‘Waarom deed Juncker geen voorstel voor een echte Unie van welvaartsstaten die wél werkt?’

‘In plaats van bang te zijn van het gevecht dat kan komen, moeten overtuigde Europeanen nu meer dan ooit durven op te komen voor hun overtuiging’, schrijft Jan Cornillie na de voorstelling van het Witboek voor de toekomst van Europa van commissievoorzitter Jean-Claude Juncker.

Vorige week publiceerde de Europese Commissie haar Witboek over de toekomst van Europa. Daarin staan vijf scenario’s, gaande van minder tot meer Europa. Het meest waarschijnlijke scenario is een Europa met verschillende snelheden. Dat staat zo goed als vast, want eigenlijk is dat al in de feiten zo. Vandaag telt de Eurozone 19 lidstaten waarvan er 17 ook lid zijn van Schengen. De Europese interne markt telt vandaag 29 lidstaten, maar straks 28 zonder Groot-Brittannië. Heeft het dan nog zin om te blijven discussiëren over verschillende snelheden in Europa? Is dé echte vraag niet eerder op welk domein we met de EU tempo willen maken, waarom precies en vooral met wie?

Het Witboek kreeg vorm als reactie op de Brexit en de verkiezing van Donald Trump. Op zich is dat een goed uitgangspunt. Die verkiezingen gingen immers over hoe mensen weer controle kunnen krijgen over een uit de hand gelopen globalisering. Alleen werd dat uitgangspunt niet vertaald in antwoorden op cruciale vragen. Hoe kan de Unie haar onderdanen beter beschermen tegen die globalisering? Hoe kunnen we samen onze jobs en gedeelde welvaart beter verankeren? Hoe kunnen we weer grip krijgen op de instabiliteit buiten onze grenzen en de gevolgen daarvan erbinnen?

In plaats van te blijven aanmodderen en verkeerde vragen te stellen of verschillende snelheden, komen we er maar beter snel uit. Want de huidige EU heeft geen grip op de situatie: de euro is hulpeloos door haar eigen dwaze regels, het Europese acquis beschermt de werking van de markt ongeacht de sociale gevolgen, de buurlanden staan in brand en de binnengrenzen zijn terug. We’re pretty fucking far from OK, om het met de woorden van Marcellus Wallace in ‘Pulp Fiction’ te zeggen.

Van devaluatie van munt naar devaluatie naar lonen

Op welke domeinen moet de EU dan wel vaart maken? Wat mij betreft moeten we alvast tempo maken met de Eurozone en de Schengenzone. Want in hun huidige vorm zijn beiden mislukt. In de Eurozone heeft de devaluatie van de munt plaatsgemaakt voor een devaluatie van lonen en pensioenen, naar Duits voorbeeld. De euro mist gewoon een wederzijdse verzekering tussen Eurozone-landen, een verzekering die beschermt tegen economische crisis en valsspelers op sociaal en fiscaal vlak.

De Schengenzone dan. Vandaag wordt die bedreigd door de herleving van oude grenzen. Simpeler gezegd: het land met het hoogste hek dwingt anderen gewoon tot volgen. Een andere optie is er niet. De huidige EU mist de nodige slagkracht om een duidelijke, gezamenlijke buitengrens op te trekken en om op die basis samen vrede, veiligheid en ontwikkeling te bespoedigen erbuiten.

Willen we een doorstart van de Europese Unie, dan moet we beginnen met de oplossing voor die twee problemen. Eén: maak van de eurozone de sociale kopgroep van de EU. Twee: bouw samen een grens met duidelijke toegangspoorten tot een Unie van democratie, rechtsstaat en mensenrechten. Dat zijn de twee uitgangspunten voor een Unie van welvaartsstaten. Als je niet wil meedoen aan deze beide projecten, dan moet je tevreden zijn met de buitenbaan: toegang tot de markt zonder de solidariteit van de structuurfondsen en zonder recht op de vier vrijheden.

Prioriteiten van de financiële markten

Maar een Unie van welvaartsstaten vraagt soms ook minder Europa. Daarom ben ik geen onverdeeld voorstander van het eurofederalisme dat Guy Verhofstadt predikt. We hebben geen nood aan Europese empire building noch aan een Europese copy paste van de VS: één grote markt zonder veel sociale bescherming. De Europese grondwet-saga is niet voor herhaling vatbaar. Zo deden we er na Verhofstadts verklaring van Laken tien jaar over om die Europese grondwet gestemd te krijgen. Maar de inkt was nog niet droog, of diezelfde grondwet bleek machteloos tegen de bankencrisis en daarop volgende crisissen. En dus werd in een recordtempo de Bankenunie en de begrotingsrichtlijnen en -verdragen beslist. Zo werkt de Unie dus. Een ander voorbeeld is Griekenland. In amper drie weken werd het Griekse ‘reddingsprogramma’ met onmenselijk zware besparingen en onzinnige hervormingen door alle regeringen en parlementen van de Unie gejaagd. Het probleem is dus niet dat de EU niet snel kan beslissen, maar wel dat ze dat alleen doet voor de prioriteiten van de financiële markten en ministers van Financiën.

Focussen op de échte problemen

De EU moet dus eerst en vooral haar focus scherpstellen op de echte problemen waar zij en haar onderdanen mee kampen. Schuiven met bevoegdheidsniveaus en instellingen is dan niets meer dan water naar de zee dragen. Het Witboek met al die verschillende scenario’s voor meer en minder Europa zet de EU dan ook op een verkeerd spoor. EU-commissievoorzitter Juncker had beter echt de koe bij de horens gevat. Waarom deed hij geen voorstel voor een échte Unie van welvaartsstaten die wél werkt? En waarom zocht hij daar geen politieke steun voor richting Europese verkiezingen van 2019? In plaats van bang te zijn van dat gevecht, moeten overtuigde Europeanen nu meer dan ooit durven op te komen voor hun overtuiging.

En met die overtuiging durven naar de kiezer te gaan in 2019 en elke Europeaan voor de keuze te stellen. Kiezen we voor een Eurozone waarin het ieder voor zich is en valsspelers vrij spel krijgen? Of een Eurozone met wederzijdse ondersteuning en gezamenlijk optreden tegen sociale en fiscale valsspelers? Kiezen we voor een gezamenlijke grens rond Europese lidstaten die vrij verkeer, democratie, rechtsstaat en mensenrechten garanderen? Of voor 28 grenzen tussen lidstaten die illegale migranten en criminelen gewoon in hun buurland dumpen? Mijn keuze is alvast gemaakt. Nu is het tijd om moed te tonen, het tij te keren en zo de populistische pletwals richting exit, exit, exit definitief te stoppen.