'Kan ik mijn tuin zelf koeler maken tijdens een hittegolf?'

Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat Jonas Lembrechts stil bij de vraag hoe je je tuin moet beschermen tegen een hittegolf.

‘Al jaren gingen ze traag hun gang in een West-Vlaamse tuin. Een sappig blaadje sla, een gezapig wandelingetje. Het goede leven van een koppeltje Griekse landschildpadden. Er hing maar één schaduw over hun bestaan, één pluim die ontbrak op hun biologisch palmares: er kwamen maar geen babyschildpadjes. Nu, dat lag zeker niet aan een gebrek aan oefening. Elk jaar werd trouw een setje eieren toevertrouwd aan de West-Vlaamse bodem. Helaas. Voor een Griekse landschildpad zijn ‘onze’ zomers simpelweg niet warm genoeg om eieren succesvol uit te broeden. Tot vorig jaar: een zomer als nooit tevoren, waarbij de temperatuur van de tuinbodem voor het eerst in hun bestaan wel voldoende opliep. En daar waren ze dan: eerst één, dan twee en uiteindelijk wel vier babyschildpadjes!’

Dit verhaal kwam bij ons binnen via één van de deelnemers aan CurieuzeNeuzen in de Tuin, het project waarbij we momenteel samen met 5.000 Vlamingen in tuinen, speelplaatsen, landbouwgebieden en natuurgebieden de temperatuur en vochtigheid van de bodem opvolgen. Ofschoon anekdotisch, is het wel tekenend voor een nieuw fenomeen: je kan de effecten van de toenemende droogte en hitte in Vlaanderen voelen in je eigen tuin. Je ziet de klimaatverandering gebeuren aan je achterdeur. Daar is die nieuwe generatie schildpadjes een voorbeeld van, maar ook bruine gazons en sproeiverboden komen elk jaar meer en vaker in het nieuws. Dat het klimaat verandert is geen ver-van-ons-bed show meer, we leven er middenin.

Kan ik mijn tuin zelf koeler maken tijdens een hittegolf?

Bakt je buurman ze bruin?

Meer en intensere droogte- en hittegolven dus in Vlaanderen. Maar wat wij bij CurieuzeNeuzen heel interessant vinden, is dat je die droogte en hitte niet overal in Vlaanderen even hard zal voelen. Dat het de Kempen doorgaans warmer is dan aan de kust, dat is bekend van het weerbericht. Dat de stad meer last heeft van de hitte dan het platteland, is ook geen geheim meer. Maar zelfs op straatniveau kunnen de verschillen voelbaar zijn: terwijl het in jouw tuin bakken is op een zomerse dag, kan het bij de buurman nog aangenaam koel zijn.

Deze lokale verschillen zijn niet zonder gevolgen. Hitte en droogte kunnen een groot effect hebben op de biodiversiteit in en op je tuinbodem. Zo worden bijvoorbeeld exotische dier- en plantensoorten uit warmere oorden bevoordeeld over de inheemse diversiteit. Ook voor de volksgezondheid heeft die lokale impact van hittegolven serieuze implicaties: een koele of warme tuin – bron van lucht voor het aanpalend huis – kan een groot verschil maken tijdens extreme hittegolven, zeker voor kwetsbare groepen.

In de Kempen is het de zandige bodem die op zonnige dagen snel zal opwarmen, terwijl de stadstuintjes te kampen hebben met het zogenaamde stedelijke hitte-eilandeffect, waarbij het omgevende asfalt en beton voor snelle opwarming zorgen en de warmte langer vasthouden. Dit zijn factoren waar je zelf als tuineigenaar weinig grip op hebt (drastische ingrepen zoals verhuizen niet meegerekend). De vraag dringt zich dus op: in hoeverre kan ik zelf mijn tuin weerbaarder maken tegen droogte en hitte? Kan ik zelf mijn tuin koeler maken?

Nu 5.000 Vlamingen een miniweerstationnetje hebben staan in hun tuin en we dagelijks de data over temperatuur en bodemvochtigheid zien binnenkomen, kunnen we die vraag gaan beantwoorden.

Beheersbeslissingen

Wat voor beheersbeslissingen zouden dat dan kunnen zijn? De eerste mogelijkheid die zich aandient: bomen. Simpeler kan niet: bomen geven schaduw en zorgen voor verkoeling door water te verdampen en verzorgen zo een natuurlijk airco-effect. Anderzijds zou het natuurlijk kunnen dat ze de droogte voor je gazon erger maken, net omdat ze met het schaarse water zouden gaan lopen. Ook de lengte van je gras zou een verschil kunnen maken: kort gras ziet sowieso meer af van de hitte, maar kan ook minder water oppompen en dus zelf minder voor verkoeling zorgen. En zo zijn er nog een hele reeks andere mogelijke oplossingen: zoals meer diversiteit aan plantensoorten in je gazon; muren, houten schuttingen, terrassen en opritten afvoeren; of regenwater in de bodem laten indringen.

De grote vraag – en de vraag die CurieuzeNeuzen dan ook hoopt te beantwoorden – is dan de volgende: hoe groot is de impact van elk van die oplossingen op de hitte en droogte in je tuin? En kunnen we die effecten kwantificeren, niet enkel voor je eigen tuin, maar ook voorbij je tuinmuur? Kan je tuin een airco zijn voor de buurt? Eén tuin maakt daarbij misschien het verschil niet, maar een heel tuinencomplex, park of natuurgebied, kunnen misschien wel een hele wijk koelen. Ook belangrijk: kunnen diezelfde beheersmaatregelen ook dienen om de klimaatverandering zélf aan te pakken? Zorgen ze bijvoorbeeld voor meer koolstofopslag in je tuinbodem? Ook dat hopen we te onderzoeken.

Kan je dus je tuin beschermen tegen een hittegolf? Met de hulp van die 5.000 Vlamingen hoop ik hier volgend jaar echter terug de pen ter hand te kunnen nemen om die vraag te kunnen beantwoorden.