‘We moeten af van rechterlijk activisme én van politici die rechters wereldvreemd noemen’

Het verhaal van de Syrische familie en de wereldvreemde rechters is intussen genoegzaam bekend. Maar wie is wereldvreemd? Veerle Wouters en Hendrik Vuye zetten de zaken op een rijtje. ‘Moeten we ook niet in de richting van DVZ kijken?’

Een Syrisch gezin vraagt een humanitair visum aan via de Belgische ambassade te Beiroet. Dit visum geeft recht op een kort verblijf in België. Men wil van dit verblijf gebruik maken om hier asiel aan te vragen. De juridische argumentatie van de aanvragers van het visum is de eenvoud zelve. Artikel 3 van het Mensenrechtenverdrag (EVRM) verbiedt onmenselijke en vernederende behandeling. Op grond van deze bepaling moet België dan ook een humanitair visum afleveren.

Alleen, indien dit zo is, dan is België een land zonder grens. Dezelfde redenering geldt immers voor de trieste situatie van vele vluchtelingen overal ter wereld. Maar is een land zonder grens nog een land? Willen we een land zonder grens?

Meer dan een maand geleden schrijven we dat artikel 3 van het EVRM niet van toepassing is op deze visumaanvraag. Het EVRM is een ‘instrument van de Europese publieke orde’. Het verdrag is dus niet overal ter wereld van toepassing (grote kamer, Bankovic e.a. tegen België). Het is, stelt artikel 1 EVRM, enkel van toepassing op diegenen die onder de Belgische rechtsmacht ressorteren. Volstaat het dat men een aanvraag indient tot een humanitair visum in de ambassade van Beiroet om onder de Belgische rechtsmacht te vallen? Het Europees Hof stelt heel duidelijk dat enkel wanneer de aanvrager onder het gezag of onder controle van een consulair agent staat (‘ressorteert’), dit mogelijk is (’the acts of diplomatic and consular agents […] may amount to an exercise of jurisdiction when these agents exert authority and control over others’, grote kamer, Al-Skeini tegen Verenigd Koninkrijk). En dat is hier niet het geval. ‘Gezag’ en ‘controle’, dat zijn de sleutelbegrippen. Er is helemaal geen gezag en controle over iemand die een humanitair visum aanvraagt.

Het feit dat België met F-16’s deelneemt aan operaties tegen IS in Syrië en Irak verandert daar niets aan (grote kamer, Bankovic e.a. tegen België).

Het is dus niet zo dat het EVRM ons verplicht om een land zonder grens te worden. Bovenstaande argumentatie is echter door de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) nooit ingeroepen in de procedure voor de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Waarom niet?

Op 13 september weigert DVZ een eerste maal het visum. In een uitvoerig gemotiveerde beslissing schorst de RVV deze weigering en beveelt ze om binnen de 48 uur een nieuwe beslissing te nemen (arrest 175.973). De reden van de schorsing: de weigering is onvoldoende gemotiveerd wat het risico betreft op onmenselijke of vernederende behandeling (art. 3 EVRM).

DVZ en staatssecretaris Francken weigeren een tweede maal om het visum toe te kennen. Nu zetelt een andere rechter, maar ook hij schorst en beveelt een nieuwe beslissing te nemen (arrest 176.363). De reden van de schorsing: de weigering is onvoldoende gemotiveerd wat het risico betreft op onmenselijke of vernederende behandeling (art. 3 EVRM).

Er volgt nog een derde weigering om een visum af te leveren. Uiteindelijk komt de zaak namelijk voor een derde rechter van de RVV (arrest 176.577). Ook hij schorst om dezelfde reden als de twee vorige rechters.

Wat blijkt? De weigeringsbeslissing opgesteld door de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) is tot driemaal toe woordelijk nagenoeg identiek. Heeft men de arresten van de RVV dan niet gelezen? Waarom heeft men nooit geantwoord op het argument van de onmenselijke of vernederende behandeling? Het antwoord is niet eens zo moeilijk: artikel 3 EVRM is niet van toepassing volgens de rechtspraak van het Mensenrechtenhof.

De derde rechter van de RVV doet wat zijn twee voorgangers niet deden. Geconfronteerd met twee arresten die geen enkel gevolg krijgen, beveelt hij de staatssecretaris om een visum af te leveren. Deze interpretatie van het recht gaat ver, heel ver.

Is dit een wereldvreemde rechter? Zeker niet. Wel is er sprake van rechterlijk activisme. Dit zijn, volgens emeritus voorzitter van het Grondwettelijk Hof Marc Bossuyt, rechters die een (al te) ruime interpretatie geven aan hun rechtsmacht. Rechterlijk activisme heeft dus niets te maken met ‘wereldvreemde rechters’. Dit laatste is een waardeoordeel, dat niet zonder gevaar is voor de rechtsstaat. Burgers die een rechtsgeding verliezen zullen nu ook meteen denken: de rechter is wereldvreemd.

De rechter heeft de draagwijdte van zijn beslissing fout ingeschat. Hij ijvert nochtans niet voor ‘open grenzen’ in zijn arrest. Hij verzet zich wel tegen DVZ die halsstarrig weigert om te antwoorden op het argument over artikel 3 van het EVRM. De open grenzen die het gevolg zijn van dit arrest van de RVV, zijn dus evenzeer voor rekening van DVZ.

Onze inhoudelijke analyse geeft het volgende beeld: er is zeker sprake van rechterlijk activisme, maar niet van wereldvreemde rechters. Want dan kunnen we zeggen dat de DVZ ook wereldvreemd is, zij hebben ook heel wat boter op het hoofd.

In de zaak van de Syrische familie moeten nog twee rechtscolleges uitspraak doen. Ten eerste moet de Raad van State dat doen want er is cassatieberoep aangetekend tegen de beslissing van de RVV. Ook het Hof van Cassatie is gevat, maar dan over een nevenaspect, namelijk de dwangsom toegekend per dag vertraging in het afleveren van het visum. In de Kamer heeft staatssecretaris Francken wel bevestigd dat hij onze argumentatie nu wel inroept in de procedure die nu hangende is voor de Raad van State. Met dank aan de kleinste fractie in de Kamer. ‘On a souvent besoin d’un plus petit que soi’, leest men in een fabel van Jean de la Fontaine.

Hoopvol is dat de RVV vorige week in een andere zaak een prejudiciële vraag stelde aan het Europese Hof van Justitie. De beslissing is genomen in verenigde kamers. Dit betekent alvast dat de RVV begrijpt dat het arrest in de zaak van de Syrische familie geen juridische evidentie is. Het maakt ook dat de uitspraak van het Hof van Justitie zal gelden voor alle landen van de Europese Unie.

Staatssecretaris Francken heeft intussen op twitter aangekondigd dat de motivering van de weigering om een humanitair visum te verlenen vorige week ‘verder juridisch versterkt’ is.

Motivering ve neg beslissing bij humanit. visa is afgelopen weken verder juridisch versterkt. Bewijs hiervan is de prejudiciële vraag a HvJ.

— Theo Francken (@FranckenTheo) December 11, 2016

DVZ valt immers onder de bevoegdheid van Theo Francken. Hij is dan ook politiek verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van DVZ.

Wij pleiten voor een oplossing binnen de rechtsstaat. We moeten tegelijk af van het rechterlijk activisme en van politici die vonnissen het adjectief ‘krankzinnig’ meegeven of op rechters het predicaat ‘wereldvreemd’ kleven. Rechters, blijf bij uw leest en politici, breng inhoud. U zal er de rechtsstaat een dienst mee bewijzen.