De groep blanco-stemmers en Belgen die niet gaat stemmen is gegroeid. Een gevaar voor de democratie is het niet. Maar net zoals de Vlamingen die massaal extreem rechts stemden, is het een signaal dat niet genegeerd mag worden. Welke gevolgen hebben die blanco stemmen en afwezigheden dan wel? En waarom kiezen burgers ervoor om hun stemformulier de rug toe te keren?
Zondag was het weer zover. Belgische gezinnen trokken naar lokale scholen of sportzalen, stembrief in de hand, om hun burgerlijke plicht te vervullen. Dat kon door een lijststem of voorkeursstem aan te vinken, maar ook door het blanco-hokje in te kleuren. ‘Want blanco stemmen is ook een democratische keuze’, zegt Hendrik Vuye, professor staatsrecht, voormalig Kamerlid en opiniemaker voor Knack.
Steeds meer burgers kiezen ervoor zich afzijdig te houden in de keuze van de nieuwe bestuurders van ons land of gewest. Dit jaar waren dat er 220.790 voor de verkiezingen van het Vlaams Parlement (5 procent van alle stemmen). Bij de verkiezingen van 2014 waren dat er 1.290 minder. Voor de Kamer kozen deze zondag 438.059 Belgen( 6,07 procent van alle stemmen) ervoor om blanco of ongeldig te stemmen. Dat zijn 30.356 burgers meer dan vijf jaar geleden. En blanco stemmen is meer dan eens een doordachte, soms zelfs politiek getinte, keuze.
Groeiende groep
In werkelijkheid weten we nog steeds niet wie die blanco-stemmers zijn.
Maar wie zijn de blanco-stemmers? VRT-journaliste Phara de Aguirre stelde zichzelf dezelfde vraag en ging ons al voor in de zoektocht naar het verhaal achter de blanco-stem. ‘Het is goed om de blanco-stemmers aan het woord te laten’, zegt Vuye. ‘Zo zien we dat het klassieke beeld van een groep die foert zegt, niet altijd klopt. Maar het is geen grootschalig onderzoek. In werkelijkheid weten we nog steeds niet wie die blanco-stemmers zijn.’
En toch is het een groep die, samengeteld met ongeldige stemmen en afwezige stemmen, blijft groeien en in sommige gemeenten zelfs tot grootste ‘partij’ werd uitgeroepen in 2018. Vuye: ‘Bij de gemeenteraadsverkiezingen in Luik was 25,44 procent van de stemmen blanco onbestemd, in Brussel 21,7 procent. Maar ook in Gent lag het aantal blanco en ongeldige stemmen hoog: 12,79 procent. Zeker bij gemeenteraadverkiezingen, waar je zou denken dat de kandidaten dichter bij het volk staan, is het een verontrustende tendens.’
Geen gevaar voor de democratie
Maar voor wie is het verontrustend? ‘Het vormt geen gevaar voor de democratie. De meeste democratieën hebben geen stemplicht. Daar gaan ook veel burgers niet stemmen’, klinkt het bij Vuye. ‘Maar het is niet gezond. Kijk maar naar de verkiezing van Emmanuel Macron in Frankrijk. Hij werd door een erg kleine groep verkozen. Dat zorgt er momenteel voor dat een tamelijk grote groep, de Gilets Jaunes, zich niet gehoord voelt.’
De politieke partijen zelf zien er niet veel erg in. Zij zien een paar euro’s aan extra partijfinanciering aan hun neus voorbijgaan. Per kiezer verschijnt er namelijk een duit in de partijkas. ‘Maar die partijfinanciering is bij ons al zo gul, dat het geen groot verschil maakt’, aldus Vuye.
Het voordeel voor de partijen ligt ‘m in de extra zetels die ze kunnen bezetten door de niet uitgebrachte stemmen. Maar in tegendeel tot de mythe die leeft, gaat niet de hele pot met blanco stemmen naar de grootste partij. De blanco stemmen worden niet meegeteld in de uitslag, net zoals ongeldige stemmen en afwezigheden. Er worden geen zitjes vrijgelaten voor de kiezers die niet of blanco stemden. Die zogezegde lege zetels worden wel verdeeld onder de partijen aan de hand van het aantal stemmen dat zij kregen. Door ons kiessysteem krijgen de grootste partijen meer zetels toebedeeld dan kleinere partijen. Op die manier ondersteunen blanco-stemmers dus toch de meerderheid.
Breken met partijpolitiek
Telkens opnieuw merkte ik dat er een probleem is met de structuur waarin onze democratie georganiseerd is.
Maar ‘winnen’ kunnen we het niet echt noemen. De blanco-stemmen zijn voornamelijk een signaal voor de huidige bestuurders en de kandidaten. Dat vinden Gerben Van den Abbeele en MJ Blair ook. Zij leggen ons uit waarom zij zondag het stemhokje vermijden of het blanco-bolletje gaan aanduiden.
‘Een jaar of vijf geleden besloot ik om compleet te breken met de partijpolitiek’, vertelt Gerben Van den Abbeele (47 jaar). Hij woont al 25 jaar in Brussel en engageert zich al even lang voor acties zoals kraken van leegstaande gebouwen of Picnic the Streets, een reuze picknick die pleitte voor een Brussel op mensenmaat. ‘Ik werkte met daklozen, nieuwkomers, laaggeschoolden… noem maar op. Telkens opnieuw merkte ik dat er een probleem is met de structuur waarin onze democratie georganiseerd is. Ikzelf heb het vaak over een glazen plafond.’
Jarenlang probeerde Gerben bepaalde thema’s op de politieke agenda te krijgen. ‘Eerst moet je vechten om gehoord te worden. En eens je hun aandacht hebt, plukken politici enkele zaken uit je voorstel en doen er helemaal iets anders mee.’
Gevolg? Gerben stopte met naar het stemhokje te gaan. ‘Ik heb het gevoel dat ik door te stemmen mijn stem weggeef. En ik wil mijn stem juist houden en er dingen mee doen die er wel toe doen. Daarom besloot ik met enkele andere gelijkgezinden om Agora op te starten.’
Ik vind niet dat mijn stem evenveel mag doorwegen als die van iemand die wel dagen research heeft gedaan.
‘Agora is een beweging die de hardware van het Belgisch democratische systeem wil veranderen’, legt Gerben verder uit. De groep wil naast het verkozen parlement een geloot parlement installeren en zo de geconcentreerde macht van het huidige parlement opsplitsen. Dit willen ze bekomen door één iemand in het Brussels Parlement te krijgen. ‘Die verkozene wordt dan woordvoerder van de assemblee.’
Huiswerk niet gemaakt
Bij Gerben ontbreekt het – ondanks zijn thuisblijven op vorige verkiezingsdagen – dus niet aan politiek engagement. De reden achter de blanco-stem van MJ (25 jaar) is een tikkeltje anders. ‘Ik weet er absoluut niets van. En eerlijk gezegd interesseert het mij bitter weinig’, geeft MJ toe. ‘Ik vind het dan ook bijna egoïstisch vinden om niet blanco te stemmen. Ik zou mijn stem op één punt baseren en de rest van mijn huiswerk niet doen. Wie weet wie ik dan help verkozen worden? Ik vind niet dat mijn stem evenveel mag doorwegen als die van iemand die wel dagen research heeft gedaan.’
Stemmen zonder denken
‘Zou ik dan mogen stemmen, met mijn povere kennis?’ gaat MJ verder. ‘Daarom vind ik stemplicht ronduit belachelijk. Mensen moeten gaan stemmen omdat ze een bijdrage willen leveren aan hun land of gewest. Omdat ze moreel geëngageerd zijn. En dus niet omdat ze anders een boete krijgen.’
Daarmee is Hendrik Vuye het eens. ‘Mensen zeggen dat stemplicht aanzet tot het nadenken over de politiek in jouw land. Ik vrees juist dat een heleboel mensen gaat stemmen zonder na te denken. Die rationele, doordachte kiezer die naar debatshows zapt en de politieke artikels leest, bestaat. Maar die vormt maar een heel klein deel van het totale aantal kiezers.’
Nuttig maken
Daarenboven zijn er ook alternatieve manieren om een democratie te organiseren en jezelf nuttig te maken.
Toch is het in het voordeel van een land dat zoveel mogelijk geopinieerde en correct geïnformeerde burgers gaan stemmen, dat zei Vuye al. Dus hoe moet het dan wel? ‘Als ik iets doe, krijg ik er graag iets voor terug. Dan heb ik het niet over geld, een “danku” zou al veel zijn’, vertelt MJ. ‘Wat als ik nu bij elke keer dat ik blanco stem een brief zou krijgen waarin ze mij uitleggen waarom ik best niet blanco stem. Als ze daarin zouden zeggen dat ze het enorm zouden appreciëren als ik de volgende keer niet blanco zou stemmen. Die appreciatie zou mij al meer motiveren om opzoekwerk te doen.’
Voor de Brusselse verkiezingen weet Gerben op wie hij zal stemmen, ‘want initiatieven zoals die van Agora geven mij terug zin om te stemmen. Voor de Europese, federale en Vlaamse verkiezingen zal het een blanco worden totdat er een gelijkaardig idee wordt geïntroduceerd.’
‘Daarenboven zijn er ook alternatieve manieren om een democratie te organiseren en jezelf nuttig te maken. Gewoon niet gaan stemmen en dan vijf jaar lang niets doen, daar sta ik ook niet achter. Daarom dat ik mij wel engageer’, zegt Gerben. ‘Als ik zie dat sommige blanco-stemmers op een gemotiveerde en rationele manier stemmen, denk ik dat hun keuze misschien wel meer onderbouwd is dan die van vele andere kiezers’, besluit Vuye.
Lees ook:
Hoe hebben de witte konijnen het gedaan?
Federale malaise: kunnen wankele voorzitters een stabiele regering maken?
Brussels Parlement: winst voor groenen, PS blijft op de valreep de grootste
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
