‘De soap rond het visum voor een Syrische familie doet het vertrouwen in justitie geen goed’

‘Spring niet lichtzinnig om met mensenrechten. Activisme is hier echt niet op zijn plaats’, stellen Veerle Wouters en Hendrik Vuye, V-Kamerleden, naar aanleiding van de zaak rond een humanitair visum voor een Syrische familie. ‘Schoenmakers moeten bij hun leest blijven, rechters passen dit principe ook best toe.’

Op 20 oktober 2016 neemt de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) een beslissing in de zaak van een Syrische familie, verblijvend in Aleppo. Deze familie vraagt op de Belgische ambassade te Beirut een visum aan om humanitaire redenen. Reeds meerdere malen krijgt de familie nul op het rekwest. Nu beslist de RVV dat het visum binnen de 48 uur moet worden afgeleverd. Op eenzijdig verzoekschrift koppelt de voorzitter van de Franstalige Brusselse rechtbank van eerste aanleg daar een dwangsom aan: 4.000 euro per dag vertraging. Staatssecretaris voor asiel en migratie Theo Francken kondigt aan alle rechtsmiddelen te zullen gebruiken tegen deze beslissing. Dit is evident zijn goed recht, we leven in een rechtsstaat.

Tot hier het juridisch verhaal. Nadien begint de soap: deurwaarder, gesloten deur kabinet wegens herfstvakantie, facebook-grap van de staatssecretaris, reactie van de Orde van Vlaamse Balies, publicatie foto en identiteit betrokken familie door Newsmonkey, reactie van advocate familie, … We hebben de beelden allemaal gezien.

En zo zal het wel nog een tijdje doorgaan. Toch even dit. Het Europees Hof voor de Mensenrechten benadrukt met de regelmaat van een klok dat burgers moeten kunnen vertrouwen op een objectieve en transparante justitie, als grondpeiler van de democratie. Deze soap doet dit vertrouwen alvast geen goed.

Onmenselijke en vernederende behandeling

De toekenning van een visum om humanitaire redenen is een gunst, geen recht. De Belgische overheid beschikt hier over een beleidsruimte. De RVV beslist nu dat een visum niet kan worden geweigerd wanneer artikel 3 EVRM in het gedrang is. Dit artikel 3 bepaalt: ‘Niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen’. Op grond van dit artikel verplicht de RVV de Belgische Staat om binnen de 48 uur een visum af te leveren.

Kan de RVV dit zomaar beslissen? Professor migratierecht Dirk Vanheule (UAntwerpen) stelt: ‘Volgens de klassieke juridische interpretatie is de beslissing om al dan niet een visum toe te kennen louter een bevoegdheid van de overheid, maar nu geeft de rechter zichzelf het recht om te oordelen’.

De Raad treedt hier in de plaats van het bestuur en neemt een beslissing die alleen het bestuur kan nemen. Dit is een schending van de scheiding der machten. Schoenmakers moeten bij hun leest blijven, rechters passen dit principe ook best toe.

Land zonder grenzen

Staatssecretaris Francken stelt dat deze beslissing de poort opent voor ’tientallen miljoenen’ mensen. Ze zullen met een visum om humanitaire redenen naar België proberen te komen en hier asiel aanvragen.

Het cijfer lijkt wat overdreven, maar Francken heeft een punt. Deze beslissing van de RVV zet het asielbeleid op de helling. Eén belangrijke vraag komt tot nu toe niet aan bod in het debat. Is het wel zo dat het EVRM verplicht tot open grenzen?

Toepassingsgebied van het EVRM: ook Syrië en Libanon?

De RVV gaat ervan uit dat artikel 3 EVRM van toepassing is op een familie die verblijft te Aleppo en asiel aanvraagt bij de Belgische ambassade in Beirut.

Even nuchter nadenken. Is het EVRM van toepassing in Syrië en Libanon? Beide staten zijn alvast niet toegetreden tot het verdrag. Neen dus.

Aan welke burgers moet België de rechten van het EVRM verzekeren? Artikel 1 EVRM geeft het antwoord: aan eenieder die ressorteert onder de Belgische ‘rechtsmacht’.

Valt de Syrische familie nu al dan niet onder de Belgische ‘rechtsmacht’? Want voor alle duidelijkheid, indien dit niet het geval is, dan is artikel 3 EVRM niet van toepassing.

Het Mensenrechtenhof heeft in de loop der jaren een boeiende rechtspraak uitgebouwd over het begrip ‘rechtsmacht’. Het oordeelt dat het EVRM een ‘instrument is van de Europese publieke orde’. Het verdrag is dus niet overal ter wereld van toepassing (grote kamer, Bankovic e.a. tegen België).

Het begrip rechtsmacht is territoriaal. Al wie zich bevindt op het grondgebied, valt onder de rechtsmacht. Maar uitzonderlijk is het meer dan dat. Wanneer de Britse troepen tijdens de Irak-oorlog aldaar een deel van het grondgebied bezetten oefenen ze prerogatieven uit van het openbaar gezag. De bewoners vallen dan ook onder de rechtsmacht van het Verenigd Koninkrijk.

Volstaat het dat men een aanvraag indient tot een humanitair visum in de ambassade van Beirut om onder de Belgische rechtsmacht te vallen? Ons inziens niet. Er is, stelt het Hof, alleen rechtsmacht wanneer diplomatieke of consulaire agenten in het buitenland een gezag en controle uitoefenen op een persoon (’the acts of diplomatic and consular agents … may amount to an exercise of jurisdiction when these agents exert authority and control over others’, grote kamer, Al-Skeini tegen Verenigd Koninkrijk). Dit is bij de aanvraag van een visum niet het geval. Artikel 3 EVRM is dus niet van toepassing.

Teer plantje

Mensenrechten zijn bijzonder belangrijk. We hebben dat reeds herhaaldelijk benadrukt. Maar het is een teer plantje. In deze zaak staat de geloofwaardigheid van het EVRM op het spel. Dit is een gevaarlijke situatie. Men moet niet lichtzinnig omspringen met deze fundamenten van de democratie. Indien burgers hun geloof verliezen in de mensenrechten, dan is dit een ramp voor onze rechtsstaat. Open grenzen in naam van het EVRM, dat krijgt men aan de straatstenen niet verkocht. Rechterlijk activisme is geen zegen, maar een gevaar voor de mensenrechten.