Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat expert moleculaire genetica Joy Irobi stil bij de functie van celblaasjes. Dat zijn nanodeeltjes in onze cellen die een heel belangrijke rol in ons lichaam spelen. In het college geeft ze een antwoord op de vraag: waarom ken jij jezelf niet helemaal?
Jij kent je eigen lichaam niet helemaal, omdat je waarschijnlijk nog nooit gehoord hebt van celblaasjes of – met een moeilijk woord – extracellulaire vesikels, terwijl die een heel belangrijke rol in ons lichaam spelen. Ons onderzoek focust op die celblaasjes, die in je hele lichaam voorkomen.
Celblaasjes zijn nanodeeltjes – hele hele kleine deeltjes in cellen – die een nieuwe toekomst bieden om ziekten te genezen.
Onderzoek naar celblaasjes opent de weg naar een heel nieuwe geneeskunde.
Wat zijn celblaasjes precies?
Het zijn nanodeeltjes die in alle cellen in het menselijk lichaam worden gemaakt en daarna uitgescheiden worden door die menselijke cellen en op andere plaatsen in het lichaam terecht komen. Of in andere cellen, of in lichaamssappen, zoals het bloed of urine. Bijna alle cellen in het lichaam maken voortdurend celblaasjes aan en scheiden celblaasjes af in onze lichaamsvloeistoffen.
We hebben dit nog maar een tiental jaar geleden ontdekt, en dat is echt het mooiste en interessantste eraan: we hebben ook ontdekt dat die celblaasjes mogelijke implicaties hebben voor diagnose en behandeling van ziekten: we zullen er later waarschijnlijk ziekten mee kunnen opsporen én behandelen.
Hoe komt het dat we deze 24/7 draaiende nanofabriek in ons lichaam niet kenden?
Toen celblaasjes voor het eerst ontdekt werden in de jaren 80, werden ze met enige scepsis bekeken. Celblaasjes werden beschouwd als bijproducten, afvalproducten dus, of zelfs als artefacten (use another word, artefacten is difficult to understand) van cel zonder enige fysiologische betekenis. Vandaag bestaat er echter heel wat evidentie, dat celblaasjes belangrijk zijn voor meerdere biologische processen, zoals de progressie van kanker, de biologie van stamcellen en de opbouw van een immuunrespons.
In 2007 werd ontdekt dat deze celblaasjes genetisch materiaal kunnen overbrengen tussen cellen, wat suggereert dat deze celblaasjes een grotere rol spelen in cellulaire communicatie. Dus: ze zorgen ervoor dat cellen met elkaar kunnen communiceren. We wisten op dat moment al dat cellen communiceren met elkaar via hormonen, maar tot dan hadden we er geen idee van dat dat ook via die celblaasjes gebeurt.
Waar zitten die celblaasjes in ons lichaam?
Celblaasjes worden gevonden in ons bloed, hersenen, speeksel, traanvocht, zweet, moedermelk en urine. Eenmaal in onze lichaamsvloeistof zweven deze celblaasjes naar alle plaatsen in het lichaam, en wanneer ze dat doen geven ze specifieke signalen over voor de cellen, meestal met goede gevolgen als een persoon gezond is. Maar als je ongezond of ziek bent, heeft het ook slechte gevolgen. Zo zal, als je kanker hebt, je hele lichaam dankzij de celblaasjes weten dat je ziek bent én daarnaast zullen die celblaasjes ook de ziekte overdragen aan anderen cellen.
.
Dus: celblaasjes nemen specifieke signalen op van de cellen en vervoeren ze naar andere afstandscellen ver in het lichaam.
Maar ze komen niet alleen voor in dierlijke cellen en vloeistoffen; celblaasjes komen ook voor in planten- en groentesappen. Planten en bacteriën scheiden ook deze blaasjes uit. Alle levende organismen maken dus gebruik van communicatie via extracellulaire blaasjes.
Maar, er is zo weinig bekend over die cellulaire blaasjes; en dat is waarom we er onderzoek naar doen. Ik geloof dat toekomstig onderzoek naar de celblaasjes een gepersonaliseerde behandeling van chronische ziekten mogelijk zal maken en daarom richten we ons hierop.
3 TRENDS IN MOLECULAIRE GENEESKUNDE MET CELBLAASJES
TREND 1: SNELLERE DIAGNOSE
Het aantal chronische ziektes stijgt aan een waanzinnig tempo en voor de meerderheid van die ziektes is er geen behandeling voorhanden. Bovendien duurt het vaak te lang voor de volledige diagnose gesteld wordt. Celblaasjes kunnen op dat terrein het verschil maken. Celblaasjes zijn nanoblaasjes die uitgescheiden worden door gezonde én zieke lichaamscellen. Ze zijn immens belangrijk voor de communicatie tussen cellen omdat ze continu moleculaire boodschappen transporteren zoals RNAs, DNA en eiwitten. We kunnen celblaasjes heel eenvoudig opsporen via het bloed, urine en andere lichaamsvloeistoffen. Daarmee krijgen we een volledige moleculaire vingerafdruk van onze gezondheid. Als we die celblaasjes straks als biomarker voor verschillende ziektes kunnen gebruiken, zullen we sneller, eenvoudiger en op een niet-invasieve manier een betere diagnose kunnen stellen.
TREND 2: GERICHTERE THERAPIE
Celblaasjes kunnen niet alleen DNA, RNA en eiwitten overbrengen via interactie met een cel. Ze zijn ook in staat om heel specifieke (zieke) cellen of weefsels te targetten. Bovendien kunnen celblaasjes makkelijk via lichaamsvloeistoffen uit de patiënt gehaald worden, en kunnen ze in het labo geladen worden met een medicijn voordat ze worden teruggegeven aan de patiënt. Omdat ze een soort ingebouwd gps-systeem in zich dragen, kunnen ze dat geneesmiddel rechtstreeks naar de zieke cel brengen. En omdat de celblaasjes ons een volledig gepersonaliseerd beeld schetsen van het ziektepatroon van de patiënt, kunnen we het medicijn ook precies op maat van de individuele patiënt gaan ontwikkelen. Dit opent heel wat nieuwe opportuniteiten voor een gerichtere en doeltreffende therapie.
TREND 3: GENEESKUNDE OP MAAT
Zowel gezonde als ongezonde cellen scheiden celblaasjes uit, en de moleculaire exosomale lading die door een zieke cel getransformeerd wordt, verschilt drastisch van de lading die een gezonde cel uitscheidt. Dat doet ons vermoeden dat we celblaasjes ook kunnen gebruiken om het ziekteverloop van elke individuele patiënt op te volgen vanaf het allervroegste stadium: vóór, tijdens en na de behandeling. Daardoor kunnen we de effectiviteit van de therapie beter monitoren en sneller ingrijpen als de positieve effecten uitblijven. Als we de klinische behandeling straks echt beter kunnen afstemmen op de concrete situatie en vooruitgang van elke individuele patiënt, zetten we daarmee weer een grote stap vooruit naar gepersonaliseerde geneeskunde. Het potentieel van celblaasjes is in deze context gigantisch.
Joy Irobi doctoreerde in de moleculaire genetica en was 17 jaar als hoofdonderzoekster verbonden aan het gerenomeerde departement Moleculaire Genetica (VIB Antwerpen) van Christien Van Broeckhoven. In het Biomedisch Onderzoeksinstituut (BIOMED-UHasselt) focust zij nu op biomarkers in Celblaasjes die neuro-inflammatie opsporen. Professor Irobi heeft meer dan 36 publicaties op haar naam en won verschillende awards voor haar baanbrekend onderzoek.
Universiteit van Vlaanderen: wetenschap in klare taal voor u uitgelegd
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier