To boost or not to boost? Sommige landen, waaronder België, starten binnenkort met het geven van een derde coronaprik aan een bepaalde groep van de bevolking. Maar hebben we die boost eigenlijk wel nodig?
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vroeg landen onlangs om voorlopig af te zien van het toedienen van derde dosissen tot wereldwijd meer mensen zijn ingeënt. WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus noemt het onacceptabel dat rijke landen die ‘het grootste deel van de wereldwijde vaccinvoorraad hebben opgebruikt’ nu nog meer vaccindoses nodig hebben om extra dosissen te gaan toedienen.Ter info: 58 procent van de inwoners van welgestelde landen hebben minstens een dosis ontvangen, in de arme landen gaat het om amper 1,3 procent. De gezondheidsorganisatie nuanceerde later haar mening door een uitzondering te maken voor specifieke groepen waabij uit studies blijkt dat ze zwak reageren op de eerste twee vaccindosissen.
Meer en meer landen lijken de algemene oproep van de WHO echter naast zich neer te leggen. Meer dan een miljoen Israëli’s boven de 50 jaar kregen in amper twee weken tijd al een derde vaccindosis van het Pfizer-vaccin. De VS zijn volgens The New York Times van plan om de hele bevolking een extra injectie te geven acht maanden na volledige vaccinatie. Meer dan een miljoen Amerikanen hebben nu al illegaal een derde dosis weten te bemachtigen. Nochtans zeiden de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) en de Food and Drug Administration (FDA) in juli nog dat een derde vaccin niet nodig was.
Duitsland, Frankrijk en Malta beginnen in september de risicopatiënten opnieuw te prikken zonder dat het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA daarvoor een aanbeveling doet. En volgens Britse media is ook het Verenigd Koninkrijk al overstag. Daar wil de overheid volgens ingewijden vanaf begin september bijna 2,5 miljoen derde doses per week laten toedienen.
België besliste zopas om 300.000 à 400.000 mensen met een verzwakt immuunsysteem een derde prik aan te bieden in de vaccinatiecentra of in het ziekenhuis. Het gaat hierbij om patiënten met aangeboren afweerstoornissen, mensen die chronische nierdialyse moeten ondergaan, bepaalde hiv-patiënten, mensen met bloedkanker of andere kwaadaardige tumoren die in actieve behandeling zijn of waren in de voorbije jaren, patiënten die een stamceltransplantatie of orgaantransplantatie hebben ondergaan en tot slot ook mensen met inflammatoire ziektes die behandeld worden met immunosuppressiva. Zij zullen automatisch worden uitgenodigd op basis van de gegevens van de ziekenfondsen en hun behandelende arts.
Hoogbejaarden en andere risicogroepen komen in ons land voorlopig niet in aanmerking omdat studies het nut van een derde prik voor hen nog niet hebben aangetoond.
Hoe weet je of je een derde dosis nodig hebt?
De derde prik is, zoals de WHO aangeeft, bedoeld voor mensen die ondanks een dubbele vaccinatie nooit voldoende antistoffen hebben aangemaakt en dus nog steeds te weinig immuniteit hebben opgebouwd. Er bestaat een consensus dat zo’n derde vaccin opportuun is voor deze groep. Het risico is laag, de voordelen hoog.
Helaas is er nog maar weinig geweten over wie nu precies tot die groep behoort. Voorlopig baseert men zich op enkele schaarse studies en veel vermoedens. En met een rondwarende deltavariant hebben de nationale gezondheidsdiensten ook niet echt de luxe om rustig af te wachten tot de wetenschap een definitief antwoord heeft gevonden. Het gevaar bestaat dat we op die manier mensen gaan ‘overvaccineren’ en anderen onvoldoende prikken.
Studies over de noodzaak van een derde dosis focussen zich voorlopig alleen op het al dan niet aanwezig zijn van antistoffen. Zo blijkt dat sommige kankerpatiënten na twee dosissen zowel op korte als op lange termijn minder antistoffen aanmaken dan gezonde personen. Hetzelfde geldt voor transplantatiepatiënten bij wie bijna de helft helemaal geen antistoffen aanmaakt. Voor hen zou een derde dosis dus nuttig kunnen zijn. Die zal ervoor zorgen dat het aantal antistoffen vermenigvuldigt en daarna extra T- en B-geheugencellen gegenereerd worden, al blijft de vraag of de immuniteit daarna wél het niveau van gezonde personen zal bereiken en dus een goede bescherming biedt. Dat is nog niet aangetoond. Omgekeerd kan het ook dat bepaalde gezonde personen nooit antilichamen hebben aangemaakt en dus door de mazen van het net vallen.
Antilichamentesten zeggen iets over antistoffen, niets over een al of niet adequate bescherming. Ook al is het aantal antilichamen laag, je kunt nog altijd over een sterke cellulaire immuniteit (T- en B-geheugencellen) beschikken – op voorwaarde dat je in eerste instantie überhaupt antistoffen hebt aangemaakt. Dat is moeilijker te achterhalen.
Wetenschappers zoeken momenteel uit welke concentratie aan antistoffen of andere immuunmarker het meest geassocieerd kan worden met een goede effectiviteit van het coronavaccin. Pas als we die drempel kennen, weten we of en wanneer een derde dosis inderdaad nodig is.
Derde prik is geen booster
Hoewel beide termen door elkaar worden gebruikt, is een boostervaccin een bijkomende prik die de tanende immuniteit, die er voorheen wel was, opnieuw opfrist, zoals we dat bijvoorbeeld elk jaar doen met het griepvaccin of elke tien jaar met een tetanusvaccin. Over die praktijk bestaat met betrekking tot het coronavaccin wel wat discussie onder experts. Het is immers nog niet helemaal duidelijk in welke mate de reeds toegediende vaccins nu al zijn uitgewerkt. Voorlopige studies in Israël tonen aan dat dit inderdaad het geval is met een effectiviteit van Pfizer van amper 39 procent, al blijft het vaccin voorlopig wel effectief tegen ziekenhuisopname en overlijden. De vraag is echter of deze belangrijke werking eveneens al dan niet tanend is…
Ook al is het niet ongebruikelijk dat vaccins na enkele maanden iets van hun werking verliezen, deed het percentage uit Israël heel wat experts enkele kanttekeningen plaatsen. De mensen bij wie het vaccin zogezegd was ‘uitgewerkt’ bleken vooral ouderen en gezondheidswerkers te zijn die sowieso een hoger risico op besmetting hebben en er is natuurlijk ook het nieuwe gegeven van de deltavariant. Het probleem van de doorbraakinfecties door de opkomst van die zeer besmettelijke variant is moeilijk in kaart te brengen, want ook het veranderde menselijke gedrag speelt hierin een rol.
Zelfs al zijn de vaccins uitgewerkt tegen een besmetting, dan nog kunnen ze mogelijk nog steeds beschermen tegen ziekenhuisopname. Onderzoek toont bovendien aan dat antilichamen op een bepaald moment een plateau kunnen bereiken, waar ze niet meer overheen raken, en een booster weinig zoden aan de dijkt brengt.
Tot slot laken wetenschappers het feit dat een derde vaccin voor mensen die reeds goed beschermd zijn tegen ernstige ziekte de kans ontneemt aan armere landen om hun bevolking een eerste keer in te enten. ‘Eigenlijk weten we nog te weinig of de vaccins hun werkzaamheid verliezen om onze focus af te wenden van het grotere plaatje om zoveel mogelijk mensen een eerste dosis te geven’, zegt Natalie Dean, biostatisticus van de Amerikaanse Emory-universiteit in het vakblad Nature.
Elk jaar een coronavaccin?
De meeste landen kiezen er momenteel voor om de derde dosis enkel met een mRNA-vaccin (Pfizer/BioNTech en Moderna) toe te dienen omdat uit studies gebleken is dat een derde dosis daarvan veilig is. Ook AZ en Janssen-gevaccineerden krijgen dus een mRNA-vaccin. Wetenschappers zoeken momenteel uit of het combineren van vaccins (bijvoorbeeld Pfizer na Janssen) voor een nóg betere immuunrespons zorgt. Het is ook nog niet duidelijk of eventuele boostervaccins een gewijzigde formule moeten bevatten om weerwerk te kunnen bieden tegen varianten van het virus. Zulke nieuwe formules worden in elk geval nu al ontwikkeld door de fabrikanten.
Blijft het bij een vaccinatiecampagne van maximaal drie doses zoals bij hepatitis B of tekenencefalitis? Of wordt een jaarlijks coronavaccin even normaal als de griepprik? Vaccinbouwer Pfizer zwaait alvast duchtig met niet peer-reviewde studies waarin de werkzaamheid van zijn vaccin na enkele maanden afneemt en een derde prik het aantal antistoffen flink doet toenemen, maar robuuste real life-studies ontbreken nog. De onderzoeken naar de tanende werking van de vaccins en antilichamen zijn nog volop aan de gang.
De enige oplossing voor het vermijden van een jaarlijkse booster is op termijn een ‘universeel’ coronavaccin dat bescherming biedt tegen alle huidige en toekomstige varianten van SARS-CoV-2. Of nog beter: een vaccin dat alle reeds bekende en nog onbekende coronavirussen in de kiem smoort.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
