Het vaccinatiepaspoort van de EU: uw reis naar de vrijheid?

Heeft u binnenkort een vaccinatiebewijs nodig vooraleer u opnieuw kan reizen?

Woensdag lanceerde de Europese Commissie bij monde van Eurocommissaris Didier Reynders een voorstel over een zogenaamd Digitaal Groen Certificaat, in de volksmond het vaccinatiepaspoort genoemd. Daarmee hoopt Brussel bij te dragen aan gecoördineerde versoepelingen tussen de lidstaten nu de vaccinatiecampagnes gestaag op gang komen. Het voorstel – dat moet worden goedgekeurd door de lidstaten en het Europees Parlement – beoogt diezelfde lidstaten ertoe te verplichten om de Europese burgers het recht op een vaccinatiecertificaat te garanderen.

Volgens de Commissie moet het bewuste document drie zaken bevatten: een bewijs van vaccinatie, van een negatieve test of van antilichamen na een eerdere besmetting. Dat moet op een gestandaardiseerde en uniforme manier, waardoor certificaten van pakweg Spanje en Litouwen dezelfde informatie bevatten en wederzijds erkend worden. Het initiatief komt er nadrukkelijk op vraag van de mediterrane landen, die met het systeem toeristische reizen gemakkelijker en veilig willen laten plaatsvinden.

Bankkaart

Iedereen die gevaccineerd is, moet een bewijs krijgen. Maar enkel wie is ingeënt met een door het Europees Medicijnenagentschap (EMA) goedgekeurd vaccin wordt automatisch erkend in andere Europese landen. Momenteel zijn dat Moderna, Pfizer, AstraZeneca en Johnson&Johnson. Volgens het voorstel komt het echter de lidstaten toe om te bepalen of dat ook voor niet-erkende vaccins geldt. Het is dus aan de regering-De Croo om te bepalen of België het certificaat van een Hongaar die is ingeënt met het Chinese Sinopharm- of het Russische Spoetnikvaccin al dan niet aanvaardt.

Hoe het certificaat er concreet zal uitzien, is nog niet duidelijk. Eén piste is min of meer vergelijkbaar met de IBAN-code op een bankkaart, waarbij een deel van die code staat voor het land waarin iemand gevaccineerd is, een deel voor het soort vaccin en een deel voor de persoon in kwestie. Het certificaat moet zowel digitaal, bijvoorbeeld aan de hand van een QR-code, als op papier beschikbaar zijn.

Van Eritrea tot Singapore

De Commissie hoopt dat het certificaat tegen juni in alle Europese lidstaten op poten staat. Dat wordt geen evidente kwestie. Vraag is of de lidstaten zo’n systeem wel op korte termijn uit de grond kunnen stampen? Daar hebben ze een veilige infrastructuur en de relevante gegevens voor nodig: wie is er reeds gevaccineerd, heeft een negatieve test of heeft voldoende antilichamen? In Vlaanderen worden de vaccinatiegegevens centraal opgeslagen, maar voor een land met afgelegen bergdorpen zoals Roemenië is die organisatie een stuk minder vanzelfsprekend.

Bovendien wil de Europese Unie vermijden een eigen systeem op poten te zetten dat nadien incompatibel blijkt met de rest van de wereld. Daarvoor wordt er met veel aandacht gekeken naar een pilootproject in de schoot van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarin Estland met zijn gedigitaliseerd gezondheidszorgsysteem het voortouw neemt. ‘Zowel de architectuur als de oplossing moeten werkzaam zijn in zowel Eritrea als Singapore’, liet een adviseur van de Finse regering vorige maand optekenen.

Reizen

Eens die problemen van de baan zijn en het certificaat in alle lidstaten voldoende functioneert, rest de vraag waartoe zo’n document kan dienen. De wettelijke basis van het commissievoorstel is gebaseerd op het principe van het vrij personenverkeer in de Europese Unie, met de expliciete bedoeling om de opening naar toeristische reizen mogelijk te maken. Maar de Commissie is voorzichtig: in haar communicatie gaat het doelbewust om een ‘certificaat’ en niet om een ‘paspoort’. Dat laatste impliceert namelijk dat het document vereist is om überhaupt te mogen reizen.

Want daarover bestaat er discussie. Na een ontmoeting met zijn Kroatische ambtgenoot Andrej Plenkovic – toerisme is goed voor een kleine 20 procent van het Kroatische bbp – liet premier Alexander De Croo (Open VLD) afgelopen donderdag optekenen dat een certificaat niet mag bepalen wie mag reizen of niet. ‘Vaccinatie en een negatieve test moeten gelijkwaardig zijn.’ In de Commissie gaan er gelijkaardige stemmen op: ‘Het certificaat is niet bedoeld als voorwaarde, maar geeft evenmin het recht om te mogen reizen’, klinkt het bij een EU-ambtenaar.

Rond de rol van de covidkaart bij het reizen bestaan er namelijk nog een heleboel onbeantwoorde vragen. De eerste is virologisch van aard: in hoeverre lopen gevaccineerde personen het risico om anderen te besmetten? De eerste tekenen zijn positief, maar sluitende wetenschappelijke studies zijn er momenteel nog niet. En wat met het vrij personenverkeer in de Europese Unie? Volgens het Europees recht mag er niet zomaar gediscrimineerd worden tussen Europese burgers onderling. Ook dat varkentje moet nog gewassen worden.

Kortom, het Europese vaccinatiecertificaat dat woensdag wordt voorgesteld, is slechts een stap om de coördinatie tussen de lidstaten richting het rijk van de vrijheid te verbeteren. Welke rol het zal spelen bij het reizen, is momenteel nog onduidelijk.