Door de oorlog in Oekraïne maken we de snelst groeiende vluchtelingencrisis in Europa sinds meer dan 75 jaar mee. Wat betekent dit voor de huidige coronapandemie en andere infectieziektes?
Twee jaar geleden, op 11 maart, bestempelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de nieuwe infectieziekte covid-19 als een wereldwijde pandemie. Ondertussen heeft SARS-CoV-2 wereldwijd het leven van meer dan 6 miljoen mensen geëist.
Maar in al die tijd was er nog geen sprake van een grootschalig militair conflict in Europa. Dat is er nu wel. Sinds drie weken bevindt een deel van het Europese continent zich in een grimmige oorlogssituatie en is het bestrijden van en testen op het coronavirus niet langer de hoogste prioriteit. Hoe erg het ook klinkt, oorlog is een groter probleem dan de pandemie.
De cijfers op Our World in Data geven dat duidelijk aan. De grafiek van Oekraïne toont sinds 3 maart elke dag 0 covidgevallen. Begin februari waren er dat er nog 35.000 gevallen en tegen midden februari vielen nog steeds meer dan 200 doden per dag. Hoe de coronasituatie in het land nu is, is een raadsel.
De Europese afdeling van de WHO vreest nog meer coronaperikelen nu het Oekraïense gezondheidssysteem zwaar onder druk staat. Gezondheidsfaciliteiten worden gebombardeerd, zorgverleners vallen uit omdat ze de wapens moeten opnemen en de voorraden zuurstof en medisch materiaal zijn gevaarlijk laag,
Maar ook de grote vluchtelingenstroom die richting Europa trekt, baart de WHO zorgen. Sinds de troepen van Vladimir Poetin op 24 februari Oekraïne binnenvielen, zijn al zowat 2,8 miljoen inwoners, vooral vrouwen, kinderen en ouderen, gevlucht. En dat op een moment dat de pandemie nog steeds niet helemaal is gaan liggen en in sommige regio’s zelfs opnieuw opflakkert.
Oorlog en ziekte
Oorlog en infectieziektes zijn elkaars beste bondgenoten. Virussen en bacteriën zoals tuberculose (TBC) zien hun kans schoon wanneer mensen onder druk komen te staan. Factoren als een gestresseerd immuunsysteem, onvoldoende water, voedsel en hygiëne verhogen de risico’s op uitbraken bij een populatie die getraumatiseerd is door een gedwongen ontheemding.
Het gevaar dat er zich een nieuwe variant van het coronavirus ontwikkelt, die ook de rest van de wereld in gevaar brengt, is niet onbestaand.
Mensen kruipen dicht bijeen in onhygiënische schuilkelders of vluchten in overvolle treinen voor de oorlogsgruwel. Mondmaskers, social distancing, quarantaine en isolatie zijn dan uiteraard het laatste van hun zorgen. Zelfs milde coronagevallen kunnen in dat geval problematisch worden. Ook het gevaar dat er zich een nieuwe variant van het coronavirus ontwikkelt, die ook de rest van de wereld in gevaar brengt, is niet onbestaand.
Bovendien is de vaccinatiegraad in Oekraïne bedroevend. Het land heeft een van de laagste percentages in heel Europa en dat is de belangrijkste reden waarom het aantal besmettingen begin dit jaar de hoogte in schoot. De vaccinatiebereidhei is in Oekraïne traditioneel erg laag vanwege het gebrekkige vertrouwen in de overheid. Voor de Russische invasie begon, was amper 35 procent de bevolking gevaccineerd, waarvan een groot deel met Chinese vaccins, die in Europa niet erkend worden. Van boosters is al helemaal geen sprake.
Vooral Polen vreest een heropflakkering van covid. bijna 60 procent van de Poolse bevolking is gevaccineerd, wat mogelijk enige bescherming kan bieden tegen een nieuwe epidemie. Daarnaast krijgen Oekraïense vluchtelingen in Polen, Hongarije, Roemenië en Moldavië een gratis coronavaccin. Maar daar is weinig animo voor. ‘We hebben wel andere dingen aan ons een hoofd, een vaccin is op dit moment het laatste van mijn zorgen’, klinkt het bij vele vluchtelingen.
We moeten erg voorzichtig zijn met de retoriek dat op een of andere manier mensen die die de horror van een oorlog ontvluchten bepaalde ziektes meebrengen.
Polio
Maar experts vrezen ook de opmars van een andere infectieziekte: polio, de zeer ernstige besmettelijke ziekte die het zenuwstelsel aanvalt. Europa is sinds 2002 officieel poliovrij, maar Oekraïne vecht sinds 2015 tegen nieuwe polio-uitbraken. In oktober vorig jaar testten 22 kinderen in Rivne in het noordwesten van Oekraïne en de oblast Transkarpatië in het uiterste westen positief voor het poliovirus. Twee patiëntjes raakten verlamd. Uit de genetische sequentie van het virus bleek dat het afkomstig was uit Pakistan en via Tadzjikistan in Oekraïne terecht kwam. Het Oekraïense ministerie van Gezondheid startte op 1 februari 2022 een vaccinatiecampagne voor de kinderen in de regio die nog niet gevaccineerd waren, maar die kwam tot stilstand toen de Russische tanks Oekraïne binnen rolden.
Ook de coronapandemie had de poliovaccinatie geen goed gedaan. In oktober 2021 was slechts 53 procent van de 1-jarigen gevaccineerd voor polio, aldus het Nationale Centrum voor Volksgezondheid in Oekraïne. Unicef heeft ondertussen op de vluchtroutes centra opgericht om vaccins tegen mazelen en polio toe te dienen aan vluchtelingkinderen. Maar experts vrezen dat de ziekte samen met de ondertussen bijna drie miljoen vluchtelingen mee de grens zal oversteken en ook elders ongevaccineerde kinderen zal treffen. De strijd om polio van de aardbodem te doen verdwijnen, zal daardoor vertraging oplopen.
Stereotypes
Toch moeten we opletten met stereotypes over vluchtelingen en ziektes, waarschuwt WHO-noodhulpcoördinator Mike Ryan. ‘We moeten erg voorzichtig zijn met de retoriek dat op een of andere manier mensen die die de horror van een oorlog ontvluchten bepaalde ziektes meebrengen. Europa ondergaat sowieso al een zware coronapandemie en daar zullen de Oekraïense vluchtelingen weinig aan veranderen.’
Een rapport van de WHO uit 2018 toont dat migranten en vluchtelingen een goede algemene gezondheid hebben, maar door slechte leefomstandigheden juist ziek worden in het gastland, bijvoorbeeld door beroerde leefomstandigheden, slechte huisvesting, gebrek aan sanitaire voorzieningen, veranderingen in hun levensstijl, onvoldoende voedsel en water, en toegenomen stress.
Voorzichtig met huisdieren
En wat met de vele huisdieren die met hun baasjes meevluchten? Oekraïne is volgens het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) niet vrij van hondsdolheid. ‘Hondsdolheid is een ernstige ziekte die dieren en mensen treft. Jaarlijks sterven 55.000 personen aan de gevolgen van deze ziekte. Daarom is het belangrijk dat gezelschapsdieren uit Oekraïne zo snel mogelijk langs gaan bij een dierenarts van zodra ze aankomen in België’, benadrukt het Voedselagentschap. Deze dieren moeten worden geïdentificeerd, gechipt en gevaccineerd naargelang hun specifieke omstandigheden.
Het FAVV raadt gastgezinnen in België aan hun eigen honden, katten en fretten die in contact zouden komen met huisdieren van Oekraïense vluchtelingen te vaccineren tegen hondsdolheid, zeker als de huisdieren afkomstig uit Oekraïne bij aankomst niet in orde waren met de vaccinatie. Het FAVV zal een vast deel van de vaccinatiekosten betalen en Sciensano zal de test op antilichamen tegen hondsdolheid gratis uitvoeren als dat nodig is.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
