Sinds jaar en dag is Genk een CD&V-burcht. Bij de komende gemeenteraadsverkiezingen wordt die bestormd door N-VA-staatssecretaris Zuhal Demir. ‘Dat maakt de verkiezingen redelijk onvoorspelbaar’, zegt Indra Dewitte, hoofdredacteur van Het Belang van Limburg.
Wie op een doordeweekse woensdagavond het centrum van Genk binnenrijdt, wacht een bevreemdende ervaring. Het ziet er allemaal net uit, en vooral: modern en nieuw. Maar het heeft weinig ziel. We zien brede lanen met veel plaats voor fietsers en voetgangers, maar er is nauwelijks een mens op straat. En hoge appartementsgebouwen, waar vooral ouderen wonen. Het leven blijkt zich elders af te spelen, in de vroegere cités van Winterslag, Waterschei en Zwartberg. Of in de andere kernen, zoals Bokrijk, Termien, Sledderlo, Kolderbos, Hoevenzavel of Bret-Gelieren. In die laatste wijk woont burgemeester Wim Dries (CD&V), net als Vlaams welzijnsminister Jo Vandeurzen (CD&V). Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) is er, net als zij, van afkomstig. ‘Vader Jambon gaf les in het Sint-Jan Berchmanscollege’, zegt Wim Dries. ‘Ook zijn broer en zussen ken ik. Alleen heet hun familie hier in Genk Jambon, op zijn Frans. Pas toen Jan Genk verliet, werd hij Jambon – op zijn Nederlands. (lacht)‘
Genk zal altijd geassocieerd blijven met de mijnen van Winterslag en Waterschei, die nu meer dan dertig jaar dicht zijn – de mijn van Zwartberg sloot in 1966 de poorten. Al in de golden sixties was het leven in de stad een beetje grauwer dan in de rest van Vlaanderen. De eraan gelinkte problemen zijn nooit helemaal verdwenen. En eind 2014 sloot ook die andere grote werkverschaffer, Ford Genk. De provincie Limburg en de Vlaamse overheid trekken zich op aan hoeracijfers die laten zien dat alle getroffen werknemers opnieuw aan de slag zijn, en dat de werkloosheid nu al lager ligt dan in de tijd dat Ford nog actief was – maar die cijfers zeggen niet alles. Wim Dries: ‘Net als de mijnwerkers hadden de werknemers van Ford Genk een goed loon. Nadien konden ze wel aan de slag, maar doorgaans tegen minder goede voorwaarden, en vaak als uitzendarbeiders. De sluiting heeft de Genkenaars zeker niet rijker gemaakt.’
‘De sluiting van de mijnen en die van Ford blijft meespelen in het leven van de Genkenaars’, vertelt Indra Dewitte, die in Genk geboren en getogen is, er al enkele jaren opnieuw woont, en hoofdredacteur van Het Belang van Limburg is. ‘Heel veel mensen hingen direct of indirect van die werkgevers af. Dat ze zijn weggevallen, mag dan – met veel bloed, zweet en tranen – zijn opgevangen, Genk heeft alles van een verarmde industriestad op kleine schaal. Met alle voor- en nadelen die daaraan vastzitten.’
Kapitein, trainer en voorzitter
In tegenstelling tot wat het cleane centrum zou laten vermoeden, zit Genk opgezadeld met heel wat samenlevingsproblemen. De cijfers zijn soms verbijsterend. De werkloosheidsgraad bedraagt er 11,4 procent. Vooral de jongerenwerkloosheid ligt, met 22,3 procent, erg hoog – in heel Vlaanderen bedraagt ze ‘maar’ 16 procent. Van de Genkenaars tussen 20 en 64 jaar is maar 61,2 procent aan het werk: dat is het laagste van alle centrumsteden in Vlaanderen. Van de inwoners tussen 50 en 64 jaar heeft zelfs minder dan de helft een job – in heel Vlaanderen is dat meer dan 62 procent.
Genk telt met 14 procent ook veel vroegtijdige schoolverlaters, jongeren tussen 18 en 25 jaar die zonder diploma uit het secundair onderwijs stromen. En nog een laatste ontnuchterend cijfer: 29,9 procent van de Genkse kinderen wordt geboren in een kansarm gezin. Dat is het hoogste cijfer van alle Vlaamse centrumsteden.
De burgemeester voert aan, met tabellen in de hand, dat de meeste cijfers gunstig evolueren. Hij geeft wel toe: het moet nog beter. Alleen hangt alles met alles samen. Dries: ‘Volgens Kind en Gezin is “de afwezigheid van werkzekerheid” een van de voornaamste oorzaken van kinderarmoede. Dat is net het probleem met het nieuwe uitzendwerk: de betrokken vaders en moeders werken wel het hele jaar, maar ze zijn niet aldoor zeker van werk.’
Dat het gemeentebestuur de voorbije zes jaar hard heeft gewerkt, kan niemand ontkennen. Er zijn tekenen dat het nieuwe Genk vorm krijgt. Neem projecten als C-mine (‘de hotspot voor cultuur en ontspanning’) op de voormalige mijnterreinen in Winterslag, of het Thor Park (‘de hotspot voor technologie energie en innovatie’) in Waterschei. De stad trekt ook nieuwe hogescholen aan – en dus studenten – en kenniscentra als Imec of het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO). Ze ondersteunt talloze culturele initiatieven en levert inspanningen voor werklozen en kinderen met een taalachterstand. De vraag is of dat alles volstaat om het tij te keren.
Het beleid in Genk draagt nadrukkelijk het stempel van de partij die al sinds de fusie, in 1976, het bestuur bepaalt: de CD&V, voorheen de CVP. Wim Dries volgde in 2009 de legendarische burgemeester Jef Gabriels op. ‘Dries wordt wel eens vergeleken met zijn Mechelse collega Bart Somers (Open VLD), met wie hij geregeld afspreekt. Hij promoot alleen minder “vrijheid, blijheid”‘, zegt Indra Dewitte. Net als Somers is Dries de sterke man die graag optreedt als teamspeler terwijl hij wél de kapitein van de ploeg is – en ook de trainer en de voorzitter. Dat daadkrachtige, door de figuur van de burgemeester belichaamde bestuur legt hem geen windeieren. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 haalde de CD&V 41 procent. Met 18 zetels was de partij niet ver verwijderd van een absolute meerderheid. Verderop in dit blad geeft Wim Dries toe dat hij die op 14 oktober ambieert.
Dewitte: ‘Niemand twijfelt eraan dat Dries stevig in het zadel zit. Bovendien lijkt het erop dat hij zonder voorakkoord naar de verkiezingen trekt. Dat zegt veel. En het laat vooral deuren open. Voor traditionele bondgenoten als de SP.A, maar ook voor schijnbare vijanden.’
‘Wim Moslim’
Wim Dries heeft wel een probleem – en hij weet het, ook al wuift hij het weg: de positie van zijn tweede schepen, Ali Çaglar. Met zijn 4000 naamstemmen is Çaglar uiterst populair bij zijn Turkse achterban, maar nu hangt hem in een onverkwikkelijke affaire drie jaar cel boven het hoofd en een verbod op het uitoefenen van een openbaar ambt. Maar met of zonder Çaglar: de Turkse stemmen blijven belangrijk. Niet voor niets zat Wim Dries in de Ethias Arena toen de Turkse president Erdogan in 2015 zijn landgenoten daar toesprak. ‘Ik wilde eens gaan kijken hoe het er daar aan toe ging’, zegt hij daarover. ‘Nu zou ik dat niet meer doen.’ De burgemeester wordt er niet graag aan herinnerd.
Zuhal Demir doet dat natuurlijk wél. De flamboyante staatssecretaris voor Armoedebestrijding en Gelijke Kansen is van Antwerpen naar Genk verhuisd, en profileert zich meteen als kandidaat-burgemeester. De bekendste allochtone politica van Vlaanderen jaagt in Genk niet op de allochtone stem, zeggen waarnemers, behalve op die van de Koerden, die tot nu toe in blok op de PVDA hebben gestemd (wegens de solidariteit van die partij met de Koerdische strijd). Zij wil de stemmen binnenhalen van Belgen die de té grote allochtone invloed op het gemeentebestuur met lede ogen aanzien. In N-VA-middens noemen ze de burgemeester nu al ‘Wim Moslim’.
Ook toen ze nog in Antwerpen woonde en politiek actief was, had Demir van haar status als mijnwerkersdochter haar uniqe sellingpoint gemaakt. In Genk haalde de N-VA in 2012 17 procent van de stemmen en 7 zetels. Die cijfers zullen in oktober wel stijgen. Of dat zal volstaan om de eerste viool te mogen spelen? Demir beklemtoont dat ze burgemeester wil worden, en dat ze daarvoor graag de nationale politiek verlaat. Ook als ze de Genkse meerderheid niet breekt, zal een knappe uitslag haar positie in de N-VA versterken. Een beetje staatssecretaris hoopt ooit minister te worden, of partijvoorzitter – toch als de burgemeesterssjerp onbereikbaar blijkt.
De N-VA hoopt op een stunt. Tegelijk weet iedereen met enige realiteitszin dat de CD&V in Genk de grootste partij zal blijven. Vermoed wordt dat dat de christendemocraten zullen voortbesturen met een ‘brave’ coalitiepartner als de SP.A. Volgens kenners van de Genkse politiek zou Wim Dries wel gek moeten zijn om de N-VA in zijn coalitie op te nemen. In dat geval zou Zuhal Demir staatssecretaris blijven, maar ook dan kan ze de burgemeester het leven lastig maken. De vrouw die door haar eigen achterban al gezien wordt als ‘de prinses van Vlaanderen’ zou zich vanuit de meerderheid kunnen opwerken tot de ‘koningin van Genk’.
Het wordt hoe dan ook een interessante clash tussen twee stijlen. Zuhal Demir lijkt geboren voor de media, schuwt de pittige uitspraken niet en belichaamt de ‘strategie van de confrontatie’ die de N-VA groot heeft gemaakt. In Genk heeft ze nu al de oorlog verklaard aan de sluikstorters, de Nederlandsonkundigen, de hangjongeren, aan schimmige vzw’s, al dan niet van Turkse origine, en aan een moslimbestuur dat per se de platanen gehakt wil zien rond zijn eigen gebedshuis en in één moeite in door de hele cité.
Tegenover haar staat Wim Dries, relatief onbekend in Vlaanderen ‘maar de rijzende ster van de CD&V’, hoor je in Limburg, ‘en ook in Brussel de eerste luitenant van Wouter Beke’. Hij is voorzitter van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten en het netbedrijf Infrax. En hij is meer dan een machtsfiguur achter de schermen. Hij heeft er alles aan gedaan opdat Genk – en dus zijn beleid – goed in het nieuws zou komen. Daartoe heeft de stad liefst 14 personeelsleden in dienst, van cameramensen over fotografen tot een socialemediateam. Zelf is de burgemeester bijzonder actief op Facebook en Twitter en schuimt hij alle straatfeesten af, soms tot vijf per dag.
Twee snelheden
De voorbije zittingsperiode leidde Wim Dries een coalitie tussen de CD&V en PROgenk, een kartel van de SP.A en Groen dat goed was voor 18 procent van de stemmen en 7 zetels. Die beide partijen komen op 14 oktober weer apart op, de SP.A zal normaal kleiner zijn dan PROgenk nu. Wel verhuisde Meryame Kitir van Maasmechelen naar Genk, waar ze ABVV-afgevaardigde bij Ford Genk was voor de SP.A haar in 2010 naar de Kamer stuurde. Kitir is daar fractieleider, en is daardoor in Genk ‘maar’ lijstduwer – in de SP.A geldt een streng verbod op het cumuleren van functies.
Toch verwacht de SP.A best wat van Kitir. ‘Ze doet het op haar bescheiden manier’, luidt het bij de partij. ‘In haar eentje klopt ze aan bij de mensen en praat over hun problemen. Ze zal haar plan wel trekken.’ Dat zal ook moeten, want haar lijsttrekker, Angelo Bruno, heeft zijn eigen problemen. Bruno, die ook ondernemer is, gaat over de tongen omdat hij voor de rechtbank miljoenen euro’s eist voor zijn groenestroomcertificaten. Het worden voor de SP.A geen gemakkelijke verkiezingen.
Hoe het Genkse schepencollege er na oktober 2018 ook zal uitzien: het zal een zware taak krijgen. ‘Als het nieuwe beleid geen antwoord biedt op de huidige samenlevingsproblemen, zie ik het somber in’, zegt Indra Dewitte. ‘Dan dreigt Genk een stad van twee snelheden te worden.’
Het gemiddelde netto belastbaar inkomen per inwoner bedraagt in Genk 16.610 euro per jaar: in geen enkele Vlaamse centrumstad ligt het lager – het Vlaamse gemiddelde is 19.000 euro. Zo’n arme bevolking betekent ook dat de stad het niet breed heeft. En dan kan Genk nog jaarlijks rekenen op iets meer dan 5 miljoen euro van de Vlaamse overheid, ongeveer de helft van het bedrag dat Ford Genk vroeger afdroeg als bedrijfsbelasting. In 2023 komt daar een einde aan. En wat daarna? Ook op die budgettaire uitdaging zal het volgende schepencollege een antwoord moeten geven.
En er komen ook maatschappelijke uitdagingen bij. Het – tot voor kort redelijk marginale – extremisme bij sommige allochtone groepen, bijvoorbeeld. ‘Vroeger verliep de integratie gemakkelijker in Genk’, zegt Dewitte. In de Turkse gemeenschap, bijvoorbeeld, nemen de spanningen toe tussen verstokte aanhangers van de Turkse president Erdogan en clubs die zich associëren met de Grijze Wolven, een extreemrechtse groepering. Daarbovenop heb je in heel Limburg een almaar arrogantere en dus meer zichtbare zware criminaliteit – de strijd daartegen wordt al volop gevoerd, maar blijft moeilijk. Zoveel wereldproblemen te midden van het bronsgroene eikenhout: het is veel voor een middelgrote stad als Genk.
Knack peilt de stemming: Genk
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
