‘Waarom blijven we de wortel van het zuurverdiende pensioen blind achterna hollen?’

Het aantal Belgen dat langdurig thuiszit door burn-out en depressie is de afgelopen vier jaar met bijna 40 procent gestegen. De positieve lessen uit de coronacrisis hebben nog niet voor een kentering gezorgd, vreest Tommy Browaeys. ‘Hardleersheid is des mensen.’

Op het moment dat heel wat van onze bedrijven hun activiteiten gedwongen parkeerden, waarschuwden economen voor een golf aan faillissementen die op ons af dreigde te komen. Dat was de teneur tijdens de eerste lockdown, die nadien bij de ‘zachtere’ varianten steeds luider klonk. Want veel ondernemingen zaten voor de zwaarste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog al op hun tandvlees. Gelukkig waren en zijn er nog steeds maatregelen die als een pijnstiller op een nakende hernia werken: het euvel zit er maar je voelt het even niet en kunt daardoor zelfs wat bewegen. Het valt af te wachten of en hoe ondernemers wakker worden wanneer de tijdelijke matras definitief vanonder hun rug weggetrokken en de medicatie stopgezet wordt. Corona slaat keihard toe.

In die bizarre context hebben ook werknemers flink doorgebeten. Voor het virus opdook, ging het zelfs de goede kant op met ons algemene goede gevoel. Volgens de nationale geluksbarometer van de Ugent en levensverzekeraan NN noteerden we in 2018 gemiddeld 6,55 op 10 en steeg dat cijfer in 2020 naar 6,73.

Na de eerste golf kreeg ons vertrouwen een deuk maar gaven we ondanks een score van 6,62 blijk van solidariteit. Gemoedsrust, tevredenheid met de financiële situatie en autonomie blijken belangrijke drijfveren voor geluk. Begin dit jaar zakte de barometer verder naar 6,21 en maakten we ons vooral zorgen over autonomie en eenzaamheid, zijn we bang en onzeker.

Specialisten waarschuwen al geruimte tijd voor een tsunami aan mentale katers. Half mei, op het moment dat de coronacijfers wat positiever evolueren – toeval heeft een vals kantje – blijkt uit cijfers van het RIZIV dat het aantal depressies en burn-outs op vier jaar tijd met bijna 40 procent gestegen is. We gaan in totaal naar ruim 470.000 langdurig zieken (+21%). Corona slaat keihard toe.

Nog geen kentering

Het was een tijd stil rond die statistieken. De focus lag elders. En achteraf gezien was ik misschien naïef. Want ik hoopte dat de ontdekking van een soort relatieve rust tijdens de eerste lockdown naast negatieve gevolgen – die ik hier echt niet onder tafel schuif – ook voor positieve lessen zou zorgen. We bewogen anders, dichterbij huis, herontdekten de natuur in een gezondere lucht en misschien wel onszelf. Onze bedrijven schakelden ‘virusverplicht’ een digitale versnelling hoger en telewerk werd als het nieuwe normaal verwelkomd, zelfs bij organisaties die er voorheen weigerachtig tegenover stonden. Het leek de ideale kans om die vermaledijde mentalegezondheidsstorm alvast op één vlak eindelijk wat structurele tegenwind te bieden, al volstaat het uiteraard niet. Denk aan autonomie als drijfveer voor geluk en basis voor meer controle over onze – en daar is het dure woord – work-life balance. Werkbaar werk, weet je nog?

De kentering is er dus (nog) niet gekomen. In een vorig stuk verwees ik naar de signalen dat het hoeragevoel van telewerk ook in wanhoop kan omslaan: “Veel werknemers zaten in de tweede golf met de handen in het haar, uit angst om geen opvang te vinden of om zich opnieuw en steeds meer opgesloten te ‘voelen’ in het eerder op gejuich onthaalde thuiswerk. Vrij en toch gevangen in een nieuwe gouden kooi. Nadat we burn-out kenden door een gebrek aan vrijheid, dreigen we nu tegen teleburn-outs aan te lopen omdat we er niet in slagen die nieuwe soort ‘vrijheid’ in de praktijk om te zetten.”

Uit de nieuwe cijfers blijkt dat de coronacontext er dus verder inhakt en we ons ver van vrij voelen. Het aantal depressies (78.330 of +42%) stijgt trouwens sneller dan burn-outs (33.402 of +33%). Het mes snijdt dus dieper dan het werkgerelateerde, vertaalt zich bij velen zelfs in een bijna existentiële angst en bijna uitzichtloze onzekerheid, terwijl eenzaamheid om de hoek loert.

Wetenschappers halen onder andere eindeloopbaanmaatregelen aan die er niet meer zijn om naar uit te kijken en de steeds snellere technologische evolutie waardoor ons brein geen rust meer kent. Een overdosis aan fysieke en mentale druk die bij gebrek aan uitlaatklep vroeg of laat niet meer te houden is. Zo zitten we niet enkel op ons tandvlees maar er zelfs doorheen, tot op het bot.

Tijdensloopbaanmaatregelen

Toch laat ik de hoop niet los en geloof ik dat we op één of andere manier creatieve oplossingen kunnen vinden voor een boomerang die anders zal blijven terugkeren. Als we van hieruit een drone op Mars kunnen aansturen, moeten we er met voldoende goede wil en echt engagement toch in slagen om ervoor te zorgen dat we de grond onder onze voeten niet verliezen. Waarom blijven we die wortel van het zuurverdiende (vroegere) pensioen blind achterna hollen?

Ik val in herhaling maar later komt nooit. Dus kunnen we geen ’tijdensloopbaanmaatregelen’ vinden die de druk voor iedereen continu verlichten en de weg van tientallen jaren naar een voor velen veel te korte ‘genietperiode’ aangenamer maken?

Ik snap goed dat we een perspectief nodig hebben. Iets om naar uit te kijken. Zo verliezen we echter het enige wat echt bestaat uit het oog: vandaag. Die mindful focus op nu is meteen ook een manier om je brein rust te gunnen. Een ‘brain-off’ als uitweg uit of beter nog een regelmatige parking in die digitale doolhof. Om ademruimte te vinden in plaats van naar lucht te happen die steeds ijler voelt. Om los te laten in plaats van op te geven in een samen-leving waar het bovendien ok is om niet altijd ok te zijn.

Vorige week zag ik één van de mooiste regenbogen ooit. Nu de context voorzichtig wat meer toelaat en de lente haar best doet om de voorjaarsgrillen te verdrijven, durf ik er nog steeds in geloven als een signaal dat het goedkomt. Het zal echter niet vanzelf gaan. Het is aan ons om iets te doen met wat we weten. Hardleersheid is des mensen.

Onze maatschappij kan schiften of shiften. Wie vindt het vaccin voor de Grote Verandering via Kleine Gelukjes?

Tommy Browaeys schreef in ‘Wake-up Call’ over zijn burn-out. Je kunt hem volgen op de blog waarjewerkelijkademt.be.