Bang voor terugkeer Syriëstrijders? ‘Terreurverdachten in België zijn grotere risicogroep’

Alain Grignard, terrorisme-expert bij de federale politie, vreest geen massale terugkeer van Syriëstrijders. Hij maakt zich meer zorgen over de vele terreurverdachten die hier in België vrijkomen. ‘Er staat geen Local Task Force of andere structuur klaar om hen op te volgen.’

Terreurdeskundigen en radicaliseringsexperts: ze lijken dezer dagen aan de bomen te groeien. Weinigen kunnen evenwel een cv als dat van Alain Grignard (65) voorleggen. Als speurder bij de toenmalige BOB hielp hij het kwartet van de Cellules Communistes Combattantes achter de tralies draaien. Zo’n 35 jaar geleden begon hij zich in de politieke islam te verdiepen. Grignard woonde een poos in Marokko en spreekt vloeiend Arabisch. In de jaren negentig al plukte de speurder-academicus de allereerste lichting gewelddadige islamisten van de Brusselse straten. ‘Leden van de Algerijnse Groupe Islamique Armé (GIA). Ik heb lange gesprekken met hen gevoerd. Ze reageerden verbluft als ik hen met een Koranvers op hun plaats zette. Dat voor een niet-moslim, ze konden het niet geloven.’

Vorig jaar werd Grignard als expert opgetrommeld door de parlementaire onderzoekscommissie naar de aanslagen van 22 maart in Brussel. Hij klopt nu zijn laatste maanden als commissaris bij de Federale Gerechtelijke Politie. Als academicus en islamoloog wil hij wel met Knack praten over de val van het kalifaat en het risico van de Foreign Terrorist Fighters (FTF’ers).

Moeten we beducht zijn voor terugkeerders uit het kalifaat?

Alain Grignard: De kans dat buitenlanders naar het Westen kunnen ontkomen, is klein. Europeanen kunnen ginder nergens onderduiken, net zomin overigens als Maghrebijnen die evengoed in de kijker lopen. Het zit er dik in dat ze zullen worden verklikt of afgemaakt, want die FTF’ers worden daar door iedereen gehaat. Natuurlijk is waakzaamheid geboden. Ze hoeven niet in groten getale terug te keren. Een enkeling met slechte bedoelingen is voldoende om veel onheil te stichten.

Bij de slag om Mosul werd een honderdtal IS-strijders – onder wie ook een aantal Belgen – gevangengenomen. Hoe moet ons land reageren als straks een doodvonnis over een landgenoot valt?

Grignard: Moet ons land reageren? Je kunt het de Irakezen niet kwalijk nemen dat ze buitenlandse terroristen vervolgen en straffen voor feiten die ze in Irak hebben gepleegd. Maar maak je geen illusies, de meeste FTF’ers zullen nooit een rechter zien. Wat denk je dat er gebeurt als ze er eentje te pakken krijgen? De kleine garnalen worden eerst ondervraagd, vaak in aanwezigheid van Amerikaanse special forces. Zodra alle informatie is losgepeuterd, worden ze geliquideerd. Echte processen, die zal men reserveren voor enkele IS-leiders, als voorbeeld om de wereld te tonen dat de rechtsstaat werkt. Jongens van het kaliber van Tarik Jadaoun (beruchte Belgische IS-strijder die ook bekend is als Abu Hamza Al-Belgiki, nvdr), die riskeren inderdaad de doodstraf.

Is de wereld veiliger geworden na de val van het kalifaat, of zal het risico op aanslagen in het Westen toenemen?

Grignard: Het is alleszins een goede zaak dat de IS geen territorium meer heeft van waaruit militaire operaties kunnen worden opgezet. Ook het aanzuigeffect op buitenlandse jihadstrijders is goeddeels verdwenen. Maar het gevaar is niet geweken, want de ideologie blijft springlevend. Net zoals de onderliggende oorzaken die de aantrekkingskracht van de IS verklaren. Wellicht neemt Al Qaeda nu weer de bovenhand, de club van Bin Laden die de mondiale jihad zowat heeft uitgevonden. Al Qaeda, met de zoon van Bin Laden als nieuwe leider, geniet nog altijd veel prestige. Theoretische teksten over de jihad die op sociale media druk worden gedeeld, zijn haast allemaal terug te voeren tot Al Qaeda. De inspiratiebron is dus allerminst opgedroogd. Vooral het risico van homegrown terrorism blijft reëel.

De komende maanden zullen een aantal teruggekeerde FTF’ers die in België hun straf uitzitten, vrijkomen. Bedoeling is ze in hun woonplaats door zogenaamde Local Task Forces te laten opvolgen. Is dat realistisch?

Grignard: Ik ben daar sceptisch over. Alleen al uit de regio Brussel zijn er een 100-tal FTF’ers, van wie de meesten nog in de gevangenis zitten. Gaan ze die straks allemaal via een Local Task Force controleren? Ik vrees voor capaciteits- en coördinatieproblemen. Waar ik me evenwel nog meer zorgen over maak, zijn de zowat 200 verdachten die we hebben opgepakt in de periode tussen het oprollen van de terreurcel in Verviers en de aanslagen van 22 maart 2016. We hebben het net toen erg breed uitgegooid en iedereen gearresteerd die van terrorisme kon worden verdacht. Dat is het dilemma waar je als terreurbestrijder mee kampt: anders dan bij zwaar banditisme reageer je niet op gepleegde feiten. Bij terreurdossiers moet je anticiperen, je moet mensen haast op basis van vermeende intenties arresteren. Heel wat van die arrestanten komen nu vrij. Logisch, want ze hebben geen zware feiten gepleegd en kregen dus relatief korte straffen.

Waarom is dat zorgwekkend?

Grignard: Een gedetineerde verlaat de gevangenis zelden als een beter mens. Dat geldt zeker voor de FTF’ers, ook al omdat er van enige begeleiding tijdens hun detentie geen sprake was. Het laat zich raden dat ze in de maatschappij terugkeren vol wrok en bitterheid. Dat is dus een risicogroep, en er staat geen Local Task Force of andere structuur klaar om die groep op te volgen.

Geen enkel Europees land zag verhoudingsgewijze meer jongeren naar Syrië vertrekken dan België. Ziet u een verklaring?

Grignard: (zucht) Ik wil het fenomeen niet onderschatten, maar het imago van België als kweekvijver voor IS-strijders klopt niet. We zijn in zekere zin het slachtoffer van onze transparantie. Het OCAD hanteert al jarenlang het cijfer van een 400-tal vertrekkers. Die schatting is behoorlijk accuraat, dat hebben we intussen ondervonden. Als ik Franse collega’s naar hun cijfers pols, geven ze toe dat ze geen idee hebben. Het kunnen er 100 zijn, maar evengoed 700 of meer dan 1000. Onze Syriëstrijders komen overwegend uit de Brusselse banlieue, een aaneengesloten gebied langs het Kanaal waar ook Vilvoorde bij hoort. Alle Marokkaanse families kennen elkaar, ze delen dezelfde problemen: vijf kinderen die het goed doen, een of twee zonen die er de kantjes aflopen en in de kleine of grotere criminaliteit belanden. Als in dat milieu iemand naar Syrië vertrekt, is iedereen meteen op de hoogte. Frankrijk daarentegen telt veel verschillende banlieues, die bovendien erg geïsoleerd liggen. Het valt niemand op als daar ineens een paar jongeren verdwijnen.

Krijgen we de geest ooit terug in de fles?

Grignard: Een wereld zonder terreurdreiging? Die illusie moeten we opgeven. We hebben in Europa lange tijd in een bubbel geleefd, in de naïeve overtuiging dat oorlogen en vluchtelingenstromen in het Midden-Oosten en Noord-Àfrika ons niet raken. Het komt erop aan ons weerbaar op te stellen. Terreur is een psychologisch wapen, daar weten ze bij de IS alles van. Het werkt zeer efficiënt, denk maar aan de mislukte aanslag op de Thalys. Er vielen geen dodelijke slachtoffers, niemand heeft de aanslag opgeëist, en toch valt het effect niet te loochenen. Niemand neemt nog achteloos de Thalys zoals voorheen, we zijn al ongerust als er iemand met een rugzak opstapt. Vooral als het om iemand met een donker uiterlijk gaat, en dat is precies waar het bewegingen zoals de IS om te doen is. Hoe dieper de kloof tussen de moslims en de rest van de samenleving, hoe rijker de voedingsbodem voor hun ideologie. In die val mogen we niet trappen, we mogen ons niet door emoties laten meesleuren. Het is een cliché, maar ook een waarheid als een koe: de kans om te sterven door een verkeersongeval is nog altijd vele malen groter dan door een aanslag.