Hoe een marginaal Kempisch groepje Franken in de vijfde eeuw Gallië veroverde

Het was ooit vaste prik in alle leerboeken geschiedenis: ‘de inval van de Franken’, die een einde zou maken aan het Romeinse Rijk. Dat is eigenlijk Hineininterpretierung: in werkelijkheid hadden de Romeinen de Franken zelf de toestemming gegeven om zich in hun rijk te vestigen. Nooit hadden ze kunnen vermoeden dat tweehonderd jaar later een marginale Frankische subgroep zou uitgroeien tot de eerste post-Romeinse wereldmacht in westelijk Europa.

Voorgesteld door: Jeroen W.P. Wijnendaele

Waarom? Niemand kon voorspellen dat de Franken zich vanuit de Kempen zouden opwerken tot de belangrijkste vroegmiddeleeuwse grootmacht in westelijk Europa.

Het was een grapje onder diplomaten, schrijft ereambassadeur Frans van Daele, de invloedrijke oud-kabinetschef van Herman Van Rompuy (CD&V) en koning Filip, in zijn recente memoires: als jonge Belgische vertegenwoordiger zei hij op een Europese topvergadering tot zijn ervaren Franse collega, haast langs zijn neus weg: ‘Lorsque nos ancêtres ont fondé la royaume de France’ – ’toen onze voorouders het koninkrijk Frankrijk hadden gesticht’. Het was een knipoog van naar de geschiedenis van de late vijfde, vroege zesde eeuw, toen één groep Franken onder leiding van Clovis (circa 481-511) vanuit de (vandaag Belgische, of mogelijk Nederlandse) Kempen het leeuwendeel van Gallië (het huidige Frankrijk) zou veroveren. In de loop van de vroege middeleeuwen groeide Clovis’ zogenoemde Merovingische dynastie uit tot de sterkste mogendheid van West-Europa.

Jeroen W.P. Wijnendaele: ‘Dat succes stond allesbehalve in de sterren geschreven. De allereerste vermeldingen van de Franken schetsen hen als een bende plunderaars in de derde eeuw, dus in een tijd dat de Romeinen nog heel het gebied ten westen van de Rijn ferm in hun greep hadden.’ De Frankische boeven vormden nooit echt een uitdaging voor de veldlegers van laat-Romeinse keizers. Integendeel, de Romeinse legers sloegen hun invallers brutaal terug. Zij zagen de ‘barbaarse’ streken buiten de eigen grenzen vooral als een wingebied voor menselijke grondstoffen. Overwonnen en teruggeslagen groepen zoals de Franken werden als krijgsgevangenen het rijk binnengebracht. Ze moesten zich in toegewezen kolonies vestigen om hun Romeinse meesters te dienen als boeren, herders of zelfs soldaten.

Wijnendaele: ‘In 358 vestigde zich binnen het imperium een van die verslagen Frankische gemeenschappen -de Saliërs – in een absoluut achtergebleven streek: de huidige Kempen. Daar mochten ze uiteindelijk een bijrol spelen in de lokale verdediging.’ Dat duurde tot in de vijfde eeuw. Door een combinatie van economische achteruitgang, zwak bestuur en burgeroorlogen desintegreerden in heel West-Europa de oude keizerlijke structuren. Groepen van nieuwe inwoners die tot dan marginaal waren, moesten het plotse machtsvacuüm helpen opvullen. Oorspronkelijk dienden de Salische Franken als hulptroepen van de reguliere Romeinse garnizoenen, maar geleidelijk aan moesten hun leiders meer taken op zich nemen in een almaar chaotischer wereld. Eerst gebeurde dat nog onder Romeins gezag. Clovis’ vader Childerik werd bijvoorbeeld in Doornik begraven met de insignes van een Romeins officier. Een brief van de bisschop van Reims bevat zelfs aanwijzingen dat hij optrad als gouverneur van de Romeinse provincie Belgica Secunda. Zijn jonge jaren had Childerik nog in ballingschap doorgebracht in de streek van Tongeren. Vlak voor zijn overlijden reikte zijn invloedssfeer al tot de Loire.

Bij de machtsstrijd die uitbrak na Childeriks dood was het geen toeval dat zijn zeer jonge zoon Chlodovech, beter bekend als Clovis, uitgerekend in Doornik een praalgraf liet oprichten voor zijn vader. Die plaats had hij bewust gekozen, om zo diverse andere Frankische gemeenschappen in deze regio’s aan de kant van de Saliërs te krijgen. Wijnendaele: ‘De marginale Kempische groep Salische Franken vormde de kern van het latere Europese succes van de Merovingische grootmacht. Zij waren de force de frappe die Clovis inzette om zijn rivalen te elimineren en grote lappen van Gallië te veroveren, teneinde een verenigd leiderschap over alle Frankische gemeenschappen te vestigen.’ Zo legde hij vanuit de Kempen de basis van het latere Frankrijk. Vijftienhonderd jaar later was dat historische feit dus nog voldoende bekend, waardoor een beloftevol Belgische diplomaat zijn Franse collega ermee in verlegenheid kon brengen.