‘Hoe verleidelijk een vaccinpaspoort ook klinkt: is het wel een goed idee?’

‘Hoewel de verleiding groot is om een verplicht vaccinatiebewijs als dé sleutel te beschouwen naar meer vrijheid en minder begrenzende gezondheidsmaatregelen, zijn er drie belangrijke bedenkingen bij dit idee’, schrijft Els Keytsman van Unia.

Stel je voor: met een bewijs van vaccinatie tegen het coronavirus mag je het restaurant binnen, het festivalterrein op, of op vakantie. Het is een piste die door sommigen wordt verdedigd. Hoe verleidelijk dit ook klinkt: is het wel een goed idee?

Ook al wordt vaccinatie sterk aanbevolen en aangemoedigd, ons land heeft het niet verplicht. Niet voor de globale bevolking, noch voor bepaalde groepen of specifieke beroepen. En zelfs als de overheid vaccinatie via wet of decreet algemeen zou verplichten, dan moet ze die ook effectief mogelijk maken voor iedereen. Dit is een essentieel uitgangspunt voor de vraag of je bepaalde activiteiten afhankelijk kan maken van iemands vaccinatiestatus.

Hoewel de verleiding groot is om een verplicht vaccinatiebewijs als dé sleutel te beschouwen naar meer vrijheid en minder begrenzende gezondheidsmaatregelen, zijn er drie belangrijke bedenkingen bij dit idee.

Het zal nog maanden duren

Eerst en vooral zal het door de chaotische inentingscampagne nog maanden duren voor iedereen een vaccinatieprik heeft gehad. Zoals we ook al signaleerden in ons rapport Covid-19: een test voor de mensenrechten, tonen nu ook de moeilijkheden bij het opzetten van een doeltreffende, gelijkwaardige en toegankelijke vaccinatiecampagne aan hoe broos ons sociaal gezondheidssysteem is. Het verzwakt onbedoeld de meest kwetsbaren onder ons.

Door bepaalde activiteiten enkel open te stellen voor mensen die gevaccineerd zijn, dreigen we aan de bestaande onzekerheid nog meer verwarring of zelfs willekeur toe te voegen. Zo hebben sommige mensen maar moeilijk toegang tot de officiële netwerken en structuren die de vaccinatiestrategie in goede banen leiden, bijvoorbeeld omwille van hun sociaaleconomische situatie (denk aan dak- en thuislozen), verblijfstatus (zoals mensen in illegaal verblijf) of levensstijl (bijvoorbeeld rondreizende woonwagenbewoners).

Bovendien zijn er veel mensen die zich niet kunnen laten vaccineren wegens hun handicap, gezondheidstoestand, leeftijd, zwangerschap … Hoe kan je een vaccinatiebewijs vragen voor bepaalde activiteiten, als er mensen zijn die graag gevaccineerd willen worden maar nog geen inenting kunnen krijgen?

Niet iedereen wil een vaccin

Een tweede vraag: wat moet er gebeuren met mensen die zich op grond van hun mening of levensovertuiging niet willen laten vaccineren? Moeten zij hiervoor de ‘rekening betalen’? Deze morele of ethische kwestie is niet nieuw. Het strekt onze samenleving tot eer dat we rokers behandelen voor kankers, bon vivants voor hun hart- en vaatziekten, en dat we chauffeurs die vluchtmisdrijf plegen toch verzorgen op intensive-careafdelingen. Iedereen heeft toegang tot grondrechten en de eerbiediging van de non-discriminatieprincipes. Omdat alle mensen vrij en gelijk in waardigheid en met dezelfde rechten geboren worden.

Zolang onze beleidsmakers de vaccinatie wettelijk niet verplichten, moeten ze daarom de vrijheid om zich wel of niet te laten vaccineren respecteren. En bij gebrek aan specifieke regelgeving komt het dus niemand toe om personen te onderscheiden of te controleren op basis van hun vaccinatiestatus.

Algemeen belang?

Tenslotte is er de vraag of het vereisen van een vaccinatiebewijs het algemeen belang dient. Onze samenleving heeft het enorm moeilijk, zowel individueel als collectief. Daarbij worden sommige sectoren bijzonder zwaar getroffen: door de grote moeilijkheden die de pandemie veroorzaakt, de beperkingen van de sociale, economische en culturele activiteiten en de inperking van rechten en vrijheden. Het is dan ook verleidelijk om verplichte vaccinatie of controle van vaccinatiestatus als het sluitstuk te zien van een versoepelingsstrategie.

Er is geen twijfel dat de bestrijding van de pandemie een legitieme en algemene doelstelling is: in alle teksten over grondrechten lees je dat rechten en vrijheden kunnen worden beperkt in naam van de bescherming van de gezondheid. Maar áls je grondrechten wil beperken, dan moet dit altijd gebeuren met een wet – wat tot op heden niet het geval is. De genomen maatregelen moeten bovendien evenredig zijn en beperkt in de tijd.

Het is in de eerste plaats de wetgever die beoordeelt of het vragen van een vaccinatiebewijs een evenredige maatregel is. Die wetgever moet bovendien ook naar de verzuchtingen van het brede publiek luisteren en het debat over de maatregel aanmoedigen. Enkel als al deze voorwaarden vervuld zijn, kan je eventueel bepaalde activiteiten afhankelijk maken van individuele gezondheidsvoorwaarden (zoals een vaccin of sneltest).

De heropening van bioscopen, theaters, cafés, restaurants en sporthallen, de uitbreiding van toegang tot scholen, universiteiten en de werkvloer, en de versoepeling van reizen en verplaatsingen mag je dus niet uitsluitend afhankelijk maken van vaccinatie. Vaccinaties moeten onderdeel zijn van een algemene strategie gecombineerd met de gekende maatregelen (sociale afstand, beschermingsmateriaal, ontsmettende gel, gezichtsschermen en mondneusmaskers …). Enkel zo blijft de bestrijding van het virus zo inclusief mogelijk, ongeacht of iemand gevaccineerd is of niet.

Els Keytsman is directeur van Unia.