130 FN-wapens aangetroffen op Mexicaanse plaatsen delict

De voorbije tien jaar zijn 130 FN-wapens met serienummer aangetroffen op Mexicaanse plaatsen delict. Dat blijkt uit onderzoek door Forbidden Stories, dat het werk van vermoorde Mexicaanse journalisten voortzet. Een consortium van ngo’s publiceert vandaag bovendien een rapport over Europese en Israëlische wapens in de Mexicaanse drugsoorlog. Dat roept ook vragen op over de controle op wapenexport.

Op 9 november 2020 werd journalist Israel Vázquez van de lokale krant El Salmantino doodgeschoten in de stad Salamanca. Hij was de derde journalist in ruim een week tijd die in Mexico vermoord werd. Op 2 november werd Jesús Alfonso Pin?uelas op zijn motor neergeknald in de staat Sonora. Een paar dagen eerder stierf tv-presentator Arturo Alba in Ciudad Juarez, doodgeschoten nadat zijn shift bij tv-show Telediario erop zat.

Alle drie hadden ze bericht over corruptie of misdaad in de gewelddadigste staten van Mexico.

Minstens 86 van de 119 Mexicaanse journalisten die sinds 2000 vermoord zijn, kwamen door vuurwapens om het leven. Dat blijkt uit een analyse door Forbidden Stories van twee decennia rapporten van de ngo Committee to Protect Journalists.

In deze vijfde en laatste aflevering van The Cartel Project, een samenwerkingsverband tussen 60 journalisten uit 18 landen gecoördineerd door Forbidden Stories, gaan we na hoe vuurwapens in Mexico belanden.

De wapenjongens van het Sinaloakartel

21 oktober 2020. In het houten schuurtje met golfplatendak ligt een tiental wapens. Águila (52) – volledig in het zwart gekleed – toont een Heckler & Koch P30L-pistool uit Duitsland, zijn favoriet. Journalisten van Forbidden Stories en Die Zeit ontmoeten Águila in een wapenreparatiewerkplaats in de buitenwijken van Culiacán, de hoofdstad van de staat Sinaloa. De wapenhersteller zegt dat hij op een ‘freelance’ basis voor het Sinaloakartel werkt. Zowel criminelen als lokale landbouwers doen een beroep op Águila en zijn zwijgzame kompaan in camouflageoutfit om hun geweren te laten repareren of aanpassen.

‘Meestal krijgen we Amerikaanse wapens binnen. Maar we hebben er ook een aantal Europese – doorgaans uit Italië, Duitsland en België’, zegt Águila. ‘Vijf tot tien procent van de wapens die we opkopen is afkomstig van inbeslagnames door de politie of andere overheidsdepartementen. De rest is illegaal Mexico binnengesmokkeld.’ Voor de politie is hij naar eigen zeggen niet bang. ‘Zij respecteren ons. Ze moeten wel, anders hebben ze een probleem. Ze laten de maffia met rust. Zij zien ons niet, wij zien hen niet. Dat is de regel.’

Plots stopt er een witte wagen voor het schuurtje. Twee bezoekers komen hun geweren ophalen. Ze vragen Águila om te tonen dat de wapens goed werken. Achter het schuurtje vuurt hij een salvo af. Zelf geven de twee liever geen interview. Het zijn huurmoordenaars.

De ontmoeting met de wapenherstellers in Culiacán toont met welk gemak vuurwapens in Mexico in de foute handen belanden.

Vuurgevecht tussen kartelleden en politie

In mei 2019 onthulden Knack en Le Soir in het onderzoek #BelgianArms reeds dat de Five-SeveN van FN Herstal een van de geliefkoosde wapens van Mexicaanse drugskartels is. Forbidden Stories vond in open bronnen nog bijkomende voorbeelden van FN-wapens gebruikt bij misdaden.

Op 17 oktober 2019, na een poging om een zoon van kartelleider Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán te arresteren, verspreidden ten minste 200 leden van zijn Sinaloakartel zich in de stad Culiacán. Ze staken auto’s in brand en blokkeerden wegen. Er brak ook een vuurgevecht uit met eenheden van de staats- en federale politie. Bij die belegering werd minstens één Amerikaans FN Minimi-vuurwapen gebruikt, blijkt uit onze analyse van open bronnen.

Op 26 juni 2020 dook op een plaats delict in Mexico een FN-geweer op. Een FN Scar 17 werd aangetroffen op de plek waar de voormalige politieagent Omar García Harfuch werd aangevallen door het Jalisco New Generationkartel. Twee leden van zijn escorte en een burger kwamen bij de aanval om. ‘Dit is echt niet normaal’, zegt de Belgische openbronnenonderzoeker Bart Libaut, die samenwerkte met Forbidden Stories. ‘Dit is materieel dat oorspronkelijk werd ontwikkeld voor de U.S. Special Forces en dat overwegend door leger en politie wordt gebruikt.’

Tussen januari 2010 en september 2019 zijn op Mexicaanse plaatsen delict 130 FN-wapens aangetroffen. Dat blijkt uit officiële documenten van het Mexicaanse leger, die Stop US Arms To Mexico – een project van de de mensenrechtenorganisatie Global Exchange – kon bemachtigen op basis van de wet op de openbaarheid van bestuur. Het Mexicaanse leger is de enige instantie die wapens mag importeren in Mexico.

Stop US Arms deelde de opgevraagde legerdocumenten met Forbidden Stories én met acht ngo’s, waaronder Vredesactie uit België. Ook de ngo’s maken vandaag de resultaten van hun onderzoek publiek in het rapport ‘Dodelijke handel: Hoe de Europese en Israëlische wapenexport het geweld in Mexico versnelt’.

Gedwongen verdwijningen

‘In de categorie vuurwapens en -munitie heeft België meer exporten vergund voor Mexico dan eender welke ander Europees land: sinds 2008 is voor 102 miljoen euro aan vuurwapens een exportvergunning verleend. In het geval van België gaat het vooral om één bedrijf: FN Herstal, sinds 1997 volledig in handen van de Waalse regering’, schrijven de ngo’s.

Een belangrijk deel van de wapens die Mexico invoert, wordt door het leger vervolgens doorverkocht aan handhavingsinstanties.

‘Wapenbedrijven uit Europa en Israël hebben tussen 2006 en 2018 meer dan 238.000 vuurwapens naar Mexico geëxporteerd om door de politie van de deelstaten en de lokale politie te worden gebruikt’, klinkt het in het ngo-rapport.

Voorstanders rechtvaardigen de verkoop van wapens aan de Mexicaanse politie vaak als noodzakelijk om geweldsdelicten te bestrijden. ‘Maar Mexicanen hebben minder vertrouwen in de politie dan inwoners van bijna alle andere landen die door Transparency International zijn onderzocht.’ De ngo’s stippen aan dat lokale politiekorpsen in Mexico nauw betrokken zijn geweest bij grove mensenrechtenschendingen – voornamelijk ‘gedwongen verdwijningen’.

‘Deze betrokkenheid van overheden bij ernstige mensenrechtenschendingen, en de heimelijke banden tussen politie en andere staatsambtenaren met de georganiseerde misdaad, maken de Europese en Israëlische wapenexport naar Mexico uiterst problematisch’, stellen de ngo’s. ‘Niet alleen vanuit een ethisch, maar ook vanuit een juridisch perspectief.’

Volgens de ngo’s zijn sommige wapentransfers naar Mexico in strijd met het Gemeenschappelijk Standpunt – een juridisch kader dat in de EU is aangenomen om de wapenhandel aan een aantal minimale ethische criteria te onderwerpen.

‘Die wapens hadden nooit verkocht mogen worden’

In dat Gemeenschappelijk Standpunt staat onder meer dat wapens die vanuit Europa geëxporteerd worden, voorzien moeten zijn van een eindgebruikerscertificaat. In mensentaal: een document dat aangeeft wie de eindgebruiker van het wapen zal zijn.

Maar wat achterhaalde Forbidden Stories? Tussen 2008 en 2018 heeft het Mexicaanse leger minstens 205.395 Europese en Israëlische vuurwapens verkocht aan de plaatselijke politie, maar werd slechts melding gemaakt van 44.293 wapens in eindgebruikerscertificaten die het leger vrijgaf aan Stop US Arms, in antwoord op een openbaarheidsverzoek. Dat blijkt uit een analyse van meer dan 9000 pagina’s ontvangstbewijzen en eindgebruikscertificaten van het leger over wapentransfers.

‘Het Mexicaanse leger maakt melding van de invoer van 8367 FN-wapens uit België tussen 2008 en 2019′, schrijven de ngo’s in hun nieuwe rapport. ‘Het leger is de grootste eindgebruiker, vooral van MINIMI-machinegeweren en 0,50 kaliber zware machinegeweren, zoals de M2HB. De Mexicaanse politie heeft tussen 2009 en 2013 echter ook 1064 Belgische vuurwapens aangeschaft. Het ging voornamelijk om twee modellen: de FN Five-seveN en de P90. Bijzonder zorgwekkend is dat in de eindgebruikscertificaten slechts 847 wapens worden vermeld die bestemd zijn voor gebruik door de politie. Dat suggereert dat meer dan 200 vuurwapens in handen van de politie zijn gekomen zonder de goedkeuring van de Waalse regering, waardoor de eindgebruiksclausule is overtreden.’

‘Deze informatie toont dat er een veel strikter exportbeleid moet komen’, reageert Bram Vranken van Vredesactie. ‘Die wapens hadden nooit verkocht mogen worden. Er is immers een duidelijk risico dat ze gebruikt kunnen worden bij mensenrechtenschendingen. Het risico op afwending is reëel. En in de Europese regelgeving staat dat je daar bij een vergunningsaanvraag rekening mee moet houden.’

Politiewapens gestolen of verloren

De vrijgegeven legerdocumenten maken ook duidelijk in welke staten de wapens precies zijn terechtgekomen. ‘Met 644 geweren heeft de politie in Jalisco veruit de meeste Belgische vuurwapens ontvangen’, schrijven de ngo’s. ‘Jalisco is een van de staten waar de meeste wapens door de politie gestolen of verloren werden gemeld: minstens 794 wapens tussen 2009 en 2016.’

FN-vuurwapens komen volgens de ngo’s terecht bij ‘alle kanten van het gewapende geweld in Mexico, en ze worden gebruikt tegen zowel kartelleden als journalisten, handhavingsautoriteiten en burgers. Het is duidelijk dat de eindgebruiksclausule ernstig tekortschiet. Als in deze context de export blijft doorgaan, zal dat alleen maar tot meer doden leiden.’

De ngo’s noemen het bovendien ‘uiterst zorgwekkend dat België tijdens de piek van het aantal moorden in Mexico in 2011, en tijdens de sterke stijging in 2017, voor de grootste bedragen aan gelicentieerde export van vuurwapens naar Mexico optekende – respectievelijk 40 en 27 miljoen euro.’

‘Als je de grafiek van de moordcijfers in Mexico vergelijkt met de grafiek van de in België goedgekeurde licenties, dan vallen die duidelijk samen’, zegt Mattijs van den Bussche, activist bij de ngo Vredesactie. ‘Dat wil natuurlijk niet zeggen dat Belgische wapens de oorzaak zijn van die moordcijfers. Maar het betekent wel dat de Belgische regering – of in dit geval de Waalse regering – géén rekening houdt met de veiligheidscontext in Mexico.’

Elio Di Rupo

Het Mexicaanse leger reageerde niet op vragen van Forbidden Stories. Ook FN Herstal wilde niet geïnterviewd worden, maar het stuurde wel een korte schriftelijke reactie. ‘Wij willen benadrukken dat de verkoop en leveringen van FN Herstal in Mexico uitsluitend gebaseerd zijn op officiële verzoeken van de Mexicaanse regering, voornamelijk via het leger en de marine – de enige overheidsinstanties die wettelijk bevoegd zijn om wapens in te voeren’, aldus een woordvoerder van FN Herstal. ‘Voor zover nodig bevestigen wij ook opnieuw dat FN Herstal bij de uitoefening van haar activiteiten toeziet op de strikte naleving en uitvoering van de voorschriften inzake exportcontrole zoals die van toepassing zijn.’

Als Waals minister-president is Elio Di Rupo (PS) sinds september 2019 bevoegd voor de afgifte van wapenexportvergunningen voor Waalse bedrijven. Een interview sloeg hij af, maar Di Rupo’s kabinet stuurde wel een schriftelijke reactie.

‘Sinds 2014 – na de betrokkenheid van de Mexicaanse politie inzake de dood van 43 studenten – worden de exportvergunningen enkel nog verleend aan het Mexicaanse leger en niet aan de politie’, schrijft het kabinet. ‘Om elk risico op afwending te voorkomen, wordt militair materieel in Mexico ingevoerd onder toezicht van overheidsinstanties die rechtstreeks onder het gezag staan van de Mexicaanse president Manuel Obrador. De minister-president (Di Rupo, nvdr) blijft bijzondere aandacht besteden aan de vergunningen voor Mexico. Zij worden door de Adviescommissie geanalyseerd op basis van de verschillende criteria uit het Gemeenschappelijk Standpunt van de Europese Unie. De door de minister-president verleende vergunningen zijn alleen bestemd voor het Mexicaanse leger en niet voor de politie.’

Maar ook het Mexicaanse leger zelf was al herhaaldelijk betrokken bij mensenrechtenschendingen. ‘Tussen januari 2007 en juni 2017 – een periode waarin Mexico een intensieve oorlog tegen drugs voerde – heeft de Mexicaanse Mensenrechtencommissie 204 uitspraken gedaan inzake ernstige mensenrechtenschendingen’, stelt het ngo-rapport. ‘In meer dan driekwart van de uitspraken (148) noemde de commissie het leger verantwoordelijk.’

Het kabinet-Di Rupo benadrukt ‘de wil van de Mexicaanse president om een reeks substantiële hervormingen in het land door te voeren, waaronder de bestrijding van corruptie en misdaad, alsmede de strijd tegen afwending van wapens. Wat dat laatste punt betreft, zijn onlangs overeenkomsten met Europol ondertekend en worden raadplegingsmechanismen met de VS opgezet.’

Poreuze Amerikaans-Mexicaanse grens

In een opiniestuk dat begin december op de website van Le Soir verscheen, schrijft Fabian Medina, kabinetschef van de Mexicaanse minister van Buitenlandse Zaken, dat het voorbije decennium 2,5 tot 3 miljoen wapens illegaal Mexico zijn binnengesmokkeld. De VS, die meer dan 3000 kilometer grens delen met Mexico, zijn de belangrijkste bron van illegale wapenhandel naar het land.

Uit handelsgegevens van het Amerikaanse Bureau voor Alcohol, Tabak en Wapens (ATF) blijkt dat ongeveer 70 procent van de wapens die tussen 2014 en 2019 op plaatsen delict in Mexico zijn teruggevonden, afkomstig is uit de VS. Alle internationale bedrijven die wapens aan Mexico verkopen, verkopen ook wapens aan de Verenigde Staten. Vele van hen hebben ook dochterondernemingen die in de VS wapens produceren voor Amerikaanse consumenten – zoals FN America.

Tussen 2006 en november 2020 zijn in de VS zowat 6400 aanklachten geformuleerd voor illegale wapentrafiek. De informatie, toegankelijk via het online archiversingssysteem PACER, is door het onderzoeksbureau US Violence Policy Center geanalyseerd en gedeeld met Forbidden Stories. En wat blijkt? Bijna een op de tien wapens die in de dossiers opduiken, is geproduceerd door FN.