Hoe veilig is een stoffen mondmasker als zomerse temperaturen en een hete adem het herleiden tot een vochtige en vieze spuuglap vol microben? Microbiologe Sarah Lebeer (UAntwerpen) pleit voor een bewuster gebruik.
Nu steeds meer landen het mondmasker verplichten in de openbare ruimte laait de discussie over het nut ervan opnieuw op. Voor het vertragen van de verspreiding van het coronavirus krijgt het mondmasker voorlopig het voordeel van de twijfel. Op voorwaarde dat het in combinatie wordt gebruikt met regelmatig handen wassen, social distancing en minder sociale contacten.
Er bestaan weinig studies over het effect van mondmaskers op het verloop van een pandemie. Gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek, waarbij een groep proefpersonen met mondmasker vergeleken wordt met een groep zonder, is nu eenmaal moeilijk uitvoerbaar. Daarnaast worden de kwalitatief hoogstaande FFP-maskers, die niet voor het grote publiek bedoeld zijn, en de stoffen herbruikbare maskers vaak over één kam geschoren. Over die laatste categorie bestaat heel wat discussie.
Sporten met masker
Als je aan astma lijdt of onvoldoende getraind bent, is sporten met een chirurgisch of stoffen mondmasker geen goed idee. Daarover lijken experts het wel eens. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raadt ze zelfs helemaal af en meent dat afstand houden tijdens het sporten belangrijker is als preventieve maatregel. Als je moeilijker kunt ademhalen stijgt het risico op hyperventilatie, duizeligheid en flauwvallen. Zelfs getrainde sporters worden met een mondmasker belemmerd in hun ademhaling, waardoor hun prestaties verzwakken.
De theorie dat langdurig een mondmasker dragen zou bijdragen aan een verhoogde CO2-concentratie en een verminderde zuurstofconcentratie in het bloed, wordt wel ontkracht door de WHO. Mondmaskers zijn onaangenaam en sommige mensen kunnen ze als claustrofobisch ervaren, maar ze sluiten niet strak genoeg aan op het gezicht om een opeenhoping van CO2 in het bloed te veroorzaken.
Microbenfabriekje
Maar wat als je niet sport? Is zo’n warme stoffen doek voor je mond wel veilig als je adem, speeksel, neusslijmen en zweet vrij spel krijgen? Uit de weinige studies die er zijn, blijkt dat langdurig en verkeerd gebruik van vooral katoenen mondmaskers funest is. We steken ze in onze broekzak, zitten er voortdurend aan te friemelen met onze handen, dragen ze te lang aan een stuk en wassen ze te weinig en niet grondig genoeg. En op die manier worden het broeihaarden van bacteriën.
Dat toont ook recent onderzoek van het lab Toegepaste Microbiologie en Biotechnologie van de Universiteit van Antwerpen aan. Het onderzoeksteam van professor Sarah Lebeer ontdekte in juni dat stoffen mondmaskers na vier uur dragen 10 tot 20 keer meer bacteriën bevatten dan chirurgische maskers vanwege de hogere vochtigheidsgraad van het gebruikte materiaal in de stoffen maskers. Chirurgische maskers deden het beter omdat ze gemaakt zijn van meer absorberend materiaal, altijd een filter bevatten en slechts één keer gebruikt worden.
‘Vocht en voedingsrestjes in speeksel stimuleren de verspreiding van micro-organismen waardoor bacteriën en schimmels zich vermenigvuldigen op het masker zonder dat daarvoor een gastheer nodig is’, legt Lebeer uit. ‘Virussen verspreiden zich niet zonder gastheer, maar zullen zich bij elke ademhaling en elk speekseldruppeltje op het masker ophopen met alle risico’s van dien. De algemene regel is: hoe langer je het draagt, hoe voorzichtiger je moet zijn.’
Bovendien blijken de geïdentificeerde bacteriën uit het onderzoek resistent te zijn tegen de antibiotica erytromycine en ampicilline. Bijna 50 procent van de geïsoleerde bacteriën had een antibioticaresistentie tegen minstens een van deze antibiotica.
Een belangrijke reden tot ongerustheid, vindt Lebeer. ‘Antibioticaresistentie is een groot probleem. Omdat antibiotica zo wijdverspreid zijn, draagt iedereen wel wat resistente bacteriën in zich, maar die worden in normale omstandigheden onderdrukt door het immuunsysteem. Het introduceren van het mondmasker op zo’n grote schaal is in het licht van de antibioticacrisis iets om over na te denken.’
Ziek van je mondmasker?
Hoewel de micro-organismen op de maskers niet onmiddellijk levensbedreigend zijn, kunnen ze je mogelijk wel ziek maken, vermoedt Lebeer. In een volgende fase van het onderzoek wil ze nagaan wat de precieze gevolgen voor de gezondheid zijn.
‘Het is een misvatting dat je niet ziek kunt worden van je eigen bacteriën. Heel veel ziektes worden veroorzaakt door dysbiose of een verstoring van het evenwicht van je microbioom. Zo vonden we nogal wat stafylokokken, die onder meer verantwoordelijk zijn voor acute sinusitis en huidinfecties zoals acne. Dat is natuurlijk niet dodelijk zoals covid-19, maar wel een aandachtspunt voor mensen die al verzwakt zijn.
‘Stafylokokken worden in de neus en mond meestal onderdrukt door alle andere bacteriën of door je immuunsysteem. Op een mondmasker is dat niet het geval. Het is niet ondenkbaar dat stafylokokken die buiten het lichaam tot een bepaalde concentratie doorgroeien, je ziek kunnen maken.’
Het mondmasker op brede schaal verplichten, zoals de provincie Antwerpen doet, vindt Lebeer geen goede zaak. Ze pleit voor een meer doordachte strategie. ‘Veel mensen zijn zich niet bewust van wat ze allemaal aanraken, waardoor het risico op besmetting stijgt.
‘Omdat we nog te weinig weten over de bioveiligheid, raad ik het stoffen mondmasker af als je buiten wandelt of fietst. Alleen binnen, op drukke plaatsen wanneer de afstand niet gegarandeerd is of als ventilatie niet mogelijk is, kan het nuttig zijn. Ramen openzetten, veelvuldig handen wassen en oppervlakten ontsmetten zijn effectievere veiligheidsmaatregelen.’
Volgens Lebeer is de draagplicht van een mondmasker meer een psychologische kwestie. ‘De mondmaskerplicht is een zeer zichtbare maatregel. Het maakt mensen bewust dat het virus nog rondwaart. Maar normaal zet je zo’n bescherming alleen op als er sprake is van een risicovolle blootstelling, zoals in ziekenhuizen, bij de huisarts en op het openbaar vervoer.
‘Dat de overheid het voorzorgsprincipe hanteert en het mondmasker nu ook op publieke plaatsen aanraadt, is begrijpelijk en duidelijk, maar op basis van de bioveiligheid stel ik mij daar vragen bij. Het mondmasker doet misschien meer kwaad dan goed. En daar staan we te weinig bij stil.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
