‘De laatste dagen van het presidentschap van Donald Trump blijven niet enkel een constitutionele maar ook een geopolitieke nagelbijter’, schrijft professor David Criekemans.
Ongeloof en verontwaardiging. Dat gevoel overheerst bij de scènes gisteren in Washington waarbij een ongecontroleerde meute de veiligheidsperimeter van het Capitool kon doorbreken en de lopende sessie van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat onderbrak tot de bekrachtiging van de Amerikaanse verkiezingsuitslag. Hoe kon het zo uit de hand lopen en wat zijn de gevolgen?
Capitoolcrisis versnelt Trumps afgang.
Het toxische politieke klimaat in de VS ontaardde gisteren in een ongecontroleerde opruiing tegen het democratische proces. Dat klimaat is gecreëerd door Donald Trump voor de verkiezingen van 3 november, maar nog meer sindsdien. Dagelijks herhaalde hij meermaals dat de verkiezingen “gestolen” waren. Nochtans leidden alle juridische procedures in staten als Michigan, Georgia, Arizona en Pennsylvania tot niets. Ook het Hooggerechtshof achtte de kritiek onontvankelijk wegens gebrek aan bewijs. Trump zamelde ondertussen geld in om zogenaamd verdere juridische actie te voeren. Peilingen tonen aan dat een deel van de Republikeinse stemmers daadwerkelijk de geruchten over kiesfraude begonnen te geloven.
Cruciaal was dat gisteren de Amerikaanse wetgevende macht de kiesuitslag moest bekrachtigen. In een speech moedigde Trump zijn aanhangers aan om een mars op het Capitool uit te voeren “om druk uit te oefenen op vertegenwoordigers van de eigen Republikeinse partij”. Die moesten dan de verkiezingsuitslag in vraag stellen. Eerder had de Republikeinse Senator Ted Cruz van Texas voorgesteld om een precedent uit de verkiezingen van 1876 in te roepen. Bij een dispuut over de kiesuitslag in Florida werd toen een tijdelijk onderzoekscomité opgericht bestaande uit de twee partijen met vertegenwoordigers van het Huis, de Senaat en het Hooggerechtshof. Cruz stelde voor om het comité tien dagen te geven om een onderzoek te voeren. Hij stelde het voor als een “derde deur” om zo de verschillende politieke krachten in het land terug te verzoenen. Wellicht reed hij vooral voor zichzelf, in een poging te trachten de “Trump beweging” in de hand te spelen en later om te vormen als platform voor een eigen politieke toekomst.
De mars op het Capitool en de infiltratie van de Trump-aanhangers in het centrum van de wetgevende macht, ontkrachtte evenwel dat proces. De Capitoolcrisis versnelt daarmee Trumps afgang. De club van Republikeinse Senatoren die tegen de kiesuitslag waren, verkleinde tot een zevental senatoren. En anderen, zoals de gezaghebbende Republikeinse Senator Lindsay Graham uit South Carolina had er genoeg van; ‘Als het gedaan is, is het gedaan. Joe Biden en Kamala Harris worden de President en Vice-President van de Verenigde Staten van Amerika.’.
Trump gaf later via de Twitter-account van zijn social media-directeur aan dat er een “vredevolle transitie” zou zijn, maar blijft spreken over een “gestolen verkiezing”. Veel vragen blijven over. Waarom was de politie van Washington, D.C. onvoldoende voorbereid? Hadden ze wel de federale middelen gekregen waarom ze gevraagd hadden? Was Trump intentioneel van plan om de National Guard later te activeren? En moest de eigen bescherming van het Capitool niet opgevoerd worden op een dusdanig belangrijk moment in de geschiedenis van de Amerikaanse democratie. De vraag is of op dat vlak een smoking gun gevonden kan worden, een doelbewuste strategie van Trump om het democratische proces in het Capitool omver te werpen.
Nu Trump spreekt over een “vredevolle transitie” is het minder waarschijnlijk dat Sectie 4 van het zogenaamde “25ste Amendement” zou worden ingeroepen. Deze sectie stelt dat in dit geval vice-president Pence een meerderheid in het kabinet van Ministers zou moeten vinden, of in een andere entiteit zoals bepaald door het Congres, om een brief te schrijven naar het Huis en de Senaat dat de president niet in staat is om zijn bevoegdheden uit te oefenen. Pence zou daarmee meteen Acting President worden, eventueel na vier dagen weer opnieuw herbevestigd door het Congres. In z’n scenario kan de President pas na een drietal weken opnieuw zijn functie opnemen. Over dertien dagen, op 20 januari 2021 op het middaguur zal Biden evenwel beëdigd worden als de 46ste Amerikaanse president. Sectie 4 is efficiënt, maar een constitutioneel kanon waarover velen uiterst terughoudend zijn om het in te roepen. De Sectie is nog nooit constitutioneel getest en zou een precedentswaarde kunnen hebben voor de toekomst.
In theorie hoeft Trump niet aanwezig te zijn op de eedaflegging van Joe Biden. Want, als er één ding vast staat is dat deze nu bevestigd is door het Huis en Senaat. Er zal geen sprake meer zal zijn van een Electorale Commissie naar het voorbeeld van het precedent van 1876. Trump zal wellicht blijven spreken over een “gestolen verkiezing”, en een vorm van comeback voor of achter de politieke schermen trachten voorbereiden, onder andere via eigen media outlets. Langs de andere zijde zal the Donald zijn politieke immuniteit verliezen en wachten hem heel wat rechtszaken in de staat New York, de heropening van een onderzoek naar zijn belastingaangiften, en het te betalen van zo’n 900 miljoen dollar aan leningen terwijl de vastgoedsector het in deze coronatijden ook niet bijzonder goed doet.
Het gevaar is wel dat tussen nu en 20 januari nog andere, meer internationale crises zich zouden kunnen voordoen. Trump bracht recent de onderzeeër USS Georgia naar de Perzische Golf, een platform met 154 Tomahawk raketten en in staat om 102 mariniers aan land te brengen. Ook twee vliegdekschepen waaronder de USS Nimitz bevinden zich in de regio. Meer opvallend zijn de berichten in de laatste dagen van 2020 dat Israël met goedkeuring van Egypte een onderzeeër van de Doplhin klasse doorheen het Suezkanaal zond. Nog meer alarmerend was een gelekt document van de Israëlische Defensiemacht (IDF) dat deze zich moest klaar houden “voor een eventuele Amerikaanse actie tegen Iran nog voor het einde van het presidentschap van Donald Trump”. Doel in zo’n scenario zou zijn om Iran militair-nucleair terug te werpen in de tijd.
In zo’n geval erft Biden een geopolitieke en geostrategische crisis van formaat waarbij het onmogelijk zal zijn om nog terug te keren naar de oude Irandeal van juli 2015, net wat de Republikeinen willen. De laatste dagen van het presidentschap van Donald Trump blijven niet enkel een constitutionele maar ook een geopolitieke nagelbijter.
David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, diplomatie aan KULeuven, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies. Hij is tevens Senior Associate Fellow bij Egmont, het Belgische Koninklijke Instituut voor Internationale Betrekkingen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier