‘Volgens Michel zijn Belgen bij meest ambitieuze landen op vlak van klimaat. Boem. Paukeslag.’

‘Neen, ons land is niet “het meest ambitieuze” van alle Galliërs zoals premier Charles Michel (MR) beweert’, schrijft Peter Mertens. ‘De fossiele lobby, de nucleaire lobby en de betonlobby bepalen namelijk het beleid.’

Volgens premier Charles Michel (MR) is ons land inzake klimaatbeleid ‘het meest ambitieuze’ van alle Galliërs. Niets is minder waar. Het klimaatmenu van onze regeringen is niet te pruimen. Besparen bij De Lijn en de NMBS als voorgerecht, een grote cadeau aan de nucleaire monopolisten als hoofdgerecht, een beschamend slecht klimaatakkoord als dessert en UPlace als pousse-café. Politiek zou moeten gaan over de moed om de grote lobby’s eindelijk aan de ketting te leggen, om eindelijk de sociale en ecologische noden aan te pakken.

Er zijn zo van die weken waar alles in een stroomversnelling komt. Weken die meer dan andere spiegel zijn van het gevoerde beleid. Alsof ze de symboliek nog wat verf wilde bijzetten, miste minister Marie-Christine Marghem (MR) zondag de trein naar de klimaattop in Parijs. De Belgen kwamen in de lichtstad aan zonder klimaatakkoord. Dat was er maandag nog steeds niet. Op de sociale media was een Europese uitstootkaart te vinden, met daarbij de mededeling: “duid op de kaart het land aan dat vier milieuministers telt en zonder klimaatakkoord naar de klimaattop gaat.”

Diezelfde maandag bleek dat de ministers ondertussen wél een akkoord sloten met de nucleaire monopolist Electrabel. Onze regering ging plat op de buik voor het Franse moederbedrijf Engie. De kerncentrales mogen alweer langer open. Terwijl de gezinnen jaarlijks honderden euro’s extra moeten ophoesten voor elektriciteit, krijgt Electrabel een jaarlijks cadeau van 300 miljoen euro door de verlaging van de nucleaire rente. Dat is niet meer of minder dan een hold-up: uit de zakken van gezinnen naar de monopolisten van de energie. Niet verwonderlijk dat ons land op de eerste dag van de klimaattop meteen bekroond werd met de prijs ‘fossiel van de dag’.

Geconfronteerd met de groeiende kritiek, toeterde minister-president Geert Bourgeois (N-VA) woensdag de hele dag lang: “wij interesseren ons wel aan het klimaatprobleem.” Zijn woorden waren nauwelijks koud, en hij had al groen licht gegeven voor het zeer omstreden megaproject van UPlace. In onze steden staat ondertussen 900.000 vierkante meter aan winkeloppervlakte leeg, dat is zoveel als 126 voetbalvelden samen. In plaats van een stedenbeleid te ontwikkelen en de lokale middenstand te ondersteunen koos de Vlaamse regering voor een oud 20ste-eeuws megaproject in de periferie. Ten koste van middenstand, mobiliteit (files) en gezondheid (fijn stof). Besparen bij De Lijn als voorgerecht, een grote cadeau aan de nucleaire monopolisten als hoofdgerecht, en UPlace als dessert. Ja, onze regeringen interesseren zich in het klimaat, zoals gevlekte hyena’s zich in de waterbok interesseren.

Vrijdag zaagde de Raad van State de Turteltak door (‘onwettig’), maar Mieke hield zich vast aan de toppen van de mast. Elektriciteitsmast, dus. De Turteltaks is niet alleen asociaal en onrechtvaardig, maar ook ongrondwettelijk, zo blijkt uit het advies van de Raad van State. Dat zit zo: gezinnen worden twee keer belast op hun energieverbruik: door de federale regering én via de Turteltaks nog eens door de Vlaamse regering. Dat is dus ongrondwettelijk. Minister Annemie Turtelboom (Open VLD), ooit nog bevoegd voor justitie, kondigde onmiddellijk aan dat ze zich van het advies weinig zou aantrekken. Dat was buiten de waard gerekend. “Als de Vlaamse regering toch doorzet met haar plannen voor de Turteltaks stapt de PVDA naar de rechtbank”, liet energie-watcher Tom De Meester weten.

De grootste klimaatactie ooit in ons land

Diezelfde vrijdag liet Bart De Wever (N-VA) op Radio2 horen dat hij pleitte voor een Belgische variant van de Amerikaanse ‘Patriot Act’. Die Patriot Act werd in de VS ingevoerd na de aanslagen van 9/11. Elke burger is potentieel verdacht, zo luidde de filosofie van die wet, en zo werd de spionage van miljoenen Amerikanen mogelijk gemaakt. De FBI kreeg ongeziene mogelijkheden, en ook systeemkritische burgerbewegingen zoals Occupy Wallstreet en klimaatactiegroepen werden van boven tot onder geïnfiltreerd. Gelukkig lieten Open VLD en CD&V zich dit keer niet leiden door de schaduwpremier, en het voorstel werd uit de lucht geschoten. “Of De Wever niet op de hoogte is dat de Patriot Act in de VS ondertussen is afgeschaft”, merkte Kris Peeters fijntjes op.

Precies omwille van de terreurdreiging werd de grote klimaatbetoging verschillende keren uitgesteld en verplaatst. Dat de klimaatmars, waar een half miljoen mensen werden verwacht, niet in Parijs kon doorgaan begreep iedereen. De Belgische actiegroepen, onder meer verzameld in Climate Express, besloten om dan maar uit te wijken naar Brussel. Maar ook dat bleek niet mogelijk. Er werd uiteindelijk gekozen voor Oostende. Tot op het laatste moment de betoging van 29 november ook daar verboden werd. Opgeven staat echter niet in het woordenboek van de klimaatbeweging. “Er is nu éénmaal geen plan B voor onze planeet, en het dreigingsniveau voor het klimaat zit nu al op 4”, zo klonk het.

Ondanks alle moeilijkheden werd uiteindelijk gisteren, op Sinterklaasdag, een grote klimaatmars gehouden in de koningin der badsteden. Op de vloedlijn van Oostende vormde zich een mensenketting van 14.000 bezorgde burgers. Uit het hele land waren ze gekomen, jong en oud, Waal, Vlaming en Brusselaar voor de grootste klimaatactie ooit in ons land. Allemaal betrokken, allemaal geëngageerd. De kust gonsde van eisen voor een ambitieuze klimaatpolitiek, en de noordenwind bracht die boodschap naar Parijs, waar ze eigenlijk had moeten klinken. Naar de ultieme klimaattop, zoals sommigen hem noemen, om een oplossing te vinden voor de steeds sneller opwarmende aarde.

Ambitieus

“Van alle Galliërs zijn de Belgen de dappersten”, had Julius Caesar gezegd. Ik weet het, onze schaduwpremier is niet meer into Caesar, maar volop into Augustus. Historicus Tom Holland vertelde vorige week aan Knack: “Augustus had iets van een maffiabaas. Eerst greep hij op een ongelooflijk brutale manier de macht, en daarna presenteerde hij zichzelf als een vredevorst. Daarmee wil toch geen enkele democratische politicus vergeleken worden?” Toch heeft de Romeinse nostalgie enige invloed op de echte premier. Want die vertelde vorige week niet dat de Belgen de dappersten zijn, maar wel dat ze de meest ambitieuzen zijn. “De Belgen zijn, samen met de rest van Europa, bij de meest ambitieuze landen ter wereld op het vlak van klimaat”, liet Charles Michel de wereld weten. Boem. Paukeslag.

Vandaag is België een van de weinig EU-landen die achter liggen op schema voor hun reductie van uitstoot van broeikasgassen en objectieven voor hernieuwbare energie. De aandacht in ons land ging vooral naar het ellenlange communautaire gekissebis over een ‘intra-Belgisch’ klimaatakkoord. Het is op zich al absurd dat een land dat nauwelijks een erwt groot is, beschikt over vier verschillende klimaatministers. Maar in het politiek correcte splitsingsdenken is een herfederalisering van leefmilieu en klimaat uit den boze. Propere lucht of klimaatverandering stoppen echter niet aan de taalgrens. Vermindering van de uitstoot van CO2, hernieuwbare energie of financiering van het klimaatfonds zijn stuk voor stuk problemen die het kader van een gewest overstijgen. Die worden best globaal aangepakt, en dus terug gefederaliseerd. Maar, het voorstel van de PVDA voor een herfederalisering van de bevoegdheden inzake leefmilieu en klimaat, werd vorige week in het parlement door alle partijen, inclusief de groenen en sociaaldemocraten, verworpen.

Ter elfder ure kwam er eind deze week toch een klimaatakkoord. Een heel bescheiden tekst. De 50 miljoen euro die ons land zou storten in het klimaatfonds, dat ontwikkelingslanden moet ondersteunen om zich te wapenen tegen klimaatverandering, is ruim onvoldoende. Frankrijk stort 75 euro per inwoner in een klimaatfonds, Duitsland 50 euro per inwoner, Nederland 32 euro per inwoners en België nauwelijks 4,5 euro per inwoner. Onze ambitie ligt per inwoner meer dan een tiende lager dan in de buurlanden.

Bovendien blijk het vooral te gaan om het reguliere budget van ontwikkelingssamenwerking, maar dan in een groen jasje gestoken. Een praktijk die nochtans expliciet verboden wordt in internationale verdragen. Dat is niet alles. Terwijl de landen van de Europese Unie voor een uitstootvermindering gaan van 20 procent tegen 2020 (ten opzichte van het niveau van 1990), blijft de ambitie van ons land steken op 15 procent. Ook voor het aandeel hernieuwbare energie ligt de gemiddelde doelstelling in Europa op 20 procent. België wil amper 13 procent halen. Ik weet het, Obelix is ook niet meer wat hij geweest is sinds hij bij Poetin is gaan wonen. Maar de Belgen met zo’n beschamende cijfers de meest ambitieuzen der Galliërs noemen, is toch echt een brug te ver.

Groene woorden in Parijs, fossiel beleid in België

Door de hele heisa over de engagementen tot 2020 zouden we bijna vergeten dat België ook een voorstel voor ná 2020 heeft uitgewerkt. Het is op die basis dat er in Parijs wordt onderhandeld. Voor doelstellingen op vlak van emissiereductie of hernieuwbare energie valt België onder de paraplu van de Europese Unie. Maar het parlement debatteerde twee weken geleden nog fel over de boodschap die ons land zelf op de klimaattop zal uitdragen. “De regeringspartijen gaan ermee akkoord dat klimaatopwarming een slechte zaak is – en tot daar zijn we het met ze eens – en dat er iets aan gedaan moet worden”, zei PVDA-volksvertegenwoordiger Raoul Hedebouw daar over in de Kamer. “Maar op de vraag wat er moet gebeuren is er absoluut niet geantwoord”.

Wie de klimaatresolutie van de federale regering er op naleest ziet dat ze inderdaad bol staat van de dure beloftes. Dat is geen slechte zaak, want die beloftes ontbraken in eerdere versies. Over hoe die beloftes effectief in acties zullen worden omgezet blijft het opvallend stil. Of toch: de resolutie vermeldt dat de regering wil zorgen “dat de mobiliteitsbeleidsmaatregelen meer inzetten op het reizen met het openbaar vervoer”. Hoe rijmt de regering dat met de miljardenbesparingen bij de NMBS? Met de miljoenen die werden weggehakt bij De Lijn? Met de verhoogde ticketprijzen, het dalende aanbod, de overvolle treinen en de opeenvolgende vertragingen? De regering spreek groene woorden in Parijs, in België voert ze een fossiel beleid. Wanneer we auto’s van de weg willen halen moeten we een helemaal andere richting in slaan: de weg van betaalbaar, kwaliteitsvol en goed uitgebouwd openbaar vervoer. Zo pakken we de klimaatverandering eindelijk echt aan, maar doen we tegelijkertijd iets aan de steeds verder uitbreidende vervoersarmoede.

Windmolens stilleggen, stokoude kerncentrales laten draaien

Op haar communiezieltje beloofde onze regering ook plechtig dat ons land zich wil verbinden om “geleidelijk af te stappen van fossiele energie” en om “100 procent gebruik te maken van hernieuwbare energie.” Mooi is dat. Nochtans: vorig jaar daalde de productie van hernieuwbare energie voor het eerst in Vlaanderen. “Nauwelijks vier energiereuzen controleren 85 procent van de energieproductie in ons land. Dat noemt een oligopolie. Die vier fossiele reuzen hebben geen enkel belang bij een energieswitch. We gaan die switch ook niet krijgen als we gewoon vragen dat ze een beetje investeren in groene energie.”, vertelde Raoul Hedebouw aan het parlement.

Onze regering laat de energiepolitiek in de handen van de energiemonopolies, die kloppen op het ritme van de tweecijferige dividenden aan hun aandeelhouders. Klimaat en beurs, het rijmt niet. Uitgerekend tijdens de start van de klimaatonderhandelingen in Parijs kondigde de regering aan dat ze de stokoude kerncentrales Doel 1 en 2 nog eens tien jaar langer zal openhouden. Door de onderhandelingen met de nucleaire lobby mistte de klimaatminister haar trein naar Frankrijk. Kwestie van alle prioriteiten nog netjes op een rij te hebben. “We moeten uitdagingen omzetten in opportuniteiten”, verklaarde Charles Michel bij de opening van de klimaatconferentie. Michel vatte de koe meteen bij de horens, en de eerste waarmee hij zij benen onder tafel schoof was niemand minder dan Gérard Mestrallet, de CEO van Engie, moederbedrijf van Electrabel om de details van de verlenging van de levensduur van de kerncentrales te bedisselen.

“We moeten de bevoorrading kunnen blijven verzekeren”, daarom moesten Doel 1 en 2 langer openblijven stelde de premier. Klopt niets van, bleek echter uit een rapport van Elia, de beheerder van het hoogspanningsnet in België. “Zeker nu beslist werd om de scheurtjesreactoren Doel 3 en Tihange 2 weer op te starten, zijn Doel 1 en 2 niet nodig om het licht te laten branden”, schrijft ook de Bond Beter Leefmilieu. “Integendeel. Door al onze kerncentrales weer te laten draaien, zullen we de komende jaren meer en meer windmolens moeten stilleggen omdat we te veel elektriciteit produceren.” Tja, tot zover de politiek om ‘uitdagingen om te zetten in opportuniteiten’. Electrabel mag haar nucleair monopolie behouden tot 2025, én moet voortaan een pak minder bijdragen aan de staatskas. Moest het klimaat een kerncentrale zijn, het was al gered.

Wanneer we de opwarming van de aarde onder de 2 graden willen houden, of liever nog onder de grens van 1,5 graden, is het essentieel dat de verbranding van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk stopt. De grote olie- en steenkoolreuzen hebben vandaag een duizelingwekkende 2975 gigaton CO2 in hun reserves zitten. Dat is vijf keer meer dan wat we nog mogen uitstoten willen we onze planeet enigszins leefbaar houden. Elke structurele maatregel om onze planeet leefbaar te houden zal dus in elk geval moeten ingaan tegenover de grote belangen van de olie- en steenkoolreuzen. De nodige energie-omwenteling zal gevestigde belangen tegen de haren strijken. Dat valt niet op te lossen met een beetje meer ‘groen kapitalisme’ of met extra vermarkting van uitstootrechten.

Het is dus essentieel dat in Parijs vastgelegd wordt wat iedereen vandaag al weet: fossiele brandstoffen behoren tot het verleden en minstens 80 procent van de voorraden ervan moeten in de grond worden gehouden. Toch komt de term ‘fossiele brandstoffen’ maar één keer in de hele ontwerptekst van de top voor, schrijft Natalie Eggermont, voorzitter van Climate Express in haar gelijknamige boek. De woorden staan omsingeld door vierkante haakjes tussen andere passages waarvan nog niet duidelijk is wat er mee moet gebeuren: ‘[Partijen [worden aangemoedigd] om [stappen te nemen om] [internationale steun][publieke aansporingen] [voor] koolstof intensieve investeringen [[inclusief] [en] internationale subsidies voor fossiele brandstoffen] [te verminderen][stop te zetten];].’ “Het verst dat we gekomen zijn na dertig jaar onderhandelen is dus het eventueel misschien toch eens overwegen van het verminderen van of stopzetten van publieke subsidies voor fossiele brandstoffen”, stelt de klimaatactiviste verontwaardigd vast.

Die vaststelling kan verbazingwekkend zijn, maar de verklaring ligt niet ver weg. Parijs loopt dezer dagen immers niet alleen vol ambassadeurs, klimaatministers en vertegenwoordigers van ngo’s. Ook de lobbygroep van de wereldwijde energie-oligarchen heeft haar plaatsje op de top veroverd. Betaald, dat is een beter woord, haar plaats betaald. De klimaattop wordt voor een belangrijk deel gesponsord door de fossiele oligarchen. Private energiebedrijven zoals Engie en EDF stoten samen even veel uit als half Frankrijk, maar zitten ondertussen wel mee aan de onderhandelingstafel. De eis om de fossiele lobby uit de onderhandelingen te weren klinkt steeds luider, in klimaatmanifestaties wereldwijd die een tegenmacht van onderuit opbouwen.

‘Toekomst-award van de maand’ voor klimaatbeweging

Neen, ons land is niet ‘het meest ambitieuze’ van alle Galliërs. Integendeel, het klimaatmenu van onze regeringen is niet te pruimen. Besparen bij De Lijn en de NMBS als voorgerecht, een grote cadeau aan de nucleaire monopolisten als hoofdgerecht, een beschamend slecht klimaatakkoord als dessert en UPlace als pousse-café. De fossiele lobby, de nucleaire lobby en de betonlobby bepalen het beleid. Ten kosten van waarden die niet in euro’s kunnen worden uitgedrukt. Een gezond leefmilieu, sociale rechtvaardigheid, en de ambitie om onze planeet leefbaar te houden voor de volgende generaties. Daar zou politiek over moeten gaan, en men zou de moed moet hebben om de lobby’s aan de ketting te leggen. Zodat we echt kunnen investeren in isolatie, hernieuwbare energie, duurzame huisvesting en openbaar vervoer, onder controle van de samenleving.

Zodat we een groene omslag kunnen maken vanuit sociale en ecologische noden, in plaats van als een konijn naar de lichtbak van de beurscijfers te kijken. Sociale vooruitgang en ecologische omslag gaan hand in hand. Maar daar is druk voor nodig, van onderuit. Onze regeringen laten het afweten. En daarom gaat mijn ’toekomst-award van de maand’ graag naar Climate Express en de wereldwijde klimaatbeweging. Zij sensibiliseren, zij organiseren, zij mobiliseren. En zij weten: onder druk wordt alles vloeibaar.