Wat als er twee presidenten opdagen voor de inauguratie?

Door de geringe verschillen in enkele Rust Belt-staten lijkt het erop dat de uitslag van de verkiezingen aangevochten zal worden. Wat zijn de mogelijke scenario’s?

Zoals verwacht wordt de Amerikaanse presidentsverkiezing beslist in de Rust Belt states Wisconsin, Michigan en Pennsylvania. Daar lag Donald Trump in eerste instantie voor. Maar omdat die staten hun absentee ballots pas als laatste tellen, hebben de Democraten – die vaker per post stemmen dan Republikeinen – nog een kans om ze alsnog binnen te halen.

De enige voorlopige zekerheid is dat er op 20 januari een president moet worden beëdigd. Maar het is mogelijk dat de uitslag dan nog niet vaststaat. Wat als er twee kandidaten opdagen voor de inauguratie? ‘Het probleem is dat de Grondwet uitgaat van een vredevolle machtsoverdracht, maar een vredevolle overdracht niet voorschrijft’, schrijft Lawrence Douglas, rechtsgeleerde aan Amherst College en auteur van het boek Donald Trump. Will He Go?

Zeker in staten waar het verschil klein is, zullen de resultaten aangevochten worden. Ook voor de verkiezingen hebben Republikeinen rechtszaken opgestart tegen de alternatieve manieren van stemmen, die door de coronacrisis werden uitgebreid. Trump kondigde tijdens de verkiezingsnacht al aan dat hij een rechtszaak zal starten bij het Hooggerechtshof om te verhinderen dat de poststemmen in de Rust Belt-staten nog geteld worden.

Conservatieve rechters

Een kiesuitslag kan alleen op staatsniveau aangevochten worden. Dat wordt in een plaatselijke rechtbank behandeld, en zal naar alle waarschijnlijkheid in het Hooggerechtshof terechtkomen, waar zes van de negen rechters een conservatieve stempel hebben. Het is verre van zeker dat zij automatisch Trump steunen. Maar tegelijk leert de geschiedenis dat opperrechters niet ongevoelig zijn voor hun politieke broodheren. Toen bij de verkiezingen van 2000 het Hooggerechtshof uitspraak deed over de uitslag in Florida, steunden de conservatieve rechters George W. Bush en de progressieve rechters Al Gore.

Bovendien komt de ultieme legitimatie van de deelnemers zelf. In 2000 was het uiteindelijk Al Gore die de overwinning van Bush legitimeerde, door zijn verlies te erkennen. Uiterlijk op 14 december moeten de 538 kiesmannen van het Kiescollege hun stem uitbrengen. Daarvoor moeten ze op 8 december weten welke kandidaat hun staat gewonnen heeft. Trump zou dus kunnen proberen om via de rechtbank het tellen van de poststemmen zo lang uit te stellen dat ze niet bijtijds geteld raken.

Douglas schetst ook het scenario waarbij een swing state met een Democratische gouverneur en een Republikeins parlement elk een andere winnaar zou aanwijzen. Het is niet duidelijk wie van beiden in dat geval de doorslag geeft. Finaal zou dan het nieuw verkozen Huis van Afgevaardigden – waar de Democraten een meerderheid hebben – een beslissing nemen over de uitslag. In het onwaarschijnlijke geval dat er ook op 20 januari geen winnaar is aangewezen, wordt de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden aangesteld als president. Dat is momenteel de Demcorate Nancy Pelosi.

En zelfs als het Hooggerechtshof de overwinning toewijst aan Joe Biden, kan Trump weigeren op te stappen. Voor dat scenario heeft het Amerikaanse systeem eigenlijk geen duidelijke procedure. Vermoedelijk is het dan aan William Barr, de attorney general, om de president uit het Witte Huis te krijgen. Als Barr, een vurige bondgenoot van Trump, niet bereid zou zijn om zich tegen Trump te keren, rijst de vraag of het Amerikaanse leger zal ingrijpen. Waar Amerikanen zulke scenario’s tot voor kort iets vonden voor ‘bananenrepublieken’, lijkt het democratische proces in de VS nu zelf in acuut gevaar.