Migratie-expert Gerald Knaus: ‘Je kunt mensen niet verplaatsen als ze dat zelf niet willen’

De Europese Unie heeft nog enkele weken om een sluitend asielsysteem uit te werken, waarschuwt de Oostenrijker Gerald Knaus, de bedenker van de Turkijedeal.

We staan voor een beslissend paar weken, zegt Gerald Knaus. ‘Het gaat al lang niet meer over de aanpak van de vluchtelingencrisis, maar over een veel fundamentelere vraag: wat voor Europa willen we? Wordt het een liberaal Europa, dat de universele mensenrechten erkent? Of wordt het een illiberaal Europa, zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán dat voorstaat?’

Knaus is een invloedrijk denker in de Europese coulissen. Als voorzitter van de denktank European Stability Initiative (ESI) was hij de architect van de vluchtelingendeal met Turkije, waarmee de Europese Unie in 2016 de influx van vluchtelingen in Griekenland drastisch terugschroefde en de facto de vluchtelingencrisis bezwoer.

Hoe kijkt u naar de politieke crisis in Duitsland? Daar dreigt de CSU de regering te laten vallen omdat de partij een hardere aanpak van het migratievraagstuk wil.

Gerald Knaus: De CSU staat dit jaar voor belangrijke lokale verkiezingen, en dat maakt de leiding duidelijk nerveus. De partij zit op de lijn van Orbán; ze wil de crisis aanpakken door aan te kondigen dat migranten voortaan teruggeduwd worden over de Oostenrijkse grens. Het bizarre is dat niemand die plannen mag zien. Ik was zonet zelf in de Bondsdag, en zelfs de CSU-parlementsleden weten niet wat erin staat.

Ik heb de indruk dat het vooral slogans zijn die dienen om bondskanselier Angela Merkel in diskrediet te brengen. Sowieso is het een totale illusie dat je 800 kilometer grens in het midden van de Schengenzone kunt afgrendelen voor migranten die voordien al een stuk of zes grenzen zijn overgestoken.

Gelooft u dat een Europees spreidingsplan er nog komt?

Knaus: Het is hoog tijd dat we enkele illusies van de hand doen. Er wordt altijd gezegd dat er geen spreidingsplan komt omdat de Visegrád-landen (Hongarije, Polen, Slovakije, Tsjechië, nvdr) dat niet willen. Onzin! De echte reden is dat het vrijwel onmogelijk is om mensen te verplaatsen als ze dat zelf niet willen. Frankrijk heeft vorig jaar nog geen honderd vluchtelingen naar Italië kunnen transfereren. Waarom zouden we er dan nu plotseling in slagen om 40.000 mensen te verplaatsen naar landen als Polen, Tsjechië of Roemenië? Na twintig jaar Dublin-akkoord (waardoor een asielaanvraag in het land van aankomst in de EU moet gebeuren, nvdr) weten we dat dat niet kan lukken, en toch zijn we er al twee jaar over aan het palaveren. Het is verspilde energie.

Wat moet voor u de prioriteit zijn?

Knaus: Het zou veel gemakkelijker moeten zijn om mensen terug te sturen. Met de Turkijedeal kunnen we dat perfect: per migrant die we terugsturen, nemen we in ruil een erkende vluchteling op. Alleen wordt dat nu bijna niet gedaan. Het afgelopen jaar heeft Europa amper 29 mensen teruggestuurd, omdat het veel te lang duurt om de procedure rond te krijgen. In Italië, bijvoorbeeld, duurt die nu doorgaans vier jaar. Dat moet veel sneller kunnen. Eigenlijk zou elke asielzoeker binnen de twee weken een antwoord moeten hebben op zijn asielaanvraag. Met de beroepsprocedure erbij mag dat maximaal zes weken zijn.

Is het überhaupt mogelijk om in zulke korte tijd een asielaanvraag ernstig te behandelen?

Knaus: In Nederland gebeurt dat nu al. Hoewel de asielaanvraag daar maximaal zes weken duurt, worden de dossiers er veel nauwgezetter behandeld. Asielzoekers krijgen er ook veel betere bijstand, omdat de staat alle advocatenkosten vergoedt. De voorwaarden daarvoor zijn duidelijk: Europa moet meer middelen overmaken aan Griekenland en Italië om goede bureaus te organiseren, met competente ambtenaren en goede tolken. En we hebben natuurlijk terugnameakkoorden nodig met de landen van origine in Centraal-Afrika.

Hoe moet zo’n terugnameakkoord eruitzien?

Knaus: Mijn voorstel gaat als volgt: elke asielzoeker krijgt binnen de zes weken een finale beslissing. De landen van herkomst nemen alle uitgewezen asielzoekers terug. In ruil krijgt elk Afrikaans land een jaarlijks aantal verblijfsvergunningen, zodat enkele duizenden asielzoekers per jaar legaal in de EU kunnen werken.

Waarom zouden die landen daarin geïnteresseerd zijn? Al die Afrikaanse migranten brengen hun economie honderden miljoenen op.

Knaus: Ons plan speelt daarop in. Die geldstromen hoeven niet te stoppen als we jaarlijks enkele duizenden migranten toelaten. Zij zullen niet langer hun leven moeten riskeren en worden niet langer uitgebuit. We moeten een soort minimale controle hebben van wie er binnenkomt. Het enige alternatief is de strategie-Trump: mensen zo slecht behandelen dat ze niet meer durven af te reizen.

Gelooft u in het idee van een marshallplan voor Afrika, zoals Angela Merkel dat onlangs voorstelde?

Knaus: (zucht) Dat is nog zo’n slogan. Iedereen weet dat het niet de armste landen zijn waar mensen vertrekken. De helft van de migranten die in Italië aankomen, zijn Senegalezen en Nigerianen, omdat zij de middelen hebben om te migreren. Bovendien zie ik niet in waarom je ontwikkelingshulp voorwaardelijk zou maken. Veel van die hulp gaat naar alternatieve energie en terrorismebestrijding: dat zijn projecten waar we zelf voordeel bij hebben.

Ik zie maar één manier waarop geld kan helpen: als steun om vluchtelingen op te vangen in een regio waar er goede voorzieningen zijn. Als deel van de Turkijedeal investeert Europa 6 miljard euro in huisvesting en onderwijs voor vluchtelingen in Turkije. Dat is een goede investering, omdat het migranten een reden geeft om niet verder te trekken.

De Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz lanceerde vorige week het idee om asielzoekers in Albanië of Kosovo onder te brengen. Is dat bespreekbaar voor u?

Knaus: Dat concept houdt geen steek. Is dat een plan om 500 migranten onder te brengen, of is het er een voor 5000? Wat gebeurt er in die kampen? Wie is verantwoordelijk? En vooral: waarom zou zo’n kamp anderen tegenhouden om naar Europa te komen?

Ik zie er vooral een poging in om een verkapte versie van het zogenoemde Australische model in te voeren, waarbij migranten in kampen op Nauru en Papoea-Nieuw-Guinea worden ondergebracht. Dat model is voor Europa volslagen onrealistisch, om twee redenen. Ten eerste zijn de aantallen die in Australië proberen te komen veel kleiner. En ten tweede is dat systeem totaal failliet. De behandeling van de migranten in Nauru was zo slecht dat de Australische regering elke asielzoeker bijna 40.000 Australische dollar (ongeveer 26.000 euro, nvdr) heeft betaald om een proces te verhinderen. De meesten zitten nog altijd in Nauru: niemand weet wat met hen moet gebeuren. Het is onwaarschijnlijk dat ernstige politici dat model blijven verdedigen.

De Belgische premier Michel wil op de komende Europese top over migratie de Dublin-conventie hervormen. Vindt u dat een goed idee?

Knaus: Het is duidelijk dat Dublin als totaalconcept niet werkt. In 2015 waren er meer asielaanvragen in Denemarken dan in Griekenland: dan kun je moeilijk beweren dat de conventie strikt wordt nageleefd. Wat we nu echt nodig hebben, is een coherent grensbeleid, met snelle asielprocedures die erop gericht zijn om afgewezen asielzoekers snel te hervestigen. Zodra ze in de EU zijn, hebben we – tenzij we de Schengenzone opgeven – geen controle meer.

Ziet u, ondanks al het gedraal, toch ook licht aan het einde van de tunnel?

Knaus: O, jawel. De instroom is nu redelijk laag: de huidige crisis is een unieke mogelijkheid om eindelijk een sluitend systeem uit te werken. Maar dat zal alleen gaan als de regeringsleiders zich erachter zetten: de bureaucratie heeft er het leiderschap niet voor. De Turkijedeal is er pas gekomen toen Angela Merkel en de Nederlandse premier Mark Rutte zich ermee zijn beginnen te moeien. En het moet snel gaan. De komende weken worden cruciaal.