‘Vlaanderen doet te weinig inspanningen om microplastics uit het afvalwater te zuiveren’

‘In Nederland en elders houden de waterzuiveraars meer dan 90 procent van de microplastics tegen met speciale membraantechnologie. Bij ons blijft de helft van de microplastics gewoon achter in het gezuiverde water.’ Milieutoxicoloog Colin Janssen (UGent) vindt dat Vlaanderen beter moet kunnen.

De actie Mei Plasticvrij confronteert ons met de groeiende plastic afvalberg en de opdracht om die aan te pakken. Zeker omdat de gevolgen van plasticvervuiling – van onze voeding, van de lucht – voor de volksgezondheid vrijwel onbekend zijn.

Volgens milieutoxicoloog Colin Janssen zou Vlaanderen al veel kunnen doen door zijn afvalwater beter te filteren. Met elke liter afvalwater uit wasmachines spoelen 200.000 stukjes microplastic onze riolen in. ‘We hebben twee jaar geleden samen met waterzuiveraar Aquafin de installatie in Destelbergen onderzocht. De helft van de microplastics bleef gewoon achter in het gezuiverde water. Omgerekend komen er per dag en per inwoner zo’n 5500 microplastics met het gezuiverde water in de Schelde terecht. Dat moet beter kunnen. In Nederland en elders wordt er met speciale membraantechnologie meer dan 90 procent tegengehouden.’

‘Behoort niet tot ons takenpakket’

Greet De Gueldre, adviseur strategie van Aquafin, legt uit dat haar bedrijf een aantal membraaninstallaties heeft, maar de gewone waterzuiveringsinstallaties zijn niet gebouwd om microplastics weg te filteren: dat behoort niet tot het door de Vlaamse overheid voorziene takenpakket. ‘De vraag is ook wie zal opdraaien voor de extra kosten om bijvoorbeeld membraanfilters te installeren’, zegt De Gueldre. ‘Volgens de wetgeving betaalt de burger, als vervuiler, voor de zuivering van zijn afvalwater. Volgens EurEau, dat de Europese watersector overkoepelt, zijn de plasticproducenten mee verantwoordelijk voor de vervuiling met microplastics — en zouden zij mee moeten betalen om ze weg te filteren. Het spreekt voor zich dat hun lobbyisten zich daar sterk tegen verzetten.’

Cosmetica als boosdoener

De Gueldre wijst erop dat amper 10 procent van alle circulerende microplastics in het afvalwater terechtkomt. Het gaat vooral om vezels afkomstig van het wassen van synthetische kledij en om bolletjes uit shampoos en andere cosmetica die al onder vuur liggen van de Europese Commissie, onder meer omdat ze geen echte functie in het product hebben. Schattingen wijzen uit dat er elk jaar 35.000 ton overbodige plastic bolletjes uit cosmeticaproducten in de zee spoelt. ‘Die bolletjes zou je gemakkelijk kunnen vervangen’, zegt De Gueldre. ‘Sommige van onze buurlanden zetten al stappen om dat te doen. In Vlaanderen blijven de inspanningen bescheiden.’

Nanoplastics

De Gueldre benadrukt tot slot dat microplastics een bescheiden probleem zullen blijken vergeleken met de volgende fase: de nanoplastics. ‘Daarmee openen we de doos van Pandora. Microplastics kunnen verder afbreken tot deeltjes van amper 1 tot 100 nanometer. Daar is nog niets van bekend.’ Ook bio-ingenieur Bavo De Witte van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) maakt zich zorgen over de ongrijpbare nanoplastics: ‘We weten zelfs niet hoe de afbraak van micro- in nanoplastics verloopt. Ook in de goed bestudeerde weefsels van mosselen kan niemand momenteel nanoplastics detecteren.’

Beroertes en hartproblemen

Ook de precieze effecten van microplastics op de volksgezondheid zijn nog niet duidelijk. ‘Er zijn drie pistes voor mogelijke problemen’, legt De Witte uit. ‘De kleinste microplastics kunnen eventueel de kleinste bloedvaten – de haarvaatjes – verstoppen. Dat kan tot beroertes en hartproblemen leiden. Chemische stoffen op de plastics of stoffen die tijdens de productie aan plastics zijn toegevoegd, zoals bisfenol-A en andere zogenoemde hormoonverstoorders, zouden een ontregelend effect in een lichaam kunnen hebben. En het is duidelijk dat er op plastic een andere gemeenschap van bacteriën leeft dan op sedimenten of in water, waaronder misschien wat pathogene stammen. Maar momenteel is er geen enkel funest effect van plasticvervuiling op de menselijke gezondheid vastgesteld.’

Boyan Slat

Volgens Colin Janssen is er reden tot ‘gerechtvaardigde ongerustheid’. ‘Zullen we allemaal aan vervuiling door microplastics sterven? Nee. Maar we moeten wel dringend maatregelen nemen om ze te verminderen.’ Sterk gemediatiseerde inspanningen, zoals die van de mediagenieke jonge Nederlandse uitvinder en ondernemer Boyan Slat om met grote zuigmachines plastic uit de oceaan te halen, geven volgens hem een foute boodschap. ‘Slat geeft mensen de indruk dat hij het probleem efficiënt zal aanpakken, waardoor ze denken ze zelf niets te moeten doen. Terwijl hij met zijn zuigmachines nooit de plasticvervuiling zal oplossen.’