‘De “checks and balances” in het Amerikaans politiek systeem zullen tot het uiterste getest worden’

‘Het beloven nog twee zeer moeilijke maanden te worden voor het Amerikaanse politieke bestel en voor de wereld’, schrijft Professor David Criekemans over de situatie in de VS twee weken na de presidentsverkiezingen.

De Amerikaanse verkiezingen zijn veertien dagen voorbij. Joe Biden won 306 kiesmannen in het kiescollege, Trump slechts 232. Bovendien behaalde Biden meer dan 5 en een half miljoen extra stemmen vergeleken met Donald Trump. Toch blijft de huidige Amerikaanse president de uitslag in vraag stellen. In de komende twee maanden zullen de ‘checks and balances’ in het Amerikaans politiek systeem tot het uiterste getest worden. Tegelijkertijd lijkt Trump nu ook Bidens binnenlandse en nu ook buitenlands beleid te hypothekeren. Wat is er aan de hand?

Zelden waren de Amerikaanse verkiezingen zo persoonlijk. Er vallen ook meerdere paradoxen te ontwaren in het voorbije kiesproces. Trump zelf behaalde zo’n 10 miljoen stemmen méér in vergelijking met 2016. Ongeveer 159 miljoen Amerikanen stemden recent. Vergelijk met 137,5 miljoen in 2016 en 132,9 miljoen in 2012. De figuur van Donald Trump heeft er dus voor gezorgd dat de democratische participatie nog nooit zo hoog was in absolute getallen. Tegelijkertijd presteerde hij wat slechts weinigen hem voordeden; hij verbreedde het kiespubliek van de Republikeinse partij naar de arbeidersklasse. De democraten hebben dan weer laten zien dat de toekomst van de partij heterogener zal zijn; bestaande uit bevolkingsgroepen met een diverse achtergrond. Het demografisch snel groeiende Arizona konden ze doen kantelen, alsook de staat Georgia. Een deel van de toekomst van de partij zal in die zuidelijke staten liggen.

Biden zal dus een brug moeten vormen naar die nieuwe toekomst. De concurrentie tussen de twee grote politieke families is dus groot. En binnen die partijen heerst ook een strijd over wie de agenda zal domineren. Biden zal moeten verzoenen tussen linkse krachten als Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez en de meer gematigde stemmen in de partij. Tegelijkertijd zal hij moeten samenwerken met gematigde Republikeinen, waarbij toekomstig vice-president Harris een belangrijke rol kan spelen in de Amerikaanse Senaat. Trump organiseert dan weer het politieke spel vandaag zodanig dat hij de spreekwoordelijke olifant in de Republikeinse partij blijft die onmogelijk genegeerd kan worden. Die olifant vormt overigens ook, erg passend, het logo van de partij – een erfenis van cartoonisten uit 1874. De president organiseerde een week van de ‘lange messen’ waarbij o.a. Defensieminister Esper de laan werd uitgestuurd, alsook de directeur Binnenlandse Zaken die bevoegd was voor de verkiezingen. Ook anderen die Trump hadden tegengesproken, werden vakkundig geëlimineerd.

Trump is vast van plan een obstructietransitie te ontwikkelen met als centraal thema “They stole the election.”. Nochtans zijn er geen bewijzen van fraude en hebben al meerdere Republikeinse kandidaten in verscheidene staten zich terug getrokken. Door die ongegronde boodschap te blijven herhalen verziekt Trump verder het politieke landschap en gijzelt hij zelf de Republikeinse partij, wellicht tot groot ongenoegen van een aantal centrale spelers daarin. Fox News steunde hem onvoldoende in de nadagen van de verkiezingen. Ook daar zal Trumps wraak zoet zijn met de oprichting van een eigen nieuwe mediazender die Fox zelf onderuit moet halen. De president zamelt verder geld in om de verkiezingen in meerdere staten te kunnen contesteren. De vraag stelt zich of dat geld ook niet moet dienen om zijn eigen schulden aan te zuiveren. Bovendien wachten de Amerikaanse president meerdere federale processen alsook gerechtelijke onderzoeken in de staat New York. Voormalige CIA baas John Brennan ging op CNN op 18 november zelfs zo ver dat desnoods het “25^ste amendement” dient ingeroepen te worden, waarbij de president ongeschikt geacht wordt om het ambt uit te oefenen en vervangen wordt door de vice-president. Een bijzonder opmerkelijke uitspraak die aangeeft hoe ernstig de huidige situatie wel is en tot welke constitutionele crisis dit alles zou kunnen leiden. Dat zou dan wel een samenwerking vergen met de Republikeinen in het Huis en de Senaat. Maar het is echt nog maar de vraag of het zo ver zal komen. Duidelijk is wel dat Trump een uitweg zoekt waarbij hij niet alleen met opgeheven hoofd het Witte Huis kan verlaten, maar ook waarbij hij minstens de politieke agenda blijft domineren.

Trumps obstructiepolitiek ten aanzien van Biden zet zich ook door op het vlak van het buitenlands beleid. De huidige president wil in eerste instantie zichzelf positioneren als een man die zijn beloftes waarmaakt. Hij wenst een verdere afbouw van de Amerikaanse troepen in Afghanistan en Irak, telkens tot slechts 2.500 soldaten tegen 15 januari 2021. Zijn defensieminister Esper gaf al een hele tijd tegengas met als argument dat een plotse terugkeer een machtsvacuüm in beide landen zou creëren. The Daily Beast onthulde bijvoorbeeld in oktober 2020 dat de VS tegenwoordig de Taliban indirect via drones helpen in de strijd tegen IS in Afghanistan, een operatie die intern door het Joint Operations Command ironisch “The Taliban Airforce” genoemd werd. In Irak blijft de interne cohesie in het land zeer precair en ontvouwen Turkije en Rusland hun macht verder, met grote dank aan Trump.

De Amerikaanse president zou recent tijdelijk een aanval op Iran overwogen hebben om het land te straffen voor de verdere uitbouw van hun voorraad verrijkt uranium tot 2.105,4 kg (terwijl Teheran beloofd had dit te beperken tot 202,8 kg in de Iran-deal uit juli 2015, die Trump in mei 2018 torpedeerde). Tegelijkertijd tracht Trump de sancties op China nog te versterken. Al deze acties samen genomen moeten het toekomstige buitenlands beleid van Joe Biden frustreren. Het feit dat deze ook nog geen officiële inlichtingenbriefings mag krijgen volgens Donald Trump, bemoeilijkt dit verder. Biden is wel voldoende ervaren in buitenlanddossiers om dit deels te counteren, maar zijn beleidsopties worden ingeperkt. Ook kan verwacht worden dat hij nog snel nieuwe productielicenties voor de Amerikaanse schalieolie en -gasindustrie zal goedkeuren. Trump zal later beargumenteren dat hij de energieonafhankelijkheid van het land daarmee tot het uiterste verdedigde, in tegenstelling tot zijn politieke rivaal.

Kortom, het beloven nog twee zeer moeilijke maanden te worden voor het Amerikaanse politieke bestel en voor de wereld. Te weinig wordt daarbij ingezet op het aanpakken van de mondiale coronacrisis. En het politieke kapitaal dat daarmee verspeeld wordt kan al helemaal niet ingezet worden op de economische en financiële crisis die zal volgen in het kielzog van corona. Vóór de gezondheidscrisis draaiden de VS reeds een begrotingstekort van circa 1.000 miljard dollar per jaar. Dat tekort is inmiddels vele malen toegenomen. Trump ‘kocht’ dus de facto politieke steun via een mix van belastingsverlaging, deregulering en vormen van staatssteun. Tegelijkertijd dreigt de Federal Reserve eind 2021 via monetaire geldcreatie een balans te ontwikkelen met een omvang van bijna de helft van de Amerikaanse economie (zo’n 10.000 miljard dollar). Dat roept vragen op rond de toekomstige positie van de dollar. Het IMF riep in oktober 2020 reeds op tot een nieuw ‘Bretton Woods’ en een vorm van monetaire reset. Tegelijkertijd is een dringende nieuwe ronde van fiscale stimulans noodzakelijk, alsook een keynesiaanse investeringsronde in infrastructuur die Trump wel beloofde maar nooit uitvoerde.

Met andere woorden, Biden zit helemaal ingemetseld in een geo-economische en geostrategische escape room waar enkel een politieke Houdini uit kan ontsnappen. Trumps obstructietransitie maakt het zijn politieke tegenstanders alleen maar moeilijker, en vormt zo een lange schaduw over het Amerikaanse politieke bestel. Of die tot in 2024 reikt, zal nog moeten blijken.

David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, diplomatie aan KULeuven, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies. Hij is tevens Senior Associate Fellow bij Egmont, het Belgische Koninklijke Instituut voor Internationale Betrekkingen.