Juncker onthult post-Brexit plannen voor een nieuwe EU

Tijdens een toespraak in het Europees Parlement in Brussel schetste Jean-Claude Juncker vijf scenario’s voor de toekomst van de Europese samenwerking. Een grote sprong voorwaarts voor de EU is een van de opties, maar het terugplooien op de eenheidsmarkt evenzeer.

Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, heeft zijn langverwachte witboek voor de toekomst van Europa voorgesteld. Tijdens een toespraak in het Europees Parlement in Brussel schetste hij vijf scenario’s voor de toekomst van de Europese samenwerking. Een grote sprong voorwaarts voor de EU is een van de opties, maar het terugplooien op de eenheidsmarkt evenzeer.

Op 25 maart zal het precies 60 jaar geleden zijn dat het Verdrag van Rome werd ondertekend. Frankrijk, Duitsland, Italië, België, Nederland en Luxemburg verenigden zich toen in de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de Europese Unie. Dit jaar komen de leiders van 27 EU-landen opnieuw in Rome bijeen – de Britse premier Theresa May zal wegens de aangekondigde Brexit niet van de partij zijn – om zich over hun samenwerking te buigen.

In het Europees Parlement stelde Commissievoorzitter Juncker woensdag zijn bijdrage aan het debat voor: een ‘Witboek over de toekomst van Europa’. In Rome moet de EU over drie weken een nieuw hoofdstuk in haar bestaan aansnijden. “De geboorte van de Europese Unie met 27 landen”, noemt Juncker het.

In de inleiding van zijn witboek schrijft Juncker dat Europa aan verschillende grote uitdagingen het hoofd moet bieden. “Onze veiligheid, het welzijn van onze mensen, de rol die Europa zal moeten spelen in een steeds meer multipolaire wereld. Een verenigd Europa van 27 moet zijn eigen lot vormgeven en een visie uitzetten voor zijn eigen toekomst.”

Juncker heeft vijf scenario’s voorbereid voor hoe de Europese samenwerking tegen 2025 kan evolueren. Het gaat niet om een tweeledige keuze tussen meer of minder Europa. “Die aanpak is misleidend en simplistisch”, zegt Juncker.

5 scenario’s

Verdergaan op de ingeslagen weg is de eerste piste, waarbij de EU “haar positieve hervormingsagenda” verder gestalte geeft. Het status quo dus.

Het tweede scenario bestaat erin dat de EU zich terugplooit op haar interne markt, “en niets meer”. Op terreinen als migratie, veiligheid en defensie wordt de samenwerking tussen de lidstaten afgebouwd. Concreet zou dit kunnen betekenen dat het overschrijden van binnengrenzen om professionele redenen of voor toerisme wordt bemoeilijkt door stelselmatige controles. Een job vinden in het buitenland wordt moeilijker en het overdragen van pensioenrechten naar het buitenland is niet gegarandeerd.

Juncker schetst ten derde hoe lidstaten die in kleinere groepen nauwer willen samenwerken, daar de kans toe moeten krijgen. Met andere woorden: hoe een Europese Unie die met verschillende snelheden evolueert, verankerd kan worden. Het principe bestaat nu al. Er is de eurozone, de Schengenzone, tien lidstaten onderhandelen over de gezamenlijke invoering van een Tobintaks… Eerder hielden al de Belgische premier Charles Michel, de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Italiaanse premier Paolo Gentiloni een pleidooi voor een Europa met verschillende snelheden. Dit derde scenario kan volgens de Commissie betekenen dat tegen 2025 vijftien lidstaten een korps van politieagenten en magistraten oprichten om grensoverschrijdende criminaliteit tegen te gaan, twaalf (andere) lidstaten kunnen hun aansprakelijkheidsregels en technische normen harmoniseren zodat ze geconnecteerde auto’s op grote schaal kunnen gebruiken, enzovoort. De Commissie spreekt van ‘coalities van bereidwillige landen’.

Ten vierde kan de EU zich volgens de Commissie op bepaalde beleidsdomeinen concentreren en daar de samenwerking versterken, terwijl op andere domeinen minder samen wordt gedaan. Zo kan er een Europese telecomautoriteit komen die de rechten van gebruikers van mobiele diensten en internet beschermt en een Europees agentschap voor terrorismebestrijding om zware aanslagen af te wenden. Het beheer van de Europese buitengrenzen kan volledig dor de Europese Grens- en Kustwacht (Frontex) worden overgenomen.

Het vijfde scenario is dat van de meest vooruitstrevende Europese federalisten: de EU beslist om op alle beleidsdomeinen veel meer te gaan samenwerken. De lidstaten staan in dat geval extra bevoegdheden af aan het Europese niveau. Er worden op Europees niveau sneller besluiten genomen en die worden ook vlot uitgevoerd. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de EU-lidstaten nog vaak unanieme beslissingen nemen. De Commissie stipt dan ook aan dat deze manier van werken het risico met zich kan meebrengen dat delen van de samenleving zich van de EU afwenden. Ze kunnen namelijk het gevoel krijgen dat de EU legitimiteit mist of te veel macht van de lidstaten overneemt.

Jean-Claude Juncker benadrukt dat de verschillende geschetste scenario’s elkaar niet uitsluiten en ook niet exhaustief zijn. Na een “breed publiek debat” zal de Commissievoorzitter tijdens zijn State of the Union in september meer concrete voorstellen neerleggen. In het parlement weigerde hij te zeggen welk scenario zijn voorkeur wegdraagt, maar het is alleszins niet dat waarbij de focus exclusief op de interne markt komt te liggen. Dat past niet in de geest van de Europese samenwerking, zei de Luxemburger. Hij hoopt dat de Europese staatshoofden en regeringsleiders tegen het einde van het jaar de eerste conclusies zullen trekken, zodat tegen de volgende Europese verkiezingen, in juni 2019, een concreet actieplan overeengekomen wordt.