‘Er zijn nog geen medicijnen om van dementie te herstellen: voorkomen is beter dan genezen’

Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat neurowetenschapper Melissa Schepers (UHasselt) stil bij de mogelijkheden van zeewier in de strijd tegen de ziekte van Alzheimer.

Al meer dan 100 jaar houdt de ziekte van Alzheimer de wereld in de ban. Ruim 50 miljoen mensen wereldwijd hebben de diagnose van dementie gekregen. 70% van hen lijdt aan de ziekte van Alzheimer. In België vertaalt zich dat naar 140.000 Alzheimer patiënten van de 200.000 personen met dementie. Ondanks de grote toewijding van de wetenschap, is er momenteel nog geen medicijn om dementie te genezen. Voorlopig kunnen we enkel de ziekte vertragen of de symptomen verminderen, waarbij de efficiëntie verschilt van persoon tot persoon. De vraag is, wat maakt dat het vinden van een oplossing zo een uitdaging is?

Inmiddels zijn we te weten gekomen dat de ziekte van Alzheimer reeds voor lange tijd in je hersenen sluimert alvorens symptomen optreden. Zo kan er gemakkelijk 20 jaar zitten tussen het optreden van de eerste ‘fouten’ in de hersenen en de eerste symptomen van dementie. Specifieke afwijkingen die zullen optreden in de hersenen omvatten het klusteren van eiwitten tussen hersencellen waarna andere eiwitten zullen gaan klonteren tussen en in de hersencellen. Deze zogenaamde kluwen noemen we respectievelijk plaques en tangles. De opstapeling van de plaques zal ervoor zorgen dat de communicatie tussen hersencellen belemmerd wordt, waarna de tangles zullen zorgen dat de cellen ook effectief zullen afsterven. Het is deze vertraging op de symptomen die het onderzoek naar het vinden van een effectieve preventieve behandeling bemoeilijkt. Het ziekteproces is zeer ver gevorderd alvorens de patiënt met klachten naar de arts gaat, waardoor herstellen van beschadigd hersenweefsel de enige optie lijkt op dit moment. En daar is de wetenschappelijke wereld (nog) niet toe in staat.

Het voorkomen van de ziekte van Alzheimer is daarom een betere strategie om de ziekte de baas te kunnen. We worden ons er steeds meer van bewust dat er een sterke link bestaat tussen voeding en gezonde hersenen. Zo worden er steeds meer bewijzen gevonden dat het transport van vetten, in de vorm van cholesterol, naar de hersenen betrokken is bij het ontstaan en de voortgang van de ziekte.

Daarom focussen we in de onderzoeksgroep van Prof. Dr. Tim Vanmierlo (Universiteit Hasselt, Maastricht University) en Prof. Dr. Monique Mulder (Erasmus Medical Center, Rotterdam) op de link tussen vetten uit de voeding met een effect op het cholesterol transport in de hersenen, en het voorkomen van de ziekte van Alzheimer.

Bij muizen met de ziekte van Alzheimer hebben we al kunnen aantonen dat wanneer het cholesteroltransport in de hersenen geactiveerd wordt door middel van synthetische stoffen, het geheugen verbetert. Maar er zijn ook minder positieve aspecten. Zo treden er bijwerkingen op door een opstapeling van vetten in het bloed en lever. Ondanks de gunstige effecten op de ziekte in diermodellen voor de ziekte van Alzheimer, kunnen deze stoffen dus toch niet gegeven worden aan patiënten. Onze recente onderzoeks-data suggereren dat er een oplossing te vinden is in de natuur. Meer bepaald in verschillende soorten plantensterolen die je kan vinden in onder andere zaden, noten en zeewieren. Enkele van deze plantensterolen zijn in staat het vettransport in de hersenen te activeren, geheugen te verbeteren en afzetting van schadelijke eiwit-plaques te voorkomen in onze modellen. Helaas kunnen de meest voorkomende plantensterolen in ons Westers dieet dit niet. De traditionele Chinese geneeskunde beschreef wel al eeuwen geleden dat bepaalde plantenextracten gunstige effecten hebben op het geheugen. In 2019 keurde de Chinese overheid voor het eerst in 17 jaar een nieuw medicijn goed voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer. Een op zeewier gebaseerd medicijn genaamd oligomannaat.

Vanuit de Chinese geneeskunde en hun kennis over planten en zeewier, zijn wij zelf terecht gekomen bij een Aziatisch zeewier, Sargassum fusiforme. Dit bruine zeewier bevat hoge concentraties aan het specifiek plantensterol Saringosterol. Dit maritiem sterol kan op het niveau van individuele cellen het vettransport stimuleren. Het voeren van dit zeewier aan muizen met kenmerken van de afname met tot 80% van de afzetting van de eiwit plaques. Bovendien bleven de gekende bijwerkingen omtrent vetopstapeling in bloed en lever uit.

Het eten van het bruine zeewier Sargassum fusiforme heeft dus een zeer grote impact op het ziekteverloop in de Alzheimer-muizen. De vertaling naar de mens zorgt evenwel voor een extra uitdaging. Om dezelfde hoeveelheid van de actieve stof te kunnen opnemen als de muis, zou een mens bij benadering 8 kilogram zeewier per dag moeten eten. Een onmogelijke taak. Daarom toonden we in een vervolgstudie aan dat een extract gemaakt van het zeewier, nog steeds het geheugen verbetert alsook de productie van eiwitafzetting drastisch vermindert in het muismodel. Hoewel het zeewierextract nog steeds te volumineus is om op een dagelijkse basis te consumeren door mensen, biedt dit vloeibaar extract ook veel perspectieven. Denk maar aan een eenvoudigere verpakking in capsules. Maar er moet nog meer onderzoek gebeuren om deze vertaalslag mogelijk te maken en om te onderzoeken of specifieke zeewieren ook gunstig kunnen werken bij mensen met een verhoogd risico op de ziekte van Alzheimer.

Belangrijk om hierbij aan te kaarten is, dat het langdurig consumeren van te veel zeewier ook nadelig kan zijn en zelfs niet zonder risico is. Hoewel de bijwerkingen uitbleven in onze diermodellen, zelfs na een 10 weken lang een dagelijks behandelingsregime, kan dit bij de mens anders aflopen. Zo is het Sargassum fusiforme zeewier gekend om zijn hoge hoeveelheden aan arseen. Een langdurige blootstelling aan arseen kan leiden tot een verhoogd risico op het ontwikkelen van onder meer blaas-, long- en huidkanker. Maar gelukkig zijn hier oplossingen voor. Het Nederlandse bedrijf Feycon is een wereldleider wanneer het gaat over CO₂ technologieën. En hun “supercritical CO₂ green extraction” methode kan het zeewier verlossen van arseen op een ecologische wijze. Een andere manier om het probleem van het hoge arseengehalte aan te pakken, is op zoek te gaan naar andere zeewiersoorten. Nu we weten welk plantensterol rijkelijk aanwezig dient te zijn om effectief te zijn, kunnen we andere zeewieren, die de natuur ons ter beschikking stelt en mogelijks zelfs de oceaan hier in Europa domineert, gaan screenen en testen. Wanneer we ons realiseren dat de kosten die momenteel gemoeid zijn met het managen van de ziekte van Alzheimer over de 1.000 miljard dollar bedragen, biedt de natuur ons een interessante mogelijkheid voor het uitwerken van een nieuw businessmodel.

Op de vraag of “sushi kan helpen tegen Alzheimer” moet ik jammer genoeg “nee” antwoorden. Met sushi zitten we alvast op het goede spoor maar voor het maken van sushi wordt het “verkeerde” zeewier gebruikt. Met het eten van sushi alleen zullen we de nodige 8 kilogram niet halen, maar de natuur biedt ons zeker meer mogelijkheden dan we hadden kunnen vermoeden. Ik ben alvast zeer benieuwd wat de toekomst ons nog gaat brengen.

Melissa Schepers onderzoekt als neurowetenschapper aan de UHasselt de effecten van zeewier op onze hersenen.