse raid op de hoogte. Zijzelf hielden hun troepen die bewuste nacht weg zodat de Amerikaanse helikopters hun raid ongehinderd konden uitvoeren. Er was geen vuurgevecht, niemand verzette zich, de Navy Seals hebben gewoon zonder vorm van proces de gebrekkige Bin Laden aan diggelen geschoten (volgens Hersh is dat letterlijk te begrijpen, er was na afloop nog nauwelijks sprake van een lichaam). Zijn resten hebben ze tijdens de terugvlucht broksgewijs uit de helikopter gegooid. In de compound is volgens Hersh helemaal geen schat aan informatie gevonden.

Het plan was, nog altijd volgens Hersh, om een week of zo na de feiten bekend te maken dat men bij een drone-aanval toevallig Bin Laden had gedood. Maar de Amerikaanse president Obama besliste, wellicht om politieke redenen, om uren na de operatie al meteen het nieuws wereldkundig te maken, tot grote ontsteltenis van de Pakistanen.

‘Complete onzin’

Kort na publicatie werd het artikel van Hersh door ongeveer iedereen die bij de raid betrokken was weggewuifd. Het Witte Huis zei dat er te veel onjuistheden in staan om specifiek te reageren, en noemde het artikel “complete onzin”. Enkele Navy Seals dachten er net zo over. Peter Bergen, de terrorismespecialist van CNN en auteur van een boek over de jacht op Bin Laden, herhaalde op antenne dat hij de compound had bezocht en dat daar sporen te zien waren van een vuurgevecht, met kogelinslagen. Ook Bergen had geen goed woord over voor het artikel. “Wat waar is, is niet nieuw, en wat nieuw is, is niet waar”, zo zei hij. Wat was er trouwens met de huisgenoten van Bin Laden gebeurd, die volgens de officiële versie in het vuurgevecht waren omgekomen? Als dit waar is, zijn er honderden mensen in Pakistan en de VS die jarenlang gelogen hebben, aldus nog Bergen.

Opnieuw brachten velen de anonieme bronnen van Hersh ter sprake. De belangrijkste daarvan is dit keer een “anonieme gepensioneerde topfiguur bij de Amerikaanse inlichtingendiensten”, die in het artikel maar liefst 55 keer als bron wordt geciteerd.

Maar dat is verre van het enige probleem.

De nieuwssite Vox somde 9 problemen op die de versie van Hersh oproept. Enkele voorbeelden. Als er al een deal was, waarbij mensen uit drie landen een soort samenzwering opzetten, zou je dan niet verwachten dat iemand erover zou praten? Al was het maar omdat Pakistan niet gekregen heeft wat het land volgens Hersh was beloofd. De Amerikaanse militaire steun ging na de dood van Bin Laden omlaag, de verhouding tussen de landen bekoelde nog meer dan tevoren (of was dat ook voor de show?).

Waarom een oefencompound bouwen?

Waarom zou Pakistan aandringen op een nep-raid, die maar twee conclusies openliet: het land was incompetent (want het had Bin Laden in eigen land niet ontdekt, en het had de Amerikanen niet kunnen tegenhouden), of het was corrupt (het hield Bin Laden tegen alle afspraken met de Amerikanen in de hand boven het hoofd)? Waarom aandringen op die raid als andere opties veel makkelijker zouden zijn – men had het lijk van Bin Laden ergens kunnen droppen, zelfs in Afghanistan, waar de Amerikanen het konden vinden. Niemand zou in dat geval met de vinger naar Pakistan gewezen hebben. Waarom lieten de Navy Seals een dure kopie van de compound bouwen om zich daar te kunnen voorbereiden, als het toch maar om een showraid ging?

Wie heeft er zich mee bezig gehouden om de brieven van Bin Laden te schrijven, als ze niet van hemzelf afkomstig waren? Waarom heeft de huidige leider van Al-Qaeda, Ayman al-Zawahiri, vervolgens de authenticiteit van sommige brieven bevestigd, en er zelf uit geciteerd? Zit hij ook in het grote complot? Experten beweren volgens Vox dat het bijna onmogelijk is om een lichaam aan flarden te schieten.

De Amerikanen hebben nooit beweerd dat Pakistan, of dan toch elementen binnen de ISI, niet op de hoogte waren van de aanwezigheid van Bin Laden in hun land, maar Amerikaanse betrokkenen zoals Leon Panetta, de toenmalige CIA-directeur, stelden dat ze Pakistan niet op de hoogte hadden gesteld van de raid omdat ze de ervaring hadden dat de Pakistanen dan het doelwit zouden verwittigen – dat leek, gelet op de staat van dienst van de Pakistaanse bondgenoot, een steekhoudend argument om Pakistan buiten het beslissingsproces te houden.

Bevestiging voor de walk-in

In eerste instantie was alle commentaar op het artikel overdonderend negatief, maar gaandeweg kwam er ook enige steun voor (elementen) van het verhaal van Hersh. NBC bevestigde dat er een walk-in op de ambassade was geweest waarbij een Pakistaanse hooggeplaatste had aangeduid dat Bin Laden zich in Abbottabad bevond. Kort na uitzending corrigeerde NBC zichzelf: de walk-in was er wel degelijk geweest maar “bronnen stellen dat terwijl” de hooggeplaatste figuur “vitale informatie verstrekte voor de jacht op Bin Laden, hij niet de bron was voor diens locatie”.

In Pakistan waren er journalisten die op basis van hun informanten de walk-in bevestigden, en ook dat topmilitairen van de locatie van Bin Laden op de hoogte waren.

Nog steun kwam er van Carlotta Gall, Pakistan-specialist bij The New York Times. Zij had bronnen (maar soms onvoldoende bronnen om het te kunnen schrijven) die bevestigden dat de Pakistaanse geheime dienst ISI een speciale afdeling had gecreëerd om het verblijf van Bin Laden in Abbottabad te begeleiden.

Ook zij had informatie over de walk-in die de CIA in de richting van Abbottabad wees.

Gall is het oneens met andere elementen uit het relaas van Hersh (zoals over het belang van de teruggevonden documenten), en heeft bij haar bronnen geen aanwijzingen gehoord voor de grote samenzwering tussen Saudi-Arabië, Päkistan en de VS, maar de versie van Hersh, schrijft ze, lost wel een element van onlogica op dat de officiële versie had. De politie in Abbottabad was vrijwel onmiddellijk op de hoogte dat er iets alarmerends aan de hand was in de compound. Politiepatrouilles wilden erop afgaan, maar hun oversten kwamen tot anderen inzichten na een telefoontje van het leger. Het leger had de politiemensen, volgens een bron van Gall, opgedragen niet tussen te komen – het leger zou de zaak afhandelen. Dat leger was echter evenmin tussengekomen en de Seals konden ongestoord 40 minuten in de compound werken, daar waar het leger in kampen op enkele kilometer afstand met de vingers draaide. Hoe valt dat te verklaren als er geen afstemming was tussen Pakistanen en Amerikanen?

Of Hersh de ware toedracht helemaal heeft ontsluierd, is niet zeker, en aan de reacties te zien zelfs onwaarschijnlijk, maar hij heeft zeker enkele gaten geschoten in de officiële versie van de feiten.

Wordt wellicht vervolgd.