‘Iedereen zelfstandige? Wie naar de nieuwe maatregelen kijkt, merkt enkele goocheltrucs op’

Vanaf morgen 1 april kunnen werklozen een transitiepremie krijgen als ze de overstap maken naar zelfstandigheid. De Vlaamse regering voert daarnaast ook een jobbonus+ in voor werknemers die zelfstandige worden. ‘Die focus op zelfstandigheid is wel heel opvallend, zeker als je kijkt naar hoe beide mechanismen uitgewerkt worden’, schrijft Caro Van der Schueren (ABVV).

“Iedereen zelfstandige!”, moet de Vlaamse regering onlangs gedacht hebben. Bijna simultaan introduceert ze een premie voor werklozen én een jobbonus+ voor werknemers die de overstap maken naar het zelfstandigenstatuut. Budget: 2 keer 15 miljoen euro. Op zich niks mis mee. Wie gaat ondernemen moet flink wat hindernissen overwinnen en riskeert zich op glad financieel ijs. Niet meer dan terecht, toch? Absoluut, maar wie dichter naar de nieuwe maatregelen kijkt vallen plots enkele goocheltrucs op.

Zo is er allereerst de transitiepremie voor werklozen: wie werkloos is en beslist de sprong naar zelfstandigheid te wagen kan – na een verplicht prestarterstraject – tijdens de eerste twee jaar in totaal 7.800 euro steun krijgen. De premie bestond al voor oudere werkzoekenden maar werd nauwelijks opgenomen. In 2019 deden amper 351 mensen beroep op de steun. Die lage uptake is nu het argument om de premie uit te breiden. Eerst besliste de regering om de premie toegankelijk te maken voor jongeren en mensen met een arbeidshandicap en migratieachtergrond, maar al snel werd dat nogmaals verbreed naar alle werkzoekenden.

Niks in de mouwen, niks in de zakken? Opgelet, hier gebeuren een paar zaken tegelijk. Met de uitbreiding verandert de regering allereerst een doelgroepmaatregel in één klap in een ondersteuning voor alle beginnende zelfstandigen. Het gaat dus niet meer over gericht meer mensen bereiken en helpen die vandaag ondervertegenwoordigd zijn in ondernemerschap, maar wordt een soort van passpartout uitweg voor alle werkzoekenden. Kom je niet snel aan de bak of ben je de niet beantwoorde sollicitatiebrieven of scheve blikken van selectiebureaus beu? Word dan maar zelfstandige. Het is maar de vraag of zo’n algemene wortel ook leidt tot meer succesvolle zelfstandigen, maar abracadabra, ze zijn toch even weg uit de werkloosheidscijfers.

Ook de jobbonus+ mogen we gerust beschouwen als het betere goochelwerk. Opnieuw is het een premie voor startende zelfstandigen, maar dan voor wie de stap vanuit loondienst zet. De logica is dat je die bonus toch ook zou krijgen als je wél werknemer was gebleven. Juist? Fout. Voor de jobbonus+ vallen immers plots een pak voorwaarden weg waar je als werknemer wel aan had moeten voldoen. Wie als werknemer deeltijds werkt en maar een halve jobbonus zou krijgen, krijgt er als zelfstandige toch nog een volledige. Waar de jobbonus als werknemer verkleint naargelang je inkomen, krijgt de zelfstandige altijd het maximum. Tijdelijk werkloos geweest door corona? Dat beïnvloedt je jobbonus niet meer als zelfstandige.

Opnieuw kan je de vraag stellen of iedereen wel gebaat is met deze duw richting ondernemerschap. En omgekeerd: is voor wie sowieso al klaar was om die stap te zetten zo’n startpremie nu echt waar men het meeste nood aan heeft? De cijfers tonen dat na een jaar tussen de 85 en 90% van hen nog wel actief is, maar dat – zeker voor zelfstandigen zonder personeel – na vijf jaar al 4 op 10 er de brui aan geeft. Een duwtje in jaar één is dan misschien zelfs niet eens de grootste prioriteit. Je hoeft trouwens maar naar Nederland te kijken om te weten dat een beleid van ‘iedereen zzp’er’ heel wat bedenkelijke effecten meebrengt.

Met de twee nieuwe premies suggereert de Vlaamse regering echter die weg te willen inslaan. En hult ze tenslotte ook het eigen beleid in nevelen. De maatregelen die we wilden nemen werken niet, dus willen we maar iets anders? Een vreemde basis voor beleid. En echt efficiënt is de hele hervorming tot op vandaag ook niet echt gebleken. Daar waar de voorganger van de transitiepremie (de werkhervattingstoeslag, voor wie als werknemer aan de slag ging) nog jaarlijks 11.000 oudere werknemers bereikte, mikt men met de hervormde premie ‘ambitieus’ op 540 mensen.

Ook de jobbonus voor werknemers getuigt niet bepaald van sterk beleidswerk. Zo is tot op vandaag niet duidelijk of de maatregel de juridische toets zal doorstaan. De Raad van State gaf recent negatief advies, een eerdere Vlaamse poging werd teruggefloten door het Europees Hof. Nu een snel uitgewerkte variant voor zelfstandigen invoeren, zal dat niet gewoon leiden tot knoeiwerk voor iedereen? Sorry mevrouw, de truc is mislukt. Geef nooit je horloge aan een slechte goochelaar.

Caro Van der Schueren is adviseur arbeidsmarkt bij het Vlaams ABVV.