‘Is er een verband tussen de opkomst van de AfD en antisemitische aanslagen in Duitsland?’

Waarom neemt het antisemitisme in Duitsland toe? En waar komt dat sentiment vandaan? De dodelijke schietpartij in de Duitse stad Halle doet pijnlijke vragen rijzen.

9 oktober in Halle, stad in de Oost-Duitse deelstaat Saksen-Anhalt. De 27-jarige Duitser Stephan Balliet probeert gewapenderhand binnen te dringen in een lokale synagoge. Als zijn poging om er een bloedbad aan te richten mislukt, schiet hij twee toevallige passanten dood. Zijn motieven worden snel duidelijk: Balliet is een aanhanger van de grote antisemitische complottheorie. ‘De Jood’ zou de oorzaak zijn van ‘alle problemen’.

Bestaat er een verband tussen de opkomst van de AfD en antisemitische aanslagen in Duitsland?

Antisemitische gewelddaden komen in Duitsland steeds vaker voor. Vorig jaar ondervroeg het Europees Bureau voor de Grondrechten (FRA) iets meer dan 16.000 Europese Joden. Liefst 52 procent van de Duitse Joden verklaarde ooit met ‘antisemitische gewelddaden’ te zijn geconfronteerd. Nergens lag het percentage zo hoog. Statistieken van het ministerie van Binnenlandse Zaken laten zien dat zulk geweld er duidelijk in opmars is. Vaak komt het uit islamitische hoek, maar nog vaker spelen extreemrechtse motieven.

‘Er zweeft een zieke hetze door het land’, schreef Der Spiegel in zijn coververhaal van vorige week. Volgens het weekblad wordt Duitsland vandaag geconfronteerd met een akelige verschuiving. Terwijl antisemitisme decennialang ‘maar’ een zaak was van gemarginaliseerde neonazi’s dreigt het een alledaags fenomeen te worden.

Een mogelijke verklaring komt van Levi Israel Ufferfilge, codirecteur van een Joodse school in Munchen. Ufferfilge wijst in Der Spiegel met de beschuldigende vinger naar de rechts-radicale AfD, een partij die ‘de grens van het zegbare’ mee heeft doen opschuiven. Ook de voortdurende nadruk op de Duitse identiteit zou ertoe leiden dat Joden vandaag meer dan vroeger als ‘vreemden’ worden gezien.

52 procent van de Duitse Joden is ooit met antisemitische gewelddaden geconfronteerd.

Bestaat er een verband tussen de opkomst van de AfD en antisemitische aanslagen als die van ‘lone wolf’ Stephan Balliet? Behalve nogal wat toppolitici lijken ook de meeste Duitsers daarvan overtuigd. Volgens een enquête die kort na de aanslag in Halle werd gehouden, is 90 procent van de Duitsers het eens met de stelling dat de partij ‘door haar optreden en haar woordkeuze’ de voedingsbodem schept voor extreemrechtse gewelddaden.

Zelf ontkent de AfD elke verantwoordelijkheid. Dat de partij zich de afgelopen jaren duidelijk geprofileerd heeft als ‘vriend van het Joodse volk’ is een feit. Maar was die vriendschap ook oprecht? De Joodse organisaties in Duitsland hebben de uitgestoken hand altijd afgewezen. Ze wijzen naar AfD-politici als Wolfgang Gedeon, een fervent antisemitisch complottheoreticus. En ze zijn nog niet vergeten hoe de AfD-fractie vorig jaar als enige in het parlement niet applaudisseerde tijdens een plechtigheid ter nagedachtenis van de Holocaust.