Zal de bestorming van het Capitool de VS uiteindelijk helpen om in de spiegel te kijken? Of is het de voorbode van een of andere nieuwe vorm van burgeroorlog?
Wat gisteren gebeurde op Capitol Hill was een merkwaardige tango tussen de zittende maar electoraal uitgeschakelde president Donald Trump, en een groep van vele duizenden aanhangers die bewust naar Washington waren afgezakt om geweld te plegen en het Capitool te bestormen. Het enige wat zij nodig hadden, was een zetje van de president, een publieke aanmoediging om in actie te komen. Even later keken Amerika en de hele wereld vol afschuw naar een grote groep – ‘a mob’ (een bende, herhaalden de Amerikaanse media) die het Huis en de Senaat bestormden. Sommigen hadden zich opgetooid in bizarre outfits – de intussen ‘iconische’ sjamaan op kop -, een aanzienlijke groep had zich gehuld in semimilitair plunje, en dan volgde een grote massa met rode petjes en hesjes zoals je die op elke Trumpmeeting of Republikeinse bijeenkomst kunt zien.
De internationale reacties varieerden van verbijsterd tot sterk afkeurend, net zoals die van de Amerikaanse media die Capitol Hill als hun werkplaats en uitvalsbasis hebben. Daar stak de schaamte op over het gedrag van hun landgenoten en over de indruk die dat maakte op de buitenwereld – zij voelen ook wel aan dat het morele gezag van de VS als ‘eerste democratie ter wereld’ in één dag tijd een stuk verder is gedaald, en dat tast de politieke macht aan. Zij waren ook woedend vanwege de desacralisering van het plechtige hoogtepunt van het Amerikaanse politieke systeem: de verkiezingen van een nieuwe president.
Borderline
Donald Trump zelf dacht er anders over. Hij stapte wel niet zelf mee op naar het Capitool – iets wat hij eerder op die dag op z’n Trumps had gesuggereerd dat hij misschien zou doen – maar hij moedigde zijn aanhang wel aan om te verhinderen dat de Amerikaanse politici verder zouden gaan om zijn verkiezing te ‘stelen’. Achteraf zou hij, verschanst in het Witte Huis, zo meldde nieuwszender CNN ‘borderline enthousiastic’ geweest zijn met de beelden van de bestorming, het geweld, en de berichten over de eerste van vier doden. Toen hij ’s avonds het land toesprak, richtte hij zich eigenlijk alleen tot zijn volgers. De boodschap was: ‘Ik herhaal: de verkiezingen worden mij ontstolen, het was terecht om daartegen te protesteren, maar wees nu maar weer kalm.’ Het was een full endorsement voor een verdere verdeling van het land.
Trumps tv-interventie was een full endorsement voor een verdere verdeling van het land.
Voor zover de betogers die boodschap op het moment zelf hebben opgevangen, voelden ze zich erdoor gesterkt. Snikkend vertelde een meisje voor de camera’s dat het een schande was dat de ordetroepen haar verhinderd hadden het Capitool binnen te dringen, want dit was namelijk ‘een revolutie’. Het officiële Amerika had zich daar volgens en haar vriend bij neer te leggen.
De pro-Trumpbetogers die voor het Capitool verzamelden, waren met vele duizenden – maar lang niet met zo veel duizenden als er in vorige marsen op Washington te zien waren. Het leek zelfs cijfermatig de vertaling van de verkiezingsuitslag, waarbij Donald Trump meer stemmen behaalde dan elke president voor hem. Die riedel herhaalt hij al sinds de verkiezingen, en hij klopt ook. Alléén: de toekomstige president heeft miljoenen stemmen méér behaald dan Trump, en dus heeft hij deze verkiezingen verloren. Zelfs met een reusachtige achterstand, zowel qua aantal stemmen als qua kiesmannen. Maar dat is dus allemaal ‘het gevolg van bedrog’. Dat verhaal gaat er bij een deel van de Amerikanen als zoete koek in, en de eigenzinnige spreker die Donald Trump is, bleef het in zijn toespraak voor het Capitool herhalen, alsof hij als volleerde stand-upcomedian een sketch bracht: ‘Dozen en dozen vol stembiljetten’ waren kriskras rondgedragen – die beelden had elke Amerikaan inderdaad gezien, net zoals men die in elk land ziet bij verkiezingen, maar volgens Trump maakte het de VS erger dan een ontwikkelingsland. Veel Amerikanen voelen dat ook zo aan (misschien omdat het in bepaalde opzichten ook zo is, zie de soms uitgewoonde infrastructuur, de lage sociale bescherming, de openlijke armoede en criminaliteit, de groeiende en voor veel gewone Amerikanen ongetwijfeld stuitende kloof tussen arm en rijk, maar ook tussen open-minded en kosmopolitisch en all-American en traditioneel.
De diepe kloof
Die kloof is diep en persistent. Het was in 1980, bij het begin van het tijdperk van president Ronald Reagan, al hét leidmotief van een cultfilm als The Blues Brothers: de afkeer van redneck-Amerikanen voor alles wat anders was, én hun collusie met milities van neonazi’s die John Belushi en Dan Aykroyd een hele film bleven achtervolgen – behalve in zwarte, grootstedelijke buurten, daar vonden die ‘blues brothers’ troost bij de Afro-Amerikaanse zangeres Aretha Franklin en haar kompanen.
De maatschappelijke tweedeling in de nu al meer dan veertig jaar oude film van John Landis deed zich gisteren ook op Capitol Hill voor. Er waren nauwelijks zwarte of gekleurde Amerikanen te zien bij de aanhang van Trump. Wel figuren die terugkeren in veel tv-feuilletons over het Midwesten vandaag, en de noordelijke uithoeken van dat immense land. Tussen de bestormers van het Huis en de Senaat had Twin Peaks-regisseur David Lynch zijn figuranten maar voor het uitkiezen. Het gaat om een reëel deel van Amerika waarop de gecultiveerde West en East Coasters met een mengeling van amusement en vervreemding neerkijken.
Tussen de bestormers van het Huis en de Senaat had Twin Peaks-regisseur David Lynch zijn figuranten maar voor het uitkiezen.
Het is verre van zeker dat de reusachtige aanhang die Trump bij deze verkiezingen kon mobiliseren even negatief naar de betogers kijkt. Het zijn ‘de hunnen’ – voor hen zonder hoofdletter – die de kastanjes uit het vuur halen om het land te redden waarin zij geloven. Vergeet niet dat 75 procent – drie op de vier! – Trumpstemmers écht gelooft dat met deze verkiezingen op een of andere manier geknoeid is. Zeker in staten als Arizona, Pennsylvania of Georgia, waar de Democraten de macht konden grijpen.
Voerwandelaars
Zeker in Vlaanderen zouden we dat mechanisme moeten herkennen. Voor wie er oud genoeg voor is of zijn geschiedenis kent: we maakten van de jaren zeventig tot de jaren tachtig hetzelfde mee met onze ‘Voerwandelaars’. Dat waren groepjes radicale Vlamingen die afzakten naar de Voerstreek om daar duidelijk te maken dat die appendix in het noorden van Luik Vlaams was en zou blijven. Die betogers hadden véél weg van het volk op het Capitool. Ze droegen vlaggen mee en velen hadden vooraf al helmen op het hoofd gezet, want ze wisten dat er gebakkeleid zou worden. Daarvoor trokken ze namelijk naar de Voer. Ze hadden het gezelschap van andere betogers in ‘normale’ kledij: die waren een beetje behoedzamer, maar volgden de voorhoede in zowat elk gevecht, elke doorbraak door de politielinies. Er werden toen auto’s in brand gestoken in de Voer, en er werd geschoten – de kogels waren weliswaar tégen die betogers gericht. Maar het feit dat er geweld werd gebruikt, werd in menig Vlaamse huiskamer met een brede grijns aanschouwd. Het waren ‘onze jongens’ die vochten voor ‘onze’ zaak – ‘Voeren Vlaams’, dus het behoud van de taalgrens – en die door de confrontatie met de politie te zoeken ook een grens trokken voor de wereldvreemde politici uit de hoofdstad die voortdurend bezig waren met de uitverkoop van ‘hun land’.
Met dat mechanisme in het achterhoofd, kan het goed zijn dat de spanning nog lang in de lucht blijft hangen. Dat de Trump-mobsters die in de internationale en ook Amerikaanse berichtgeving uitgespuwd worden, in eigen rangen als een soort geuzen worden binnengehaald: onze jongens die hun ‘boerenkrijg’ voeren tegen een ‘bezettingsmacht’. En dat tegen een achtergrond van groeiende georganiseerdheid van extreemrechts – ook dat gebeurde in die jaren in Vlaanderen met de wording van het Vlaams Blok. Nationalistisch, anti vreemdelingen, conservatief – in het begin ook in zedelijk opzicht: het VB was in die jaren uitgesproken anti abortus en anti gay. En gewelddadig, op Vlaamse schaal: er vlogen al eens linkse boekhandels in brand.
Zeker, de vergelijking is over the top, maar er zijn veel elementen die wel parallel sporen. Je kunt dergelijke voorbeelden ook in andere landen vinden, omdat het onderliggende mechanismen zijn van een bepaald soort maatschappelijke tegenstelling die op een bepaald moment niet meer door ‘de politiek’, ‘het middenveld’ of ‘de media’ te mediëren vallen.
Dit zal de hamvraag zijn: hoeveel Amerikanen herkennen zich in ‘onze jongens’?
Over mogelijk geweld gesproken: het lijkt nu al evident dat Joe Biden de meest bewaakte president zal zijn van de voorbije decennia. Zeker in een geweld- en wapenziek land als de VS is het risico van een aanslag op Biden (of minstens het beramen ervan) niet denkbeeldig. Toen in 1963 John F. Kennedy en in 1968 zijn broer Robert Kennedy werden vermoord (en tussendoor in 1967 ook de zwarte gelijkerechtenactivist Martin Luther King), waren de VS ook al sterk verdeeld, met gewelddadige betogingen en erger. Zij het dat de straat toen vooral bezet werd door linkse tegenbetogers, die in hun orgie van geweld de middenklasse hebben vervreemd van zichzelf en van hun strijd. Dat zal dus de hamvraag zijn: hoeveel Amerikanen herkennen zich in ‘onze jongens’? Versterken de gebeurtenissen de rechtervleugel? Zorgen ze voor een opleving van enige vorm van zelfbeheersing, van dedramatisering, van het herontdekken van het compromis, of toch van de nood aan meer maatschappelijke cohesie? Voor minder polarisering, en dus ook voor minder grote sociale en raciale kloven?
Er weerklinken wel pleidooien – zeker bij de Republikeinen, nu ze zowel in het Huis als in de Senaat in de minderheid zijn – voor meer bipartisanship: wetgevende initiatieven die zowel door Democraten als Republikeinen worden gesteund, en dus kunnen rekenen op een kamerbrede steun. Vraag is of dat politieke bipartisanship (voor zover het er al komt) ook een maatschappelijke vertaling krijgt in de staten, de steden en de dorpen. Zullen de beelden van gisteren een heilzaam schokeffect hebben op de Amerikaanse samenleving?
Trump TV
Hier en daar zijn er sprankjes hoop – en wat goed is, ze dateren soms van vóór de ‘bestorming van het Capitool’, wat betekent dat ze niet alleen het gevolg zijn van de hoge emoties van het moment. Fox News was jarenlang de hondsbrutale zender die extreme Republikeinen, Trump op kop, op hun wenken bediende. Al tijdens de laatste kiescampagne was de zender – hoe ‘rechts’ ook naar standaard-Europese gevoeligheden – al veel voorzichtiger en minder partizaan in zijn opstelling. Zelfs in die mate dat Trump Fox en zeker een aantal belangrijke journalisten en talkshowgastheren en -vrouwen tot vijanden en volksverraders begon uit te roepen. De vrees bestond/bestaat dat Trump door zo nadrukkelijk zijn aloude vrienden van Fox te verketteren ruimte maakt om een nog rechtser medium te lanceren – werktitel: Trump TV. Zo’n initiatief kan twee kanten uit. Ofwel wordt het een nieuw referentiepunt, een vliegwiel om een aanzienlijk, zelfs relevant deel van de publieke opinie nog verder naar rechts te duwen, waardoor Fox en talloze andere media zich verplicht zien mee te gaan in een steeds ruwer opbod. Ofwel verwordt de nieuwe Trumpzender tot een reservaat van allerlei alt-rightsplintergroepen en worden Fox en co de media van de ‘decente’ Republikeinen, wat dat de volgende jaren misschien nog kan voorstellen.
Maar verzoening komt van twee kanten. Heeft deze bestorming van het Capitool ook gezorgd tot meer bewustzijn bij de middenklasse, of zelfs tot een opstoot van links, anti-Trumpmilitantisme? De aloude ‘Amerikaanse consensus’ (als die er ooit al echt is geweest) wordt dit jaar zeer nadrukkelijk uitgedaagd door #BlackLivesMatter, in alle mogelijke verschijningen die onder die hashtag schuilgaan. Hoe juist en rechtvaardig de strijd tegen racisme, voor gelijkheid en voor meer awareness voor de systeemfouten in het Amerikaanse bestel ook zijn, de radicalen van die beweging zijn ook niet uit op een maatschappelijke jamboree: zij mikken op een omverwerping van het systeem en een wissel van de macht, ook in de culturele symbolenoorlog die daar volop woedt. Maar ‘zij’ (en vele anderen) hebben deze verkiezing wél gewonnen, en hebben bij hun protest niet het functioneren van de Amerikaanse overheid maar de disfuncties willen aanklagen.
Obama wees de top van de Republikeinen op zijn verantwoordelijkheid: zal die onrust- en oorlogsstokers blijven aanmoedigen?
Hoe dan ook rust er een grote verantwoordelijkheid in maatschappelijk appeasement voor de politieke (en economische) machtshebbers die tot nu toe, hopelijk vooral uit opportunisme, Donald Trump hebben gesteund. Daarom wees oud-president Barack Obama zeer terecht naar de grote verantwoordelijkheid van de leiding van de Republikeinse Partij: zal zij onrust- en oorlogsstokers blijven aanmoedigen en steunen, zoals ze de voorbije jaren heeft gedaan? Of zal ze de tegenstellingen die ze mee heeft opgepookt, proberen te kalmeren en te blussen waar het kan. Ook dat is een optie, zei Obama: ‘They can choose America.’
De uitslag van die keuze is belangrijk. Blijven de VS steeds verder afglijden naar een toestand waarbij een of andere nieuwe burgeroorlog kan losbranden? Of komt er een context waarin de nieuwe president Joe Biden, gesterkt door een parlementaire meerderheid in Huis én Senaat, opnieuw kan doen wat zijn voorganger en partijgenoot Lyndon B. Johnson ooit wist te volbrengen: zorgen voor wetgeving die de ambitie had om van de Verenigde Staten, nog altijd een van de machtigste landen ter wereld, ook a Great Society te maken?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
