Van glyfosaat tot ggo’s: ‘Je kunt niet alles wetenschappelijk bewijzen, maar de druk om dat wel te doen is vaak groot’

Veel wetenschappers nemen liever niet deel aan het publieke debat omdat ze zich ongemakkelijk voelen wanneer hun nuancering agressieve reacties uitlokt. ‘Wetenschappers ontberen soms het lef om zich te mengen in het publieke debat.’

Levend water dat kanker geneest, mobiele telefoons die je hersenen beschadigen, hormoonverstoorders die je onvruchtbaar maken… Verwarrende, ongenuanceerde verhalen in de (sociale) media die zwaaien met wetenschappelijke bewijzen zijn bijna dagelijkse kost. Helaas worden ze niet altijd geduid, want veel wetenschappers nemen liever niet deel aan het publieke debat. Hoe achterhaal je dan wat waan is en wat waar? In Engeland tracht de onafhankelijke beweging Sense about Science wetenschap in het juiste perspectief te plaatsen, en geeft ze burgers een stem door wetenschappers, politici, producenten rechtstreeks aan te spreken. De beweging beschouwt wetenschap als een middel om de democratie te versterken. Het initiatief bestaat al enkele jaren ook in de schoot van de Europese Unie, met een Vlaamse biologe aan het hoofd: Sofie Vanthournout is directeur van Sense about Science Europe.

Missing link

Sense about Science werd zo’n 15 jaar geleden opgericht in Engeland, als een beweging die wetenschap weer bij de burgers wil brengen, door misbruik van wetenschappelijke argumenten aan de kaak te stellen en door mensen makkelijker toegang te verschaffen tot wetenschap. ‘Net zoals elders in Europa hielden veel Britse wetenschappers zich ver van het publieke debat. Ze namen er liever niet aan deel, hadden het gevoel dat er niet naar hen geluisterd werd, of voelden zich ongemakkelijk omdat hun nuancering soms agressieve reacties uitlokte’, steekt Sofie Vanthournout van wal. ‘Wetenschappers ontberen soms het lef om zich te mengen in het publieke debat. Het vergt ook enige kennis en expertise om dat goed te doen.’

De organisatie wil een brug slaan tussen de perceptie die leeft bij de bevolking enerzijds en de wetenschappers met hun bevindingen anderzijds. ‘De publieke perceptie wordt vaak bepaald door de luidste roepers, terwijl in werkelijkheid veel mensen genuanceerd denken, maar niet worden gehoord. Wij geven hen een stem.’

Misbruikte wetenschap

Het is de bedoeling de wetenschap ook in het juiste perspectief te plaatsen. ‘Wetenschap wordt soms misbruikt’, zegt Vanthournout. ‘Je kunt niet alles wetenschappelijk bewijzen, maar de druk om dat wel te doen is vaak groot.’ Neem het debat over de onkruidverdelger glyfosaat (uit Round Up). Is glyfosaat kankerverwekkend of niet? Op zo’n vraag kun je vanuit de wetenschap tegengestelde antwoorden geven: er zijn studies die het bevestigen en andere die het weerleggen. Je kunt dus de studies eruit pikken die in jouw kraam passen. ‘Dat noem ik misbruik van de wetenschap’, zegt Vanthournout fel. ‘Soms moet je ideologische stellingen gewoon accepteren. Je mag tegen pesticiden zijn, uit ideologische overwegingen. Of je mag vinden dat een minimale dosis aanvaardbaar is. Als je die ideologische tegenstellingen niet accepteert, raak je er nooit uit. Maar ideologische debatten worden te weinig gevoerd.’

Een ander voorbeeld: ggo’s (genetisch gemodificeerde organismen). Sommige experts zijn gekant tegen ggo’s, niet omdat ze bang zijn voor de effecten op de gezondheid, maar omdat ze zich niet goed voelen bij de verregaande ‘vertechnologisering’ van de maatschappij en niet willen dat de industrie te veel macht krijgt. ‘Omdat dergelijke argumenten niet goed verkopen, wordt er wetenschap bij gehaald om het standpunt kracht bij te zetten.’ Daardoor ga je het onderliggende debat, over de macht van de industrie bijvoorbeeld, wel uit de weg. ‘Biotechnologen zijn in hetzelfde bedje zie’k’, vervolgt Vanthournout. ‘Ze blijven erop hameren dat ggo’s het hongerprobleem kunnen oplossen, maar onderzoeken geen alternatieve opties buiten hun domein, zoals het verbeteren van de bodemkwaliteit.’ Wetenschappers beseffen niet altijd dat ze zelf vertrekken vanuit een ideologie.

Impact op beleid

Omdat veel debatten, zoals over hormoonverstoorders, zich op Europees niveau afspelen, is Sense about Science ook actief binnen de Europese Unie. Sofie Vanthournout probeert de Britse campagnes uit te breiden naar Europese landen. Een succesvolle campagne voor burgers is de Ask for Evidence-campagne, die in het VK al heel wat losmaakte. Burgers kunnen via de website askforevidence.org rechtstreeks uitleg over de wetenschappelijke onderbouwing van een bewering (een claim, een product, een politieke uitspraak…) opvragen aan de betrokken fabrikant, politicus, enzovoort.

Sense about Science helpt burgers om via de website de vraag correct te formuleren en aan de juiste persoon te richten. De organisatie volgt mee op of vragen degelijk beantwoord worden, checkt of de burger voldoende geïnformeerd werd en maakt dat ook wereldkundig. Mensen krijgen zo impact op het beleid. Sofie Vanthournout geeft een voorbeeld. ‘Een Engelse optiek-keten gaf een vrouw het advies een bepaald soort dure lenzen aan te kopen om te vermijden dat haar ogen zouden verslechteren. De vrouw vroeg via Ask for Evidence wetenschappelijk bewijs voor deze bewering aan het hoofdkantoor van de optiek-keten en kreeg die niet. De keten trok de bewering wel terug uit al haar filialen.’ Zulke voorbeelden wakkeren mensen ertoe aan hetzelfde te doen: bewijs vragen.