‘Wat kunnen verkiezingen in Thüringen voor Duitsland betekenen?’

Dirk Rochtus (KU Leuven) staat stil bij de uitslag van de deelstaatverkiezingen in Thüringen, en de overwinning van de radicaal-linkse partij Die Linke.

Nauwelijks twee miljoen inwoners, maar wat een impact die de verkiezingen in die kleine Oost-Duitse deelstaat hebben! Thüringen heeft dan ook een enorme uitstralingskracht. Het is het ‘Land’ waar Weimar ligt en alles wat ermee verbonden wordt: met de ‘Weimarer Klassik‘ rond Goethe het culturele hoogtepunt van Duitsland, en met de ‘Weimarer Republik‘ een democratie die niet gedragen werd door het volk. Het ‘Land’ ook waar de NSDAP 90 jaar geleden de macht veroverde, vier jaar voor haar voorzitter, Adolf Hitler, tot rijkskanselier benoemd werd. Maar laten we kijken naar het heden en naar wat de deelstaatverkiezingen van 27 oktober voor Duitsland kunnen betekenen. Welke tendensen tekenen zich af?

Spookbeeld

Toen Bodo Ramelow van de radicaal-linkse ‘Die Linke’ vijf jaar geleden als winnaar uit de stembusslag tevoorschijn kwam, demonstreerden duizenden mensen voor het deelstaatparlement tegen het spookbeeld van een ‘communistisch bewind’. Inderdaad lag een deelname van Die Linke aan de macht gevoelig – en dat doet ze nog altijd – omdat de partij de opvolgster is van de SED, de leidende partij van de DDR, en nooit expliciet de teloorgegane Oost-Duitse communistische staat als ‘Unrechtsstaat’ heeft willen bestempelen. Ramelow ging een coalitie aan met de sociaaldemocratische SPD en de Grüne, de zogenaamde R2G (rood-rood-groen) en ontpopte zich tot een populaire minister-president. Hij deed het zo goed dat zelfs conservatieven hun voorbehoud tegenover een door Die Linke aangestuurde regering vergaten. Ramelow kwam dan ook niet over als een hardleerse communist, eerder als een linkse conservatief.

Wat kunnen verkiezingen in Thüringen voor Duitsland betekenen?

Zo zijn er wel meer, linkse politici die als ‘Wertkonservativer‘, waardenconservatief, waargenomen worden of zichzelf zo noemen, denken we maar aan de vorige week overleden Erhard Eppler, éminence grise van de SPD. Tijdens de verkiezingscampagne gebruikte Ramelow zelfs niet het logo van Die Linke. Alles draaide rond hem als de populaire ‘Landesvater‘. Een derde van de kiezers van Die Linke zei zelfs dat ze niet voor die partij zouden gekozen hebben, ware het niet voor Ramelow. Het sympathieke imago van Ramelow doet vergeten dat Die Linke nog altijd een radicaal-linkse partij is die het politieke en economische systeem van de Bondsrepubliek Duitsland ten gronde wil veranderen. Toch kan zijn overwinning misschien effect hebben op de interne strijd die binnen Die Linke sinds jaar en dag woedt tussen ‘radikalinskis‘ en ‘hervormers’, in die zin dat de weegschaal naar de laatstgenoemden overslaat.

Klappen

Met 31 % heeft Ramelow de verkiezingen met vlag en wimpel gewonnen. Terwijl Die Linke elders in Oost-Duitsland gehalveerd werd naar rond de 10%, geldt ze voor 40% van de burgers in Thüringen als de partij die het best de belangen van de Oost-Duitsers behartigt. Maar het probleem voor Ramelow is dat zijn coalitiepartners SPD en Grüne zoveel klappen hebben gekregen dat een heruitgave van R2G niet kan. De sociaaldemocraten zakken naar 8%, de groenen zweven net boven de kiesdrempel van 5%. De redenen zijn duidelijk: de SPD boet aan profiel in en bevestigt daarmee de nationale tendens, de groenen slaan als wereldverbeteraars niet aan in het landelijke Thüringen. Aan de oppositiezijde vallen de christendemocraten van de CDU van 33,5 % naar 21,8 % en geraken de liberalen van de FDP door de verdubbeling van hun stemmenaantal net over de kiesdrempel.

Als de pest gemeden

Tweede sterkste partij wordt met 23,4 % de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD). Een winst van 12,8 procentpunt is dat, waarmee de partij haar zegemars in Oost-Duitsland voortzet (na de succesvolle verkiezingen van 1 september in de deelstaten Sachsen en Brandenburg). Voor vele van haar kiezers is de AfD meer dan zomaar een protestpartij. Enquêtes tonen aan dat rond de 20% van de burgers haar de beste partij vinden om de criminaliteit en de asielproblematiek effectief aan te pakken. Met Björn Höcke heeft ze wel een voorzitter die omwille van zijn ‘völkische’, aan bloed-en-bodem aanleunende denkbeelden door de goegemeente gemeden wordt als de pest. De AfD kan haar succes in het stemlokaal niet verzilveren met deelname aan de macht. De partij is sinds haar nieuwe rechts-nationalistische koerswending in 2015 voor Duitsland wat het Vlaams Blok/Vlaams Belang al sinds 1989 voor Vlaanderen is: voorwerp van een cordon sanitaire. Het aantal coalitiemogelijkheden is dus beperkt in Thüringen. De liberale FDP heeft aangegeven dat ze R2G niet wil depanneren. De vraag is of de CDU ook bij haar besluit blijft om niet in zee te gaan met Die Linke.

Taboebreuk

Ramelow kan een regering van lopende zaken leiden. De grondwet van de deelstaat laat dat toe, en bovendien is de begroting voor 2020 al goedgekeurd. ‘Ich bin einfach im Amt‘, zegt Ramelow, met andere woorden, hij blijft gewoon de dienst uitmaken. Een beetje zoals de Zonnekoning, maar dan van Thüringen, het land waar ooit Goethe zijn licht deed schijnen. Die Linke wentelt zich in die zon. Ze wint dankzij Ramelow aan respectabiliteit. Het is overdreven, beweren sommige analisten dan ook, om van een versterking van het extremisme te spreken, of meer bepaald om Die Linke evenzeer als de AfD te beschouwen als bedreiging voor de liberale democratie. Die denkwijze zou wel eens op middellange termijn de taboebreuk mogelijk kunnen maken, die erin bestaat dat een centrumrechtse partij als de CDU toch aanpapt met Die Linke. De SPD, federale coalitiepartner van de christendemocraten, moet zich misschien nog meer zorgen beginnen maken, niet alleen over haar voortschrijdend verlies aan profiel, maar ook over Die Linke als concurrent die met pragmatici en hervormers à la Ramelow wel eens meer aanvaardbaar zou kunnen worden voor het conservatieve kamp.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis aan KU Leuven/ Campus Antwerpen.