‘Komt er een tweede lockdown in de herfst?’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans verbaast zich erover dat veel mensen schijnen te denken dat het ergste coronaleed geleden is.

Er is de voorbije weken veel zottigheid verschenen over de coronacrisis. Een verhaal dat maanden aansleept en de rest van het nieuws wegvaagt, maakt dat mensen op zoek naar een originele invalshoek in de vreemdste hoeken terechtkomen.

Een hoogvlieger was zeker de Belgische econoom in Britse loondienst die voorstelde om een bejaardenbelasting te heffen om de kosten van de coronacrisis te helpen dragen. Omdat jongeren die zelden echt ziek worden van het coronavirus toch de zwaarste gevolgen van de lockdown moesten dragen om het leven van vooral ouderen te redden, vond de man het niet meer dan logisch dat ouderen dat financieel zouden compenseren. ‘Economen als onzingeneratoren’ formuleerde een vriend-bioloog van me het kernachtig.

Economen zijn momenteel druk doende om de viruscrisis te minimaliseren. Ze willen zo snel mogelijk weer naar business as usual. Ze doen alsof er niets wezenlijks gebeurd is. Het was een vervelende hobbel onderweg, een korte maatschappelijke kortsluiting, maar we hebben het weer onder controle. De kritiek galmt steeds luider dat we te veel hebben geluisterd naar de virologen en te weinig naar de stem van de economie. Het lijkt me dat veel economen dringend een cursus basisvirologie nodig hebben, zelfs nu nog, nadat we twee maanden lang dag-in-dag-uit met virologie om de oren zijn geslagen. Ze hebben niet goed geluisterd, of uiterst selectief.

De business-as-usual economen worden in hun streven voorbeeldig geholpen door allerlei lui die graag hun al dan niet erudiete diensten aanbieden om de crisis kapot te nuanceren. De coronacrisis als ’therapeutische hardnekkigheid op collectief niveau’. Zo stond het zelfs in Knack! Een historicus (!) vroeg zich af of de hele lockdowntoestand überhaupt één leven heeft gered, want zeker was dat toch niet. Dat een coronalockdown mensenlevens zou redden was volgens hem iets dat uitsluitend uit simulaties volgde… Je moet jezelf soms keihard op je eigen kop slaan om zeker te zijn dat je niet aan het hallucineren bent als je zoiets leest.

De historicus in kwestie zou, voor hij zoiets verkondigt, beter eens naar de historische gegevens kijken, zowel op korte als lange termijn. Hij is blijkbaar de schokkende beelden uit de ziekenhuizen van Noord-Italië in maart al vergeten – de regio die het ongeluk had de eerste in Europa te zijn waar het virus ongenadig hard toesloeg, waardoor de hospitaalcapaciteit er in elkaar klapte. Die beelden volstonden om de Europese bevolking zo murw te slaan dat er bij ons weinig overredingskracht nodig was om mensen in hun kot te laten kruipen en daar wekenlang te blijven zitten.

De historicus had zich ook eens mogen buigen over een fantastische studie die in 2007 in The Journal of the American Medical Association werd gepubliceerd. Daarin vergeleek een schare auteurs wat er in verschillende Amerikaanse steden was gebeurd na de uitbraak van de Spaanse griep in 1918, in functie van de maatregelen die elke stad had genomen om de uitbraak in te dijken. Steden die alert hadden gereageerd en snel een soort lockdown hadden ingesteld, kregen véél minder doden te verwerken dan steden die wat laks waren geweest of hun lockdown te vroeg hadden gelost. In het laatste geval hadden ze een nog dodelijkere tweede golf van het griepvirus over zich heen gekregen.

Hoe groot is de kans dat dit ook met het coronavirus zal gebeuren? Dat weten we niet. Het coronavirus is geen Spaanse griep. Het coronavirus is zelfs geen sarscoronavirus uit 2003, want het doet totaal andere dingen met een mens. We moeten en route leren wat het virus doet en hoe we ons er het best tegen wapenen. Maar om zeker te zijn dat we géén tweede golf over ons heen gaan krijgen, zijn we niet goed bezig. Dan zouden we langer collectief in quarantaine moeten blijven.

Onze maatschappij staat voor een verscheurende keuze die je biologisch zou kunnen duiden. Laten we de darwiniaanse evolutiemechanismen – samengevat als ‘the survival of the fittest‘ – spelen op het niveau van de volksgezondheid (de overleving van in dit geval vooral kwetsbare mensen) of op het niveau van de economie (de overleving van kwetsbare ondernemingen)? In het eerste geval zet je maximaal in op quarantaine en andere virusbestrijdende maatregelen, in het tweede geval los je die rol zo snel mogelijk en hoop je op het beste.

Niemand minder dan Johan Thijs, hoofd van de KBC, de tweede grootste bank van België, waarschuwde er in een opmerkelijk interview in Knack voor dat als we te vroeg weer overgaan naar een ‘normale’ economische situatie, we het risico lopen dat de economie compleet ontwricht wordt, omdat mensen zo bang gaan worden van een losgeslagen virus dat ze helemaal niet meer gaan consumeren of werken, zelfs zonder dat er van lockdown of quarantaine sprake is. Dan spreek je niet meer over tijdelijke werkloosheid, maar over een economische depressie met een massale absolute werkloosheid. Een economische ramp in plaats van een biologische! Het doet me deugd te kunnen melden dat Johan Thijs geen econoom van opleiding is, maar een wetenschapper (een wiskundige).

Bankier Thijs waarschuwde er ook voor dat bedrijven die het voor de coronacrisis al moeilijk hadden, nu niet gered moeten worden door specifieke coronamaatregelen. The survival of the fittest moet ook in de economische context eerlijk worden gespeeld. De varkenssector, bijvoorbeeld, laat weer van zich horen. De varkensboeren krijgen hun varkens niet meer verkocht. Hun sector pleit ervoor dat de overheid varkens zou opkopen, laten slachten en in diepvriezers opslaan tot er weer een markt voor is. De wereldmarkt voor varkensvlees is onder de coronadruk in elkaar gestuikt. Maar de sector kreunt in ons land vooral onder de druk van de Afrikaanse varkenspest (die ook door een virus wordt veroorzaakt). Die dook in 2018 in de everzwijnenpopulatie van de Ardennen op, nadat ondoordachte jagers het nodig achtten dikke everzwijnen uit Oost-Europa te moeten importeren en loslaten voor de verhoging van hun jachtgenot. Dat is een dubbelop inzake viraal gedoe. Twee keer speelden menselijke activiteiten er een sleutelrol in.

De coronacrisis gaat uiteraard moeilijkheden geven voor veel ondernemingen, vooral in de ontspanningssector. Veel mensen gaan het er minstens tijdelijk lastig door krijgen. Alle begrip voor hun situatie. Maar er zijn nog beroepscategorieën die het de jongste tijd moeilijk hebben gekregen als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen, denk maar aan carrossiers (die waarschuwingssignalen van wagens bij het parkeren toch) en loketbedienden in banken (online bankieren).

Misschien moet er ernstig worden gedacht richting een heroriëntering van beroepskeuzes naar maatschappelijk belangrijke sectoren als het onderwijs en de zorgverlening, die al jaren kampen met tekorten inzake personeel (mede veroorzaakt door een schandalig schamele verloning). Als die mensen effectief de hogere waardering gaan krijgen die ze verdienen gezien de inspanningen die ze nu (en anders) leveren voor het leefbaar houden van onze maatschappij voor zowel de oudere als de jongere generaties, gaan hun jobs aan prestige winnen en nieuwe mensen aantrekken. Het zou een zegen zijn. Ik doe alvast een constructief voorstel: laat economen met hun toch minder broodnodige activiteiten wat van hun loon inleveren ten voordele van mensen die wel een wezenlijk verschil kunnen maken – het zou een zelfs economisch meer dan verdedigbaar initiatief zijn.

Zoals alles is ook een mensenmaatschappij voortdurend in evolutie. We hebben de jongste decennia ruim boven onze stand geleefd door ongeremd aardse hulpbronnen om te zetten in ongebreidelde consumptie en massaal veel kilo’s menselijk overgewicht. We botsen nu keihard op de limieten van wat de aarde kan tolereren, onder meer met de klimaatopwarming en andere prangende milieuproblemen. Het coronavirus is er eveneens een emanatie van, en het zal helaas niet de laatste zijn. ‘Willen we dat, het ene virusalarm na het andere?, vroeg de historicus uit het begin van dit verhaal zich in Knack af. Het is een retorische vraag, want we zúllen van het ene virusalarm in het andere duiken. Met wat tegenslag is het volgende virus inzake mortaliteit van een dodelijker kaliber dan het huidige.

Ik meen bijgevolg dat we de coronacrisis best ernstig blijven nemen en dat we zo snel mogelijk een maatschappij in de steigers zetten die een stuk natuur- en dus ook mensvriendelijker is. Ik denk niet dat we in de herfst in een nieuwe lockdown gaan als er een tweede coronagolf op ons afkomt, want de mensen zullen het niet meer willen. Hopelijk doet de alternatieve strategie van testen en contacten opsporen haar werk, hoewel dat niet zeker is.

Maar dat de economen volgend jaar niet komen zagen dat het een ramp is, mocht blijken dat we te vroeg victorie hebben gekraaid en het virus nog altijd on the loose is. Dan zal het voor een groot deel hun eigen schuld zijn.