‘Volkswil? De helft plus één zet onze individuele vrijheden en rechten in de uitverkoop’

‘Robespierre zou trots zijn op Elchardus’, schrijft Philippe Nys, kandidaat-voorzitter van Jong VLD, die reageert op het interview met Mark Elchardus over de socioloog zijn meest recente boek ‘Reset’.

“Toen men in Parijs in 1789 debatteerde over de eerste “Déclaration du droit de l’homme et du citoyen“, durfde een meerderheid in het parlement geen radicaaldemocratische keuze te maken.”

Het is een uitspraak van Mark Elchardus in een interview in Knack naar aanleiding van zijn boek “Reset”. Zijn pleidooi? Het liberalisme stelt teveel grenzen aan de democratie. Het is tijd om voorrang te geven aan de volkswil. Zelfs de rechterlijke macht moeten daarvoor wijken.

Waar dat toe leidt, zagen we in 1793 al. Het Schrikbewind onder leiding van Robespierre brak aan. Zijn leidraad? De algemene wil van filosoof Jean-Jacques Rousseau. Die luidt als volgt: ‘Wil het geen loos papier zijn, dan houdt het maatschappelijk verdrag stilzwijgend die verbintenis in die als enige de andere dwingend kan maken: dat al wie zal weigeren te gehoorzamen aan de algemene wil, er door heel het lichaam toe gedwongen zal worden. Dit betekent niet anders dan dat men hem zal dwingen vrij te zijn.’

Lees die zin nogmaals: dwingen vrij te zijn, betekent in de pas van de volkswil lopen. Duizenden Franse “citoyens” lieten het leven. Onder hen finaal ook Robespierre zelf. Hij had een onstuitbare kracht ontketent die later nog herhaald zou worden. De slachtoffers liggen onder meer in de communistische goelags en de concentratiekampen van de nazi’s.

De meerderheid, de helft plus één, zet immers onze individuele vrijheden en rechten in de uitverkoop. Het is wat we vandaag zien in Hongarije, Polen of Rusland. Het slaat de noodzakelijke remmen weg die de dictatuur van de meerderheid in toom houdt. Een hellend vlak waarbij de belofte op de dictatuur van de meerderheid uiteindelijk uitmondt in de dictatuur van de sterke leider. Waarna de gemeenschap, het communitarisme zo u wil, zelf verbrokkelt.

Individuen zonder rechten hebben immers geen vertrouwen in hun medemensen. Wanneer veiligheid willekeur wordt, kunnen mensen geen relaties aangaan. Is verbondenheid onmogelijk. Buren worden potentiële verraders. Geheime boekenclubs waren de locus waar het intellectuele verzet tegen het Kremlin van start ging.

Hier tegenover staat het liberalisme. De welvaart die wij vandaag kennen, die hoger ligt dan ooit in de menselijke geschiedenis, hebben we daaraan te danken. Omdat het voorrang geeft aan het individu. Het biedt elke mens fundamentele rechten en vrijheden, en stelt die vervolgens veilig door macht maximaal te verspreiden. Dankzij de trias politica waarbij het laatste oordeel bij de juridische macht ligt. Dankzij het pluralistisch democratisch debat. Dankzij onze rechtsstaat die grenzen stelt aan de domeinen waar de stem van 50+1 wél mag gelden. Dankzij onze vrije markt. En uiteraard dankzij onze civil society.

Het is in die civil society dat gemeenschap ontstaat. Van onderuit, door vrije individuen die samenkomen. Op de voetbaltribune. Op café. Of in de boekenclub. Die samen werken en bouwen aan een gedeelde en warme samenleving. Nooit van bovenuit, tot vrijheid gedwongen door de volkswil.

Verbondenheid, een gedeelde identiteit, is namelijk niet in contradictie met het liberalisme. Integendeel, de liberale infrastructuur is daartoe de noodzakelijke voorwaarde. Elke samenleving heeft nood aan een gemeenschappelijke sokkel, een kader waarbinnen de samenleving vorm krijgt. En in een samenleving met groeiende diversiteit en nieuwe technologische realiteiten zoals social media, wint dit zelfs aan belang.

Het is dus waardevol dat Elchardus dit onder de aandacht brengt, ons wijst op pijnpunten zoals ongelijkheid, maatschappelijke onverschilligheid of de uitdagingen van migratie. Maar deze zijn stuk voor stuk aan te pakken binnen een liberaal-democratisch kader. Dit is een verhaal van hervormingen, geen verhaal van een totale reset en al zeker niet van een doorgedreven gemeenschapsdenken waarvan we de resultaten kennen.

Het boek van Elchardus is daarom een teken des tijds. Het staat niet op zichzelf. Het past in een tendens van oprukkende collectivistische stromingen. Zowel ter rechterzijde met figuren zoals Marine Le Pen of Tom Van Grieken die een sterke focus op migratie en veiligheid combineren met een economisch links beleid. Maar dit geldt evenzeer voor links met figuren zoals Alexandria Ocasio-Cortez, Bernie Sanders of bij ons Anuna De Wever. Economisch links in combinatie met een bijna totalitair receptenboek qua ecologie.

De liberale strijd is dus nog niet gestreden. De uitdagingen die Elchardus en anderen op tafel leggen verdienen antwoorden. Maar vanuit het individu, niet vanuit het tribale, niet vanuit een nieuwe klassenstrijd waar het individu verpletterd wordt onder de welbedoelde, maar des te gevaarlijkere concepten en recepten.

Laat ons hopen dat we dat besef nooit uit het oog verliezen. Als het toch zou gebeuren, en boekenclubs terug ondergronds moeten gaan, hoop ik alvast dat dit niet komt door een sterke leider met Elchardus’ ‘Reset’ in de hand. Zoals Robespierre aan de slag ging met Rousseau in de hand.

Philippe Nys, kandidaat-voorzitter Jong VLD.